Engelliliğin Gruplandırılması

Engelli vatandaĢların sahip olduğu engel çeĢitlerinin farklılığından dolayı görme, iĢitme, ortopedik engelli gibi farklı gruplandırılmaya ayrılmıĢtır. Bu gruplandırmalar aĢağıda belirtilmiĢtir.

1.4.2.1. Bedensel Engelli Grubu

Ġnsan yapı ve biçiminin fiziksel taraflarında herhangi bir bozukluk veya eksiklik oluĢması, bedensel yeteneklerini engelleyen veya bütünüyle ortadan kaldıran engellilik türüne bedensel engelli denilmektedir. Örneğin; görmeyen gözler, iĢitmeyen kulaklar, konuĢma bozuklukları, eksik kol veya bacak vb. gibi (Söyler, 2010:7).

Yukarıda bahsedilen engellilik durumlarının yanında gözle göremediğimiz iç organlarda ortaya çıkmıĢ hastalıklar neticesinde bazı yeteneklerin kısmen veya tamamen kullanamama durumu meydana gelmektedir. Örneğin; organ yetersizliği, sara, kalp hastalıkları vb. gibi gözle görülemeyen engellilik durumlarına uğramıĢ olan kiĢilerin, toplum içinde çoğu zaman zor tespit edilmektedir.

1.4.2.2. Ortopedik Engelli Grubu

Bireyler doğum öncesi, doğum anı ve doğumdan sonraki çeĢitli nedenler sonucunda ortopedik engelli olabilmektedirler. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Okulları Yönetmeliği‟nin 6. Maddesinde ortopedik engelli; “bütün düzeltmelere rağmen iskelet sistemi, kas sistemi, kas ve eklemlerdeki özürlerinden dolayı normal

eğitim, öğretim çalıĢmalarından yeteri kadar yararlanamayan” olarak tanımlanmaktadır (Yorulmaz, 2010:8).

BaĢka bir tanıma göre ortopedik engel; sinir sisteminin tahrip edilmesi, hastalıklar kazalar ve genetik problemler nedeniyle kas, iskelet ve eklemlerin görevlerini yerine getirememesi nedenleriyle oluĢan hareket ile ilgili yetersizlikler olarak tanımlanmaktadır (Topsaç, 2013:12).

Ortopedik engellileri yapılı çevredeki gereksinimleri bakımından 3 grupta incelemek gereklidir (TS 9111,2011:1-2);

“Yürüme engelliler: Bu kiĢiler yürümekte güçlük çeker veya baston, koltuk değneği, walker gibi yürümelerine yardımcı olan araçlar kullanmaları gereklidir. Uzun mesafe yürüyemezler ve seviye farklarını aĢarken büyük zorluk çekerler.

Tekerlekli sandalye kullananlar: Bu kiĢiler sadece kol gücü ile veya elektrikle çalıĢan tekerlekli bir sandalye yardımıyla hareket edebilirler.

Kollarını veya ellerini kullanamayanlar: Bu kiĢiler güç veya uzuv kaybı nedeniyle kollarını veya ellerini ya büyük zorluklarla kullanabilirler ya da hiç kullanamazlar”.

DĠE( Devlet Ġstatistik Enstitüsü)‟nin Türkiye Özürlüler AraĢtırması 2002 verilerine göre;

“ Türkiye‟de ortopedik engelin ortaya çıkıĢ zamanı doğuĢtan %23.91i, sonradan %73.30 oranında gerçekleĢmiĢtir. DoğuĢtan olan ortopedik engelin nedenleri ve oranları incelendiğinde genetik ve kalıtsal bozukluğun %16.96, kan uyuĢmazlığının %3.76, doğum travmasının %9.73, doğum esnasında bebeğin oksijensiz kalmasının %6.11, hamilelik döneminde kullanılan ilaçların etkisinin %2.53, hamilelik döneminde geçirilen hastalıkların %3.31 ve hamilelik döneminde yetersiz beslenmenin %2.04 olarak gerçekleĢtiği görülmektedir. Doğum sonrası ortopedik engelin nedenleri ve oranlarının ise; kazalar %41.17, hastalıklar %41.20, ilaç kullanımı %2.70, zehirlenmeler %0.19, beslenme bozuklukları %0.76 ve madde bağımlılığı %0.09 olduğu tespit edilmiĢtir”.

1.4.2.3. Görme Engelli Grubu

Görme engelli, görme gücünün kısmen ya da tamamen yetersizliğinden dolayı bireyin eğitim performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde etkilenmesi durumudur (Yorulmaz, 2010:9).

Bir baĢka anlamda görme engelli, Tek veya iki gözünde tam veya kısmi görme kaybı ya da bozukluğu olan kiĢilerle göz protezi kullananlar, renk körlüğü ve gece körlüğü olanlar bu gruba girmektedir (Yüce EĢkil, 2011:25). TS 9111, görme engellileri yapılı çevredeki gereksinimleri bakımından hiç görmeyenler ( körler) ve az görenler olmak üzere 2 grupta incelemiĢtir. Bunlar;

Az görenler: Bu bireylerin görme yetenekleri çok zayıftır veya görüĢ alanları

çok sınırlıdır. Sadece belirgin zıtlıkları veya nesnelerin dıĢ hatlarını algılayabilirler (TS 9111,2011:2).

Körler: Bu bireyler iĢitme ve dokunma yoluyla elde ettikleri bilgilerle mekânı

algılayabilirler (TS 9111,2011:2).

1.4.2.4. ĠĢitme Engelli Grubu

ĠĢitme ve anlama diğer insanlarla iliĢki kurma yoludur. ĠletiĢim kurma da dil aracılığı ile gerçekleĢmektedir. Dilin geliĢmesinde iĢitme önemli bir etkendir. ĠĢitmenin oluĢması için sesin kulağa ulaĢması, dıĢ, orta ve iç kulak bölümlerini aĢması ve beyindeki ilgili merkez tarafından algılanıp yorumlanması gereklidir. Bu iĢlevlerin herhangi birisindeki aksaklık iĢitme engelini ortaya çıkarmaktadır (ĠBB Özürlüler Müdürlüğü, 2012:504).

ĠĢitme engelli, iĢitme fonksiyonunun tamamını veya tamamına yakınını kaybetmiĢ fiziksel engelli kiĢidir (Yüce EĢkil, 2011:26). BaĢka tanıma göre tek veya iki kulağında tam veya kısmi olarak iĢitme kaybı olan bireydir. ĠĢitme cihazı kullananlar da bu gruba girmektedir (Öztürk, 2011:21).

ĠĢitme kaybı, uluslararası standartlarda desibel derecesine göre sınıflandırılmaktadır. Desibel ses Ģiddetinin ölçü birimidir. Uluslararası standart ISO 1999 ve Amerikan ulusal ses standardı ANSI S 3–1 sistemine göre iĢitme kaybı dereceleri aĢağıda görülmektedir (Kara Öztürk, 2011:27).

ĠĢitme kaybı seviye ve dereceleri ĠĢitme Kaybı Seviyesi

(DB: Desibel)

ĠĢitme Kaybı Derecesi

0 – 25 dB Normal iĢitme

26 – 40 dB Çok hafif derecede iĢitme kaybı

41 – 55 dB Hafif derecede iĢitme kaybı

56 – 70 dB Orta derecede iĢitme kaybı

71 – 90 dB Ġleri derecede iĢitme kaybı

91 + dB Çok ileri derecede

iĢitme kaybı

1.4.2.5. Dil ve KonuĢma Engelli Grubu

KonuĢma engelli tanımına bakarsak; “konuĢmanın akıĢında, ritminde, tizliğinde, vurgularında, ses birimlerinin çıkarılıĢında, eklemlerinde bozukluğu bulunanlara konuĢma engelli denir” (Yüce EĢkil, 2011:28).

Bazı nedenlerden dolayı konuĢamayan veya konuĢmanın hızında, akıcılığında, ifadesinde bozukluk, ses bozukluğu olanlar; iĢittiği halde konuĢamayanlar, gırtlağı alınanlar, konuĢmak için alet kullananlar, kekemeler, afazi, dil dudak-damakçene yapısında bozukluk olanlar bu gruba girmektedir (BaĢ, 2013:10).

KonuĢma zorluklarını açıklayan bazı terimler aĢağıda belirtilmiĢtir: Doğru yönlendirmeyle çoğu insan bu sorunların üstesinden gelir, fakat her beĢ yüz kiĢiden biri ciddi ve kalıcı sorunla karĢı karĢıyadır (ĠBB Özürlüler Müdürlüğü, 2012:505). • Fonolojik Zorluklar (seslendirme güçlüğü)

• Artikülâsyon Zorlukları (söyleyiĢ seçikliği) • GeliĢimsel Sözel Dispraksi

• Dizartri

• Asperger Sendromu (Asperger Bozukluğu-AS) • Seçici (tercihli) Dilsizlik

1.4.2.6. Zihinsel Engelli Grubu

Doğumdan önce, doğum sırasında ve sonraki geliĢim evresinde değiĢik nedenlerden dolayı geliĢim ve fonksiyonlarında oluĢan sürekli yaĢlanma, duraklama ve gerileme gösteren ve bunun sonucu olarak etkili uyumsal davranıĢlarda gerilik ve yetersizlik gösteren sürekli bir durumdur. Fiziksel ihtiyaçlarını karĢılamakta zorlanabilirler (Mülayim, 2009:43). Bu gruptaki engelli bireyler karar verebilme, iĢ kabiliyeti gibi günlük hayatta karĢılaĢtıkları durumlarda kendi yaĢıtlarındaki kiĢilere oranla daha düĢük seviyeden takip ederler.

Zihinsel engelli, Türkiye‟de yaygın biçimde görülen engel gruplarındandır. Mental retardasyon (zekâ geriliği olanlar), Down sendromu, fenilketonüri (zekâ geriliğine yol açmıĢsa) bu gruba girer. Zihinsel engellilikte 3 temel özellik vardır (ĠBB Özürlüler Müdürlüğü, 2012:506):

1- Genel zekâ iĢlevinin belirgin derecede ortalamanın altında olması.

2- YaĢadığı toplumdaki kendi yaĢ grubu ile kıyaslandığında toplumsal beceriler, sorumluluk, iletiĢim kurma, günlük beceriler ve kendi kendine yeterlilik gibi alanlarda geriliğin olması.

3- 16 yaĢından önce baĢlaması.

1.4.2.7. Diğer Engelli Grubu

Bireyin çalıĢma kapasitesini tam olarak kullanamamasına neden olan, sürekli bakıma muhtaç ve tedavi isteyen hastalıklardır (kan hastalıkları, kalp-damar hastalıkları, sindirim sistemi hastalıkları, kanserler, ruhsal davranıĢ bozuklukları, vb)

(Kara Öztürk, 2011:29-30).

Kanunlar gereği tıp bilimine göre engelli olmayıp… engelli haklarından yararlanması açısından engelli sayılanlar; duygusal ve ruhsal… , öğrenme güçlüğü

vb. sebeplerle eğitim, öğretim ve sosyal hayatlarında zorluk yaĢayanlar da bu grup içerisinde değerlendirilebilir (Kara Öztürk, 2011:30).