Yahya Kemal Beyatlı’nın 1 Kasım 1958’de vefat etmesi üzerine, İdare Kurulu üyelerinden Nihad Sami Banarlı’nın teklifi ile 7 Kasım 1958 tarihli İdare Kurulu toplantısında İstanbul Fetih Cemiyeti bünyesinde Yahya Ke‐
mal’in hayatını, sanatını, eserlerini ve etkilerini inceleyerek bir Yahya Kemal Monografisi hazırlamak ve yapılan araştırma sonuçlarını yayımlamakla gö‐
revli Yahya Kemal Enstitüsü kurulmasına ve enstitü mecmuası çıkarılmasına karar verilmiştir. Ekrem Hakkı Ayverdi, Dr. Nihad Reşad Belger, Abdülhak Şinasi Hisar, Said Nafiz Ozankan ve Halis Erginer bu enstitünün üyeliğine seçilmişlerdir177. 11 Şubat 1959 tarihinde İstanbul Fetih Cemiyeti ile Yahya Kemal Beyatlı’nın varisleri arasında İstanbul 6. Noterliğinde yapılan anlaş‐
maya göre; şairin yayımlanmış ve yayımlanmamış bütün şiir, nesir, makale, fıkra vs. eserlerinin kitap halinde basılıp yayınlanması haklarının tamamı
170 İFCA, 1957 Karar Defteri (12. Toplantı Zabtı), s. 247, 11 Kasım 1957.
171 İFCA, İstanbul Enstitüsü Karar Defteri (1.Toplantı Zabtı), 14 Ekim 1957.
172 İFCA, Resimli İstanbul Abideleri Komitesi Tutanakları (1. Toplantı Zabtı), 24 Şubat 1958.
173 İFCA, İstanbul Enstitüsü Karar Defteri (15.Toplantı Zabtı), 11 Kasım 1958; İFCA, Yayın Kataloğu.
174 İFCA, İstanbul Enstitüsü Karar Defteri (35.Toplantı Zabtı), 6 Kasım 1961.
175 İFCA, Yayın Kataloğu.
176 İFCA, İstanbul Enstitüsü Karar Defteri (42.Toplantı Zabtı), 4 Aralık 1964; İFCA, Faaliyet Raporu (1 Nisan 2008-31 Mart 2010), s. 4.
177 İFCA, İstanbul Enstitüsü Karar Defteri (15.Toplantı Zabtı), 10 Kasım 1958; Nihad Sami Banarlı, “Yahya Kemal Enstitü-sü”, Hürriyet, 15 Kasım 1958, No. 3788, s. 2.
telif ücreti karşılığında cemiyete bırakılmıştır. Ayrıca şairin bütün eşyası da kurulacak olan Yahya Kemal Müzesine hediye edilmiştir178.
Yahya Kemal Müzesi cemiyetin o zamanki merkezi olan Başkurşunlu Medresesinde 15 Ocak 1960 günü yapılan törenle açılmıştır. Aynı gün Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuasının birinci sayısı ve Nihad Sami Banarlı’nın yazdı‐
ğı Yahya Kemal Yaşarken adlı kitabın tanıtımı yapılmıştır179. Cemiyetin 1961 yılında Karamustafa Paşa Medresesi’ne taşınmasıyla, Yahya Kemal Müzesi de burada yeniden kurulmuş ve 10 Haziran 1961 yılında da açılışı yapılmış‐
tır. Açılış gününde Yahya Kemal’in ilk şiir kitabı olan Kendi Gök Kubbemiz yayımlanmıştır180. 1968 yılında Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuasının ikinci sayısı, uzun bir aradan sonra 1988 yılında da 3. sayısı yayımlanmıştır181.
1998 yılında Fetih Cemiyeti ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ile beraber 2‐4 Kasım tarihlerinde “Yahya Kemal Günleri” başlıklı bir sem‐
pozyum düzenlemiştir. Sempozyumda sunulan bildiriler toplanarak Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuasının dördüncü cildini oluşturmuştur182.
Öte yandan enstitü Yahya Kemal’in 50. ölüm yıl dönümü olan 2008 yı‐
lında kendisini daha geniş bir şekilde anmak için birtakım girişimlerde bu‐
lunmuştur. Bu çerçevede Ekim 2007’de Kültür ve Turizm Bakanlığına baş‐
vurarak 2008 yılını, Yahya Kemal Yılı ilan edilmesini istemiştir. Bu amaçla dönemin Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay ile iki sefer görüşüldük‐
ten sonra 2008 Yahya Kemal Yılı ilan edilmiştir. Bu kapsamda İstanbul Fetih Cemiyeti öncülüğünde Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul, Marmara, Boğaziçi, İstanbul Kültür ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversiteleri tara‐
fından ortaklaşa 3‐7 Kasım 2008 tarihlerinde; Bir Medeniyeti Yorumlamak:
Ölümünün 50. Yılında Yahya Kemal Beyatlı isimli sempozyum düzenlenmiştir.
Oturumlar her gün farklı bir üniversitede gerçekleşmiştir. Bu sempozyum‐
da sunulan 93 bildiri Prof. Dr. Kazım Yetiş editörlüğünde toplanarak Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuasının beşinci cildini oluşturmuştur. Ayrıca şairin şiir kitapları da tek kitapta toplanarak özel koleksiyon kitabı olarak da yayım‐
lanmıştır183.
Öte yandan 2008 yılında Yahya Kemal Müzesinin özel müze olarak ka‐
bul edilmesi için Kültür ve Turizm Bakanlığı’na yapılan başvuru kabul edilmiş ve gerekli tüm işler yapılarak özel müze statüsü kazandırılmıştır184.
178 İFCA, 1961 Karar Defteri (3. Toplantı Zabtı), 1 Aralık 1961.
179 Nezihe Araz, “Yahya Kemal Müzesi”, Yeni Sabah, 21 Ocak 1960, No.7480, s. 2.
180 Türker Acaroğlu, “Kendi Gök Kubbemiz”, Milliyet, 15 Haziran 1961, No.3968, s. 4.
181 İFCA, Yayın Kataloğu; İFCA, 1986-1992 Karar Defteri, s. 36, 21 Ekim 1988.
182 İFCA, 1997-2002- Karar Defteri, s. 21, 28 Ekim 1998; İFCA, 1997-2002- Karar Defteri, s. 24, 1 Kasım 1998; İFCA, Yayın Kataloğu.
183 İFCA, Faaliyet Raporu (1 Nisan 2008-31 Mart 2010), s. 3.
184 İFCA, Faaliyet Raporu (1 Nisan 2006-31 Mart 2008), s. 2-4.
Enstitü kurulmasından itibaren günümüze kadar Yahya Kemal Beyat‐
lı’nın 14 eserini, 5 enstitü mecmuasını ve şair ile ilgili yazılan 7 kitabı yayım‐
lamıştır. Ölüm yıldönümlerinde programlar düzenleyip kitap tanıtımları yapmıştır. Bazı doğum yıldönümlerinde müstakil veya diğer kurum ve kuruluşlarla ortak programlar düzenlemiştir. Yurt içinde ve yurtdışında Yahya Kemal ile ilgili programlara da katılım gösterilmiştir.
SONUÇ
İstanbul’un Türkler tarafından fethi gerek Türk Tarihi, gerekse dünya tarihi bakımından önemli sonuçlar doğurmuş; özellikle Avrupa‐Asya kıta‐
sında siyasi, askerî, ekonomik ve kültürel dönüşümlere zemin hazırlamıştır.
Öncelikle kurulan İlmi Komite vasıtasıyla 1953 yılında Fatih ve fetihle alakalı 27 eser yayımlanmıştır. Tamir ve imar faaliyetleri kapsamında Fa‐
tih’in türbesi ve hanımı Gülbahar Sultan başta olmak üzere atıl vaziyette kalmış o devre ait devlet adamlarının kabir ve türbeleri tamamen derneğin elindeki kısıtlı imkânlarla onarılmıştır. İstanbul kuşatması sırasında ve fetih‐
ten sonra önemli olayların yaşandığı yerlere kitabeler konmak suretiyle de kimlikleri tespit edilmeye ve yerlerin önemini vurgulamaya çalışılmıştır.
Öte yandan Fatih’in bir abidesinin yapılması uzun süre dernek gündemini meşgul etmiş ve bunun için güzel sanatlar komitesine bağlı bir anıt ve hey‐
kel kolu kurduysa da maddi yetersizliklerden dolayı anıtın yapılması işi iptal edilmiştir. Derneğin zaman zaman yaşadığı ekonomik sıkıntılar hiz‐
metlerini ve faaliyetlerini aksatmış ise de fetihle alakalı kartpostallar, posta pulları, rozetler ve altın madalya bastırılıp satılmak suretiyle problem gide‐
rilmeye çalışılmıştır.
Dernek kutlamaların büyük bir coşku ve şölen havası içinde geçmesi için her türlü çabayı sarf etmiştir. Hatta 29 Mayıs‐7 Haziran 1953’deki kut‐
lamalar için yurt dışından getirtilen uzmanların desteğiyle şehrin farklı böl‐
gelerinde havai fişek gösterileri yapılması, kutlamalara halkın tamamının destek vermesi ve katılımlarını sağlanması amaçlanmıştır. Kutlamalara halk büyük bir coşku ile destek verirken, dönemin devlet adamlarının özellikle de Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve Başbakan Adnan Menderes’in törenlere katılmaması bu coşkuya gölgelemiştir demek yerinde olur.
Cemiyet, mümkün oldukça her fetih yıldönümünde yayın çıkarmaya çalışarak bilimsel ve kültürel yönden kutlamalara akademik yönden destek
vermiştir. 1955 ‐ 1959 yılları arasında 5 sayı İstanbul Enstitüsü Mecmuasını yayınlamıştır Akademisyenlerle fethe dair bilimsel toplantılar yapılmış, musiki konserleri düzenlenmiştir. Öte yandan cemiyet bünyesinde 1958 yılında kurduğu Yahya Kemal Enstitüsü’nün kurulmasıyla şairin eserleri toplanmış, kitaplar bastırmıştır. Enstitü 5 sayı dergi çıkarmıştır. 1960 yılında Yahya Kemal’in eşyaları cemiyete bağışlanmış, enstitüye bağlı Yahya Kemal Müzesi kurulmuştur.
Cemiyetin özellikle 1975‐1976 yıllarında Kültür Bakanlığı ve Başbakan‐
lık desteğiyle Balkanlardaki Osmanlı mimari eserlerinin envanterini çıkar‐
ması önemli bir gelişmedir. Bu çalışma, Avrupa’da Osmanlı Mimarî Eserleri adıyla 4 cilt olarak bir başucu eseri olarak yayımlanmıştır. 1992 yılında Yu‐
goslavya’nın dağılması sonucu Bosna‐Hersek’te çıkan iç savaşta bölgedeki Osmanlı eserlerinin yok edildiği düşünüldüğünde bu eserin önemi daha iyi anlaşılır.
KAYNAKÇA
ARŞİV BELGELERİ
İstanbul Fetih Cemiyeti Arşivi SÜRELİ YAYINLAR
Gazeteler
Belge tarih ve numaraları metin içerisinde verilmiştir.
Gazete tarih ve numaraları metin içerisinde verilmiştir.
‐DANİŞMEND, İsmail Hami; “İstanbul Fethi Derneği”, Milliyet, 15 Temmuz 1952, No.782, s.2.
‐ENGİN, Vahdettin; “İstanbul’da Müstesna Bir Gün”, Popüler Tarih, S.33, İstan‐
bul 2003, s.65‐67.
‐FERDİ, Recep; “İstanbul Fethi Derneği”, Fatih ve İstanbul, C.1, S.1, İstanbul 1953, s.139‐142.
İstanbul Fethi Derneği’nin Faaliyet ve Mesaisi, İstanbul Matbaası.
‐İstanbul Fethi Derneği Nizamnamesi, Sucuoğlu Matbaası, İstanbul 1952.
‐İstanbul’un 500. ve Müteakip Fetih Yıllarını Kutlama Derneği Genel Toplantı (1950), Becid Basımevi, İstanbul 1950.
‐ÖZCAN, Ömer; “İstanbul’un Fethinin 500. Yıldönümünü Kutlama Hazırlıkla‐
rı”, Türk Yurdu, S.316, Ankara 2013, s.29‐35.
‐ÖZKIRIM, Orhan; “500 üncü Fetih Yılı ve Hazırlıklar”, Milliyet, 4 Nisan 1952, No.684, s.2.
‐NEVRUZOĞLU, Fahri; “Fatihin Türbesinde”, Milliyet, 13 Ağustos 1952, No.815, s.3.
‐SİMAVİ, Sedat; “Cevap İsterim”, Hürriyet, 30 Mayıs 1953, No.1838 s.1.
‐TAĞMAT, Çağla Derya; “Fetih Derneği ve İstanbul’un Fethinin 500. Yılı”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, C.3, S.4, Karabük 2014, s.46‐60.
‐TÖREHAN, Edip Habib; “İstanbul Fetih Bayramından Sonra”, Yeni İstanbul, 9 Haziran 1953, No.1279, s.1.
‐ÜNSAL, Coşkun; “Fethi Gören Beldede Kutlu Gün: 1914‐1915 Fetih Kutlamala‐
rı Ve Üsküdar”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu IX Bildirileri, C.1, Editör:
Coşkun Yılmaz, İstanbul 2016, s. 189‐202.
‐YALMAN, Ahmet Emin; “Böyle mi Olacaktı?”, Vatan, 31 Mayıs 1953, No.4328 s.1.
‐YÜKSEL, İbrahim Aydın; “Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserlerinin Tetkiki Dolayısıyla”, Emin Bilgiç Hatıra Kitabı, Yay. Haz. Oktay Aslanapa‐
Ekmeleddin İhsanoğlu, İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı Yayınları, İstanbul 2000, s.107‐110.
CANLI KAYNAKLAR
‐7 Mayıs 2018’de cemiyetin Çarşıkapı’daki merkezinde Genel Sekreter Dr. İ.
Aydın Yüksel ve İdare Müdürü Gülcan Aren ile yapılan röportaj.
EKLER
Ek‐1 Derneğin Kuruluşu ve İdare Kurulu Üyelerini içeren liste dönemin
Başbakanı Şemsettin Günaltay’a bildirildiğini gösterir belge.
Ek‐2 Derneğin üzerine düşen işler kısmında yer alan fethe ait film çevrilmesi işinin
dernek tarafından yapılamayacağının Milli Eğitim Bakanına bildirilmesi.
Ek‐3 1951 yılında gösterime giren İstanbul’un Fethi filmi hakkında
İlmi Komitenin görüşü.
Ek‐4 Aziz Ogan Başkanlığındaki İdare Kurulunun istifası.
Ek‐5 Zeki Faik İzer Başkanlığında oluşturulan İdare Kurulu Üyelerini içeren belge.
Ek‐6 Fetih Cemiyeti tarafından bastırılan hatıra altınlarından bir örnek.
Ek‐7 Fatih Türbesinin derneğe mensup gönüllü bayanlar tarafından temizlenmesi.
Milliyet, 13 Ağustos 1952, No.815, s.3.
Ek‐8 Kutlamalar kapsamında dernek tarafından getirilerek her gece farklı semtten atılan havai fişekler. 1 Haziran 1953 gecesi Beyazıt’tan yapılan gösteri. Hürriyet, 2 Haziran 1953,
No.1841, s.1.
Ek‐9 Kutlamaların ilk günü yaşanan izdiham nedeniyle halkın talebi üzerine 7 Haziran’da tekrar edilen törenlerden ve son gün etkinliklerinden görüntüler. Yeni Sabah,
8 Haziran 1953, No.461, s.7.
Ek‐10 1961 yılından beri cemiyetin faaliyetini yürüttüğü İstanbul Enstitüsü, Yahya Kemal
Enstitüsü ve Müzesini içinde barındıran Kara Mustafa Paşa Medresesi.
Yeniçeriler Caddesi Beyazıt, Fatih, İstanbul.
Ek‐11 Yahya Kemal Müzesinden bir görüntü.