Enzim Yıkama

Enzimlerle yıkamada denim mamüllerin aĢındırılmasıyla selülaz enzimleri taĢla birlikte veya yalnız baĢlarına kullanılmaktadır. Selülaz enzimleri, selüloz molekülünün β1,4-glikosid bağlarıyla reaksiyon vererek selülozu hidrolize ederler. Bunun sonucu olarak, kumaĢ yüzeyi yüzey liflerinin kaybıyla düzgünleĢir ve tutum yumuĢar.

TaĢ yıkamada kullanılan selülaz enzimleri 3 gruba ayrılmaktadır:

1. Asit Selülaz: ÇalıĢma pH’ı 4.5-5’dir. Selüloza karĢı yüksek bir aktiviteye sahiptir. Geri boyamanın önemli olmadığı kumaĢlarda kullanılır.

2. Nötral Selülaz: pH 6-8 arası yüksek aktiviteye sahiptir. Aktivite hızı asit selülaza göre daha yavaĢtır.

3. Euro Selülaz: Bu tip enzim asit ve nötral tipin avantajlarını içermektedir. ÇalıĢma aralığı pH4.5-6 arasıdır. Geri boyama olayı minimize edilmiĢ olup bu enzimlerle

yüksek renk kontrası ve canlılık elde etmek ve parlak bir yüzey sağlamak mümkündür.

Selülaz enzimlerindeki geri boyamanın nedeni bağlı enzim proteinine boyanın tutunmasıdır. Bu nedenle, enzimin indigo boyasına afinitesi ne kadar az ise geri boyama da o kadar az olmaktadır. [1]

4.3.5. Durulama

TaĢlama iĢleminden sonra makina değiĢtirilir. TaĢlama nedeniyle ürünlerin üzerindeki küçük taĢ ve tozların temizlenmesi amacıyla yıkama makinalarında durulama iĢlemine tabi tutulurlar. Ġlk banyo suyuna deterjan ve yıkayıcı dispergatör katılır. Böylece, az miktarda da olsa sökülmüĢ boya banyo suyunda tutulur. Son banyo suyuna yumuĢatıcı katılarak yumuĢatma yapılır. Kullanılan yumuĢatıcılar genelde katyoniktir, ancak bunların yanı sıra silikon olanlar da kullanılabilir. Durulama sonrasında aynı miktarda sıkma iĢlemi yapılır. Durulama iĢlemi bitiminde denim üzerine baĢka bir yıkama iĢlemi yapılmayacaksa ürünler kurutma makinalarında kurutulur.

4.3.6. Ağartma

Denim kumaĢtan mamüllere uygulanan bir diğer iĢlemdir. TaĢlamada görülen mekanik aĢınmanın yerine kimyasal maddelerle ağartma yapılır. Ġndigo boyalı denimlere hipoklorit ağartma, kükürt boyalı olanlara ise permanganat (kostik peroksit) uygulanır. Peroksit ağartmada pH değeri 10.5’tan aĢağı olmamalı, sıcaklık ise 80-90⁰C civarında olmalıdır. Hipo; yüksek pH değerlerinde daha kontrollü bir ağartma yapmaktadır. Ağartma iĢleminden sonra nötralizasyon yapılır.

4.3.7. Tint

Tint, denim kumaĢtan mamüle renk verme iĢlemidir. Bu iĢlemden önce istenilen renk efektine göre, denim, öncelikle ön yıkama, taĢ yıkama ve ağartma iĢlemlerinden geçmelidir.

Tint yıkama iĢleminde, kazana denim kumaĢtan mamüle uygun boyayla birlikte tuz da eklenmelidir. Tuz, kullanılan boyanın denim kumaĢ tarafından homojen olarak absorbe edilmesini sağlar. Ġçindeki kirlilik oranı düĢük olduğundan yaygın olarak

kullanılan tuz sodyum sülfattır, bunun yerine sodyum klorür de kullanılmaktadır. Boyanın aktive olması için uygun sıcaklık 55-600

C ve pH 10-11 arasıdır. 4.3.8. Yıkama Makinaları

Sanayide kullanılmakta olan yıkama makinaları oktogomdur. Bunlar, yatay eksen etrafında dönen tamburlu makinalardır. 4 kanat bulunan iç yüzeyleri dolayısıyla denim kumaĢlardan mamül ürünlerin yıkanmasında mekanik aĢındırma yapmaya müsait ortam sağlarlar. Makina yüksekliği ve iç hacmi yıkamaya giren ürünün niteliğine ve kumaĢ gramajına göre seçilmelidir. Makina hızı 30-180 dev/dak arasında değiĢebilir. Bu makinalarda prensip, en alt noktadaki ürünün 180° makinayla birlikte dönüp en üst noktaya ulaĢtığında buradan direk aĢağıya düĢmesini sağlayacak hızda çalıĢmaktır. Bu değer, tecrübe ile sabitlenir. ÇalıĢma hızı gerekenden yüksek olursa ürün, merkezkaç kuvvetinin etkisiyle makinaya yapıĢır. Bu kısımlar iĢlem görmediğinden diğer kısımlardan koyu kalırlar. Eğer gereğinden düĢük hızda çalıĢırlarsa, ürün yeterince yükseğe çıkamadan aĢağıya düĢer ve çıkmakta olanlarla birbirine dolaĢır, sonuçta yine homojen olmayan bir yıkama yapılmıĢ olur. Bu nedenle makina çalıĢma hızı çok önemli bir parametredir. Ürün gramajı ile merkezkaç kuvveti arasındaki dengeyi sağlayacak çalıĢma hızı gerçekleĢtiğinde homojen bir mekanik aĢınma elde edilir.

TaĢ yıkama makinaları her iki yönde de dönebilir. Ancak, bu makinanın durdurulup diğer yönde dönme komutunun verilmesiyle gerçekleĢir. TaĢ yıkamada kullanılan ponza taĢı, haĢıl sökücü, taĢ enzimi gibi maddelerin makinanın iç yüzeyine zarar vermesini önleyerek daha uzun süre taĢlama yapabilmek amacıyla kauçuk kaplama kullanılır. Sanayide kullanılan yıkama makinaları tam vardiya çalıĢmaya göre tasarlanmıĢ olup, buna uygun olacak Ģekilde mukavemetli motor ve rulmanlarla donatılmıĢtır.

Durulamanın yapıldığı yıkama makinaları tamburlu makinalardan farklıdır. bu makinalar için, evlerde kullanılan normal çamaĢır makinalarının çok daha geliĢmiĢ modelleri denilebilir. Yıkama için önceden makinaya yüklenmiĢ programlardan biri seçilebilir ya da yıkama Ģartlarının tümü istenilen değerlerde hafızaya verilebilir. Makinanın içinde 3 kanat vardır. Bu makinalar, durulama yapılıyorken 20 s bir yönde 20 s diğer yönde dönmek suretiyle çalıĢırlar. Durulama sonunda aynı

makinada sıkma iĢlemi de yapılmaktadır. Kurutma makinalarında, sıkmadan gelen ürünlerin kurutma iĢlemi yapılır.

Sanayide denim kumaĢtan mamül giysilerin yıkamasında kullanılan yıkama makinası Ģekil 4.2’de görülmektedir.

ġekil 4.2. Denim kumaĢtan dikilmiĢ giysilerin yıkanmasında kullanılan yıkama makinası

Güvenlik camlı numune kapağı, hem tambur içinin gözlenmesini sağlar, hem de iĢlemin herhangi bir aĢamasında tamburu durdurarak numune alınmasını kolaylaĢtırır. Üzerindeki kilit sistemi, tambur durmadan bu kapağın açılmasını engeller. Operatörün numune kapağına kolayca ulaĢabilmesi ve kolay iĢlem yapabilmesi için makinaya alt basamak yapılmıĢtır. (ġekil 4.3)

ġekil 4.3. Yıkama makinası numune kapağı detayı

Tambur içine giren su ile türbulans oluĢturarak banyo suyunun homojen olarak istenen ısıya ulaĢmasını sağlar.

Kapağa baskı uygulayan pnömatik kapak kilidi sayesinde sızdırmazlık sağlanır. (ġekil 4.5)

ġekil 4.5. Yıkama makinasındaki pnömatik kapak kilidi

Makina üzerinde bulunan hidrolik santral, tamburun yükleme ve boĢaltma sırasındaki tüm hareketlerini sağlar. (ġekil 4.6)

ġekil 4.6. Yıkama makinasındaki hidrolik santral ünitesi

Hız kontrol sistemi ile, ön sıkmalı makinalarda kullanılan frekans invertörü tambur devrini döndürerek kumaĢın kalitesine göre yıkama yapmanızı sağlar. (ġekil 4.7)

ġekil 4.7. Yıkama makinasındaki hız kontrol sistemi

Otomatik panjurlu arka kapak sistemi tümüyle açıldığında, makinanın tüm parçalarına tam kontrol ve hakimiyet sağlar. Bu sayede tambur içindeki banyonun ph kontrolü herhangi bir aĢamada, ph kontrol vanasından alınan bir numune ile kontrol edilebilir. [23, 27]