4. 1. Evler
Katalog k•sm•nda ele ald•••m•z dört konuttan ikisi, ilçe merkezinde, tescilli ve envanter kayd• bulunan, di•er ikisi ise k•rsal kesimde geleneksel konut mimarisine örnek olabilecek Bedi Köyü’nde bulunmaktad•r.
Genel plan düzeni aç•s•ndan, kullan•c•n•n sosyal ya•am ve ya•ama biçiminden kaynaklanan gereksinimlerine ve günlük eylemlerine ba•l• olarak tasarlanm•! olan Sö•üt evleri, plan düzenindeki genel özellikleri; i!levsellik, iklim ve do•aya uyum ve yerel malzeme kullan•m•ndaki önceli•i ile önem kazanmaktad•r.
Sö•üt evleri, d•!tan içe do•ru sokak, bahçe, sofa, oda s•ralamas•na göre planlanm•! içe dönük plan tipine sahip olup dengeli oranlara sahiptir. Evler genellikle soka•a aç•lmaktad•r. Muazzez Manzeo•lu evi ve Ahmet Göktepe evi buna örnektir (Foto•raf 10-93).177
177
135 Foto•raf 10: Muazzez Manzeo•lu Evi
Foto•raf 93: Ahmet Göktepe Evi
Sö•üt evlerinin olu•umunda, ailenin sosyal ve ekonomik durumlar• belirleyici olmu•tur. Orta ve dar gelirli ailelerde küçük evler yap•l•rken, ekonomik durumun daha iyi oldu•u ailelerde konaklar yap•lm••t•r. Enver Yaz•c• Evi kaplad••• alan ve cephe özellikleri ile Sö•üt’te bulunan di•er evlerden ayr•l•r (K.F. 1).
136 K.F. 1:178
Enver Yaz•c• Evi’nin önden görünümü (2015)
Sö•üt evlerinde bütün mekanlar sofaya aç•l•r. Bir ailenin rahatça ya•ayabilece•i yeterli mekan say•s• dikkate al•narak olu•turulmu• plan tipi ile Sö•üt evleri, soka•a bakan mekanlardan olu•maktad•r. •ncelemi• oldu•umuz evlerden üçü, zemin ve üstte iki kat olarak üç katl•d•r. Muazzez Manzeo•lu evi, zemin ve üst kat olarak iki katl•d•r. •ki katl• olan evde zemin kat, giri• •eklindedir. Alt katta servis mekanlar• da bulunur. Zemin katlar, sadece servis mekan• olarak dü•ünüldü•ünde farkl• kullan•mlar ortaya ç•kmaktad•r. Zemin katta bulunan merdivenle üst kata geçi• sa•lan•r. Üst katlarda evin ya•ama birimini olu•turan sofa, oda, mutfak gibi mekanlar yer al•r. Bu katta en önemli ö•e sofad•r. Zemin kattan üst kata merdivenle ç•k•lan yer, üst kat sofas•d•r. Oda, mutfak ve evin di•er bölümlerine geçi• buradan yap•l•r. Merdivenler ah•apt•r.
Üç katl• olan evlerde zemin kat, Bedi Köyü için samanl•k ve ah•r olarak kullan•lm••t•r (Foto•raf 98-110)179. Enver Yaz•c• evinde ise zemin kat, servis mekanlar• olarak dü•ünülmü•tür. Zemin kattan merdivenle ç•k•lan orta katlar, evin ya•am birimini olu•turan sofa, oda ve mutfak gibi mekanlardan olu•ur.
178
K.F.: Kar••la•t•rmal• Foto•raf
179
137
Sö•üt evlerinde oda biçimleni•i, daha çok merkezdeki konutlarda önem kazanm••t•r. Evlerde her oca••n yan•nda lambal•klara (ni•) yer verilmi•tir. Dolap boylar•nda sade ah•ap ni•ler bulunmaktad•r. Baz• yerlerde (Konya yöresinde) “a•z• aç•k” olarak isimlendirilen bu ni•lerin kapaklar• bulunmay•p lambal•k olarak kullan•ld•klar• gibi dekoratif amaçl• olarak da kullan•lmaktad•r (K.F. 2).
Sö•üt’te tescilli her iki evde ve Ahmet Göktepe evinde bu ni•lerin güzel örnekleri bulunur (K.F. 3). Odalar•n büyüklükleri aras•nda fazla fark yoktur.
K.F. 2-3:
Ahmet!Göktepe!Evi!ni•!örne•i
Oda içlerinde “yüklük” denilen sabit e•yalar da kullan•lm••t•r. Bu yüklüklerin içine yorgan ve dö•ek konulur. Türk evinde bu yüklüklerden birinin içi, gusulhane olarak da kullan•l•r. Bedi Köyü’nde bulunan Ahmet Göktepe evinde, sofan•n soka•a bakan her iki odas•nda da yüklük yerine gusulhaneler kullan•lm••t•r (K.F. 4).
138 K.F. 4:
Ahmet Göktepe Evi 1. kat sofan•n solunda kalan oda
4. 1. 1. Plan Özellikleri
Sö•üt evlerinin olu•mas•nda inanç, gelenek, kültür, tarih, ekonomi, topo•rafya ve co•rafi •artlar ba•l•ca etkenlerdir. Yap•lar•n planlamas• da bu do•rultuda düzenlenmi•tir. Marmara Bölgesinin do•usunda yer alan Sö•üt evlerinde plan tipleri, genellikle iç ve orta sofal• plan tipi yönünde olmu•tur. Sofa ve odalar•n plan •emas•ndaki yerleri arazi e•imi, manzara, iklim ko•ullar•n•n de•erlendirilmesiyle belirlenmi•tir.180
Sö•üt evlerinin yerle•im biçimi, arazi yap•s•na ba•l• olarak farkl• özellikler göstermektedir. Merkezde bulunan Muazzez Manzeo•lu evi ve Enver Yaz•c• evi, düz bir zemin üzerinde iki ve üç kat olarak yap•l•rken (Foto•raf 9-16), Bedi Köyü’nde bulunan Osman Kayac•k ve Ahmet Göktepe evleri, arazi •artlar•na ba•l• olarak e•imli bir zemin üzerinde bulunmaktad•r (Foto•raf 96-105).
Yerle•im özellikleri bak•m•ndan merkezde bulunan evler, düz bir araziye kurulmas• bak•m•ndan çevrede bulunan Bozüyük ve Pazaryeri evleri ile benzemekte (K.F. 5-6),
180
Önder Küçükerman ve !emsi Güner, Anadolu Miras•nda Türk Evleri ("stanbul: Kültür Bakanl••• Yay•nlar•, 1995), 59.
139
Bedi Köyü evleri ise Osmaneli evleri ile e•imli bir araziye kurulmas• bak•m•ndan benzer özellikler göstermektedir (K.F. 7).
K.F. 5: Pazaryeri evi (Çelebio•lu, 68) K.F. 6: Bozüyük evi (Erpek, 93)
140 K.F. 7: Osmaneli evi
(Ünal, 44)
Geleneksel Sö•üt evlerinin plan•, Türk evi plan anlay•••n•n yerel özelliklerine ba•l• olarak meydana gelmi•tir. Arazi yap•s•, çevre •artlar•, ailenin ekonomik durumu ve kendine özgü ihtiyaçlar planlamay• etkilemi•tir. Kendine özgü bir yap•la•ma olu•mu•tur. Sö•üt evleri ço•unlukta iç ve orta sofal• plan tiplerine uygun tarzda yap•lm••t•r (Çizim 13-14). Katalogda yer alan evlerin iki ve üç katl• olduklar• görülür.
Sö•üt’te evlerin olu•umunu etkileyen en önemli unsur ekonomik ya•amd•r. Yak•n zamana kadar ilçede yedi adet ipek böce•i fabrikas•n•n bulunmas• ve yörede bolca yeti•en dut a•ac• olmas• sebebiyle bölge ya•ayanlar• ipek böce•i yeti•tiricili•ine yönelmi• ve ya•am alanlar•n• da buna göre •ekillendirmi•tir.
Sö•üt’ün Katalo•a dahil edilen hem merkez hem de köyde bulunan evlerinde, özellikle en üst katlar•n bölüntüsüz olarak in•a edildi•i ve böcek yeti•tiricili•ine ayr•ld••• gözlemlenmi•tir. Bu özelli•i ile Osmaneli ve Geyve evlerine benzemektedir. Buna kar••n, Muazzez Manzeo•lu evinde böyle bir duruma rastlanmam••, iki katl• evin zemin kat• dükkan veya samanl•k, ikinci kat ise ya•am alan• olarak •ekillenmi•tir. Bedi Köyü’nde bulunan evlerin zemin katlar• ise k•rsal bölgelerdeki ekonomik ya•am•n bir göstergesi olarak ah•r ve samanl•k olarak kullan•lm••t•r (K.F. 8).
141 K.F. 8:
Ahmet Göktepe Evi giri•inde ah•r olarak kullan•lan k•s•m
Sö•üt evleri genellikle, do•rudan soka•a aç•l•r. Do•al olarak burada sokak dokusu olu•mu•tur. Evlerin zemin katlar• ile üst katlar•n•n plan•, farkl•l•k gösterebilir. Üst katlarda, giri• cephesindeki odalar d•• mekana ç•kmalarla aç•l•r. Oda ç•kmas•n•n bir örne•i olan Muazzez Manzeo•lu evinde soka•a bakan cephede ç•kma kullan•larak, üst katta geni• bir ya•am alan• elde edilmi•tir (Foto•raf 10).181 Bedi Köyü evlerinin her ikisinde de son katlar dikey ah•ap hat•llarla ç•kma yaparak tüm cephede 30-40 cm geni•lik elde edilmi•tir. Bilecik merkezde bulunan kagir yap•larda ç•kmaya rastlanmam••, ah•ap yap•larda ise bütün cephe boyunca devam eden geni•li•i 30-40 cm’yi geçmeyen ç•kmalar görülmü•tür.182
Odalar, çok fonksiyonlu bir yap•ya sahiptir. Her oda, bir aileyi bar•nd•racak niteliktedir. Soka•a bakan odalar, di•erlerine göre biraz daha geni•tir. Bu oda, ba• oda olarak yap•lm•• ve misafir odas• olarak kullan•lmaktad•r.
%ç sofal• tipe göre yapt•r•lm•• evlerde alt kat•n giri•inin hemen üzerinde yer alan sofa, iki oda aras•nda yer al•r. Kullan•lan bu •emada, sofan•n yap• boyunca uzad••• ya da bölündü•ü kar••m•za ç•kar. %ki oda aras•nda kalan sofa, genellikle soka•a do•ru bir
181
Bkz. s. 90.
182
142
ç•kma olmaks•z•n cepheyle ayn• hizada tutulup bir pencere ile ayd•nlat•lm•• eyvan görünümündedir. Ahmet Göktepe evi bu plan •emas•n•n güzel bir örne•idir (K.F. 9).
K.F. 9:
Ahmet Göktepe evi iki oda aras•nda yer alan sofa
Geleneksel konut mimarisinde iç sofal• plan tiplerinde görülen, cumba haline getirilerek soka•a do•ru d••a ta••r•lan ç•kmalar, Sö•üt evlerinde, görülmez fakat günümüzde Sö•üt Müzesi olarak kullan•lan yap•, cumba kullan•m• bak•m•ndan üstte anlat•lan geleneksel konut mimarisi özellikleri ile bu grup içerisinde de•erlendirilir (Foto•raf 72). !ç sofal• plan tipinin tercih edilmesinin sebebi, daha s•hhi ve ekonomik olmas•ndand•r. Bu plan tipiyle odalar aras•ndaki geçi•ler kolayla•m••t•r. !ç sofal• plan tipi, •ehir evlerinde daha çok uygulanm••t•r.
Sö•üt evlerinin iç sofal• plan tipine sahip olmas• ile Yeni•ehir "emaki Evi’ne (K.F. 10), Sapanca’da bulunan Ertekinler Evi’ne183 (K.F. 11) benzemektedir.
183
143 K.F. 10: Yeni•ehir •emaki Evi
(Sinan Do•an) K.F. 11:
Sapanca Ertekinler Evi
(Çetin, 91)
Kuzeybat• Anadolu evlerinde yayg•n olarak kar••m•za ç•kan orta sofal• plan tipi, Sö•üt evlerinde de uygulanm•"t•r. Bu plan tipine Muazzez Manzeo•lu evi örnek olarak
144
gösterilebilir. Özellikle konak denilen zengin evlerinde yayg•n olarak kar••m•za ç•kan bu plan tipindeki evler, de•i•en aile yap•s• ve günün ihtiyaçlar•na göre de•i•ikliklere maruz kalm••t•r. Orta sofal• plan tipine Hendek’te Mustafa As•m Kona•• (K.F. 12)184 ve Tarakl•’da Sad•k Özen Evi (K.F. 13) ve Çak•rlar Evi (K.F. 14) örnek olarak gösterilebilir.185
K.F. 12:
Hendek Mustafa As•m Kona••
(B•çak, 43) K.F. 13:
Tarakl• Sad•k Özen Evi
(Elmas, 105)
184
Zeynep B•çak, Sakarya •li Hendek •lçesi Geleneksel Konut Mimarisi, Sakarya Üniversitesi (Bas•lmam•• Yüksek Lisans Tezi), Sakarya, 2011, 200.
185
Ermin Elmas, Tarihi Sakarya Bölgesinde Sivil Mimari: Geç 19. Yüzy•l ve Erken 20. Yüzy•lda Tarakl•
145 K.F. 14: Çak•rlar Evi
(Elmas, 120)
Kap•, dolap ve yüklükler, ocaklar, pencereler, tavanlar, sedir, dö•eme ve ni•, oday• olu•turan mekansal elemanlard•r. Ahmet Göktepe evinin soka•a bakan odalar•nda pencere önü sekileri vard•r. Yine ya•am kat•n•n her odas•nda ocak, ni• ve gömme dolaplar kullan•lm••t•r (K.F. 15).
K.F. 15:
146
Odalar•n ah•ap sedirleri, Osmaneli evlerinde de kullan•lmaktad•r. Yine Osmaneli evlerinin odalar•nda bulunan mimari elemanlar, gömme dolaplar, ocak ve raflar, Sö•üt evleri ile benzer özellikler göstermektedir. Sö•üt evlerinin planlamas•nda haremlik-selaml•k uygulamas•na gidilmemi•tir. Ancak bu anlay•• daha çok erkeklerle kad•nlar•n ayr• yerlerde oturmalar• •eklinde uygulanm••t•r.
4. 1. 2. Malzeme ve Yap•m Özellikleri
Anadolu, binlerce y•ll•k birikimiyle, her zaman çevresi için çok de•erli bir kaynak görevi yapm••t•r. Bu y•llar boyunca, Anadolu’nun hemen her kö•esindeki özelliklere göre, çevredeki malzemeyi en uygun biçimde kullanabilme bak•m•ndan çok zengin bir birikim olu•mu•tur.186
Anadolu evlerinde in•a malzemesi, bölgelere göre farkl•l•k gösterir. Ege, Marmara, Karadeniz ile •ç Anadolu’da Tokat,187 Karaman188 ve Sivas189 gibi merkezlerde malzeme; ta•, ah•ap ve kerpiçtir. Bu bölge ve merkezlerde genellikle duvarlar•n alt k•s•mlar•nda ta•, üst k•s•mlar•nda ah•ap çatk•l• karkas (h•m••) kullan•lm••t•r.190
Sö•üt evlerinin temel yap• malzemesi de genellikle ta•, kerpiç ve ah•apt•r. Yörede kolay bulunan ta• ve ah•ap malzemeye ba•l• olarak evler, ah•ap karkas tekni•inde yap•lm••t•r. Bu malzemeler uyguland••• yere göre de•i•ik •ekillerde i•lenerek kullan•lm••t•r. Sö•üt merkezde inceledi•imiz her iki evde de ah•ap karkas içi dolgu malzemesi kerpiç olup üzeri ah•ap kaplama ile kapat•lm•• ve balç•k s•va ile s•vanm••t•r (Foto•raf 18).191 Bedi Köyü evleri ise ta• temelli olup ah•ap karkas içi kerpiç dolgu tekni•inde ah•ap kaplama olmadan balç•k s•va ile s•vanm••t•r (Foto•raf 96).192
Ah•ap karkas yap•m tekni•i, kurulu•unun hafifli•i, çok katl• yap•lar üretilebilmesi ve mimari çözüm kolayl•klar• sa•lamas• sebebiyle,193bölgede oldukça fazla kullan•lm••t•r. Osmaneli ve Tarakl• evlerinin de karakteristik ev tipi ah•ap karkast•r. Ah•ap karkas
186
Naldan, 175.
187
Halit Çal, Tokat Evleri (Ankara: Kültür Turizm Bakanl••• Yay•nlar•,1988), 32.
188
Ha•im Karpuz, “Karaman’da Eski Türk Evleri”, Türk Halk Kültürü Ara•t•rmalar•, (1992): 55-78, (57).
189
Nuri Burhan Bilget, Sivas Evleri (Ankara: Kültür Bakanl••• Yay•nlar•, 1993), 51-52.
190
Ay•e Yünkül, Elaz•" Evleri, F•rat Üniversitesi (Bas•lmam•• Yüksek Lisans Tezi), Elaz••, 2005, 85.
191 Bkz. s. 42. 192 Bkz. s. 79. 193 Naldan, 176.
147
yap•m sisteminde örnek verebilece•imiz evler: Mudanya Hasan A•a evi194 (K.F. 16), Sakarya Alicanlar evi195 (K.F. 17), Sakarya Antakyal• Ali Efendi evi196 (K.F. 18) ve Kocaeli Saatçi Ali Efendi Kona••’d•r.197
K.F. 16:
Mudanya Hasan A•a Evi
(Kuban, 240) K.F. 17: Sakarya Alicanlar Evi
(Çetin, 67)
194
Kuban, Türk “Hayat”l• Evi, 240.
195
Çetin, 67.
196
a. g. e., 71.
197
Nevnihal Erdo•an, Mehtap Özbayraktar ve Sonay Ayy•ld•z, Tarihi •zmit Kent Merkezi Geleneksel
148 K.F. 18:
Sakarya Antakyal• Ali Efendi Evi
(Çetin, 71)
Yine Bat• Anadolu bölgesi genelinde, ah•ap karkas yap•m sistemi s•kl•kla kullan•lm••, Sö#üt çevresinde bulunan merkez ve ilçelerde en çok kullan•lan yap•m tekni#i olmu•tur (K.F. 19). Sö#üt evlerinde ah•ap iskeletin dolgusu genel olarak kerpiçtir. Kerpiç, dolgu malzemesi olarak kullan•lmas•n•n yan• s•ra masif cephelerde y•#ma duvar• olu•turmaktad•r (K.F. 20). 198
K.F. 19:
Hac• R•fatlar Kona!• duvar detay•
(Seymen, 31)
198
Ferdi Seymen, Tarakl•’da Geleneksel Sivil Mimaride Kullan•lan Yap•m Teknikleri ve Sad•k Özen Evi
149 K.F. 20:
Ahmet Göktepe evi kerpiç kullan•m•
Kerpiçle doldurulan ah•ap çatk• bloklar, iç ve d•• yüzeyde s•vanm••t•r. Bir di!er uygulama tekni!i ise ba!dadi s•vad•r. Ah•ap bloklar•n üzerine öncelikle 2,5-3,5 cm geni•likte ba!dadi denilen ince tahtalar s•kl•kla çak•lm•• ve çamur s•va bu ç•talar•n üzerine uygulanm••t•r. Ah•ap kaplama uygulamas• Sö!üt merkezde bulunan Muazzez Manzeo!lu evi ve Enver Yaz•c• evinde (K.F. 146) dökülen s•va altlar•nda görülmektedir.
K.F. 21:
150
Sö•üt evlerinde en çok kullan•lan malzemelerden biri de ah•apt•r. Ah•ap, ta••y•c• amaçl• olarak duvar, dö•eme, balkon korkuluklar• ve çat•larda kullan•l•rken; süsleme eleman• olarak da kap•, pencere, dolap, tavan, dö•eme, kaplama ve merdiven yap•m•nda da kullan•lm••t•r. Katalogda yer alan Muazzez Manzeo•lu evinde kullan•lan ah•ap elibö•ründeler geleneksel Sö•üt evleri için yegâne örne•i temsil etmektedir (Foto•raf 15).
Ah•ab•n duvarlarda kat aras• hat•l olarak kullan•m• önemli bir yer tutar. Bu sayede duvarlar sa•laml•k kazanm••t•r. Katalogda yer alan tüm evlerde bu özellik görülmektedir. Sö•üt evlerinde metal malzeme kullan•m• s•n•rl• tutulmu•tur. Metal, koruma amaçl• olarak, Muazzez Manzeo•lu evi ve Enver Yaz•c• evinin pencere •ebekelerinde ve Muazzez Manzeo•lu evinin balkon korkuluklar•nda kullan•lm••t•r (K.F. 22).
K.F. 22:
151
Türk evinin olu•umunda en üst unsur çat•d•r. Sö•üt’te, evlerin üst örtüsü olan çat•lar, ço•unlukla tek k•rmal• çat• •eklinde yap•lm••t•r. Yaln•z Enver Yaz•c• evinde, di•erlerinden farkl• olarak k•rma be•ik çat• kullan•lm••t•r. Ah•ap çat• iskeletinin dikmeleri duvar üzerine gelecek •ekilde yap•lm••, bu sayede çat• yükü duvarlara ta••t•lm••t•r. Çat• saçaklar• k•sa tutularak altlar• ah•ap kaplama tahtas• ile kapat•lm••t•r. Çat• örtüsü olarak, en fazla uygulama olana•• bulmu• ve günümüzde de geçerlili•ini koruyan alaturka kiremit kullan•lm••t•r.
4. 1. 3. Cephe Özellikleri
Geleneksel Sö•üt evlerinin d•• cepheleri sade ve gösteri•ten uzak bir görünüme sahiptir. Ah•ap çatk• aras• kerpiç dolgulu karkas olarak in•a edilmi•tir. Sö•üt merkezde bulunan Muazzez Manzeo•lu evi ve Enver Yaz•c• evi buna örnektir.
#ç duvarlar•n kal•nl•••, normalde 20-30 cm aras•nda de•i•mektedir. Ancak dolap, yüklük gibi elemanlar•n yerle•tirildi•i duvarlar, onlar•n derinli•i ölçüsünde geni•letilmi•tir. Geleneksel Sö•üt evleri iki ve üç katl• olarak yap•lm••t•r. Sö•üt merkezde bulunan Enver Yaz•c• evi, Bedi Köyü’nde bulunan Osman Kayac•k ve Ahmet Göktepe evleri üç katl•, Muazzez Manzeo•lu evi ise iki katl• evlere güzel örneklerdir. Kat say•lar• bak•m•ndan Erzurum199 ve Isparta200 gibi çok say•da •ehirdeki evlerle ayn•d•r.
Geleneksel Türk evinin en belirgin özelli•i olan ç•kmalar, evin sokakla ba•lant•s•n•n sa•lanmas•nda önemli rol oynamaktad•r. Geleneksel Sö•üt evlerinde payandan•n destekledi•i ç•kmalar, çok fazla kullan•lmam••t•r. Bu tip ç•kma örne•i sadece Muazzez Manzeo•lu evinin soka•a bakan cephesinde kullan•larak, üst katta geni• bir ya•am alan• elde edilmi•tir. Bu ç•kman•n ta••nmas•nda sade ve ah•ap dört adet elibö•ründe kullan•lm••t•r.
Anadolu ah•ap evlerinde görülen ç•kma, ah•ap karkas evlerde, yap• tekni•ine ba•l• olarak farkl•l•k gösterir. Ah•ap karkas yap•larda de•i•ik ç•kma örnekleri, oldukça s•k kullan•lm••t•r. Bunlar uygulama s•kl•••na göre; konsol ç•kmalar, payandal• ç•kmalar, bindirmeli konsol ç•kmalar, dikmeler üzerine al•nan ç•kmalar veya bunlardan birkaç•n•n
199
Hamza Gündo•du, “Genel Özellikleriyle Erzurum Evleri”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar
Enstitüsü Dergisi, 3 (1996): 27-37, (30).
200
152
bir arada kullan•ld••• ç•kmalar •eklindedir. Konsol ç•kmalar, bölge genelinde daha yayg•n olup yaln•zca dö•eme kiri•lerinin uzat•lmas• •eklinde ise 30-40 cm ta••nt•l• yap•labilirler.
Geleneksel Sö•üt evlerinde üst katlar•n zemin katlardan daha geni• tutuldu•u ve tüm cephe boyunca devam eden ç•kmalar görülmü•tür. Konsol ç•kmalar•n en güzel örnekleri katalogda yer alan Osman Kayac•k ve Ahmet Göktepe evlerinin son katlar•nda dikey ah•ap hat•llarla yap•lan ç•kmalard•r.
Bütün cephe boyunca devam eden ç•kma örnekleri, Bilecik merkezde bulunan geleneksel evlerde görülmesi bak•m•ndan benzer özellik gösterir. Tezde incelenen Sö•üt evlerinde cumba kullan•lmam••t•r. Ancak katalogda resmi binalar alt ba•l•••nda incelenen Sö•üt Müzesi’nde cumba görülmektedir (Foto•raf 83). Sö•üt evleri içerisinde farkl• bir cephe görünü•ü, çat• k•sm•nda olu•an oval biçimli kavisle hareketlendirilen giri• cephesi ile Osman Kayac•k evinde görülmektedir (Foto•raf 121). Ayn• cephe özelli•i katalogda yer alan Hamidiye !dadisi’nde de görülmektedir. Ayn• uygulama Pazaryeri ilçesinde bulunan 15 numaral• evde, benzer mimari düzenleme olarak kar••m•za ç•kmaktad•r (K.F. 23).201 K.F. 23: Pazaryeri 15 numaral• ev (Çelebio•lu, 67) 201
Gözde Çelebio•lu, Pazaryeri’ndeki Tarihi Türk Evlerinin Cephe Örnekleri, Anadolu Üniversitesi (Bas•lmam•• Yüksek Lisans Tezi), Eski•ehir, 2006, 67.
153
Cepheye bak•ld•••nda hareketi sa•layan di•er bölümler ise •slak mekanlar• olu•turan banyo ve tuvalet bölümleri olmu•tur. Ev içi mekandan ayr• tutulmak istenen •slak mekan bölümleri, ç•kmalar yap•larak düzenlenmi•tir. Bu ç•kmalara örnek olarak katalogda inceledi•imiz Bedi Köyü evlerinde sonradan eklenen mü•temilat k•s•mlar• bulunmaktad•r. Ahmet Göktepe evinin kuzey cephesine sonradan kare planl•, kerpiçten, küçük bir tuvalet eklenmi•tir (K.F. 24). Osman Kayac•k evinin güney taraf•na ise sonradan bir merdiven ile ç•k•lan mü•temilat k•sm• ve giri• kap•s• eklenmi• olsa da günümüzde bu k•s•m y•k•lm•• vaziyettedir (K.F. 25).
K.F. 24:
Ahmet Göktepe Evi kuzey cephe tuvalet ç•k•nt•s•
K.F. 25:
154
Sö•üt evlerinin giri• kap•lar• da yine her yöreye k•yasla benzerlik ve farkl•l•klar• ile dikkat çeker. Genel olarak sade çift kanatl• ah•ap giri• kap•lar• kullan•lm••t•r. Fakat Enver Yaz•c• evinin kemerli giri• kap•s• ile Sö•üt’te bulunan di•er evlerin giri• kap•lar•ndan farkl• özellik göstermektedir. Enver Yaz•c• evinin kemerli giri• kap•s• (Foto•raf 52) Malatya’da Sinema Caddesi’nde bulunan evin giri• kap•s• ile benzerdir. (K.F. 26)202
K.F. 26:
Malatya evi kemerli giri• kap•s•
(Naldan, 225)
Sö•üt evlerinde genellikle dü•ey dikdörtgen görünü•lü pencereler tipik özelliktir. D•• cepheye aç•lan pencereler küçük ve sade tutulmu•tur. Bütün evlerin pencereleri ah•apt•r. Genelde pencereler ah•ap bölme •eklinde düzenlenmi•tir. Sö•üt evlerinde pencerelerinin baz•lar•nda düz, i•lemesiz, dikdörtgen biçiminde giyotin pencereler bulunurken, di•erlerinden farkl• olarak Enver Yaz•c• evinin birinci ve ikinci kat•nda, giri• kap•s• ekseninde birer adet ka• kemerli pencere vard•r (Foto•raf 16).203 Katalogda
202
Naldan, 225.
203
155
yer alan Enver Yaz•c• evi pencerelerinin üzeri kemerli olmas• ile Malatya Hanif Tanbay evi204 ve Sakarya Çak•ro•lu Kona••205 pencereleri ile benzerlik gösterir206 (K.F. 27).
K.F. 27:
Malatya Hanif Tanbay Evi ve Sakarya Çak•ro•lu Kona••
(Naldan, 226-227)
4. 1. 4. Süsleme Özellikleri
Sö•üt evlerinin d•• cephesi, geleneksel mimari özelliklere uygun olarak oldukça sade tutulmu•tur. Duvardaki ni•ler ve dolaplar odalara ayr• hava katmaktad•r. Bunun sebebi insanlar•n hayatlar•n•n büyük bir k•sm•n• odalarda geçirmeleridir. Ah•ap, Sö•üt ve çevresinde kolay temin edilebilen malzemelerden biridir. Bu nedenle evlerin pek çok yerinde hem ta••y•c• hem süsleyici olarak ah•ap kullan•lm••t•r.
Sö•üt evlerinde, Anadolu’nun pek çok yöresinde oldu•u gibi Afyon Çe•meli ev207 ve Sakarya Hendek Mollalar evi208 örneklerinde kullan•lan üçgen al•nl•k kullan•lmam••t•r (K.F. 28).
204
Yelda Durgun, Geleneksel Malatya Evleri Üzerine Bir •nceleme, Gazi Üniversitesi (Bas•lmam•• Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2006, 47.
205
Çetin, 101.
206
Naldan, 226-227.
207
Nimet Öztank, “Afyonkarahisar Kenti Geleneksel Ah•ap Konutlar•”, Ege Mimarl•k Dergisi, 3. 55 (2005): 24-27, (27).
208
156 K.F. 28:
Afyon!Çe•meli!Ev!ve!Sakarya!Hendek!Mollalar!Evi
(Öztank, 27; Çetin, 99)
Katalogda yer alan Sö•üt evlerinden iç süsleme hakk"nda bilgimizin olmad"•" Muazzez Manzeo•lu Evi’nde ah•ap elibö•ründeler, hem ta••y•c•, hem süsleyici özellik gösterir. Sö•üt evlerinde kap•lar süsleme aç•s•ndan oldukça sadedir ancak Enver Yaz•c• evinin giri• kap•s•, bir kemer içerisine al•nm•• olmas• ile di•erlerinden farkl•l•k gösterir (Foto•raf 19).209Sö•üt evlerinde pencereler süsleme aç•s•ndan pek bir özellik göstermez fakat Enver Yaz•c• evinin birinci ve ikinci kat•nda giri• kap•s• ekseninde birer adet ka•