Ölçümler için tespit edilen sınır değerler insanların 24 saat bulunduğu yerlerde aĢılmaması gereken değerlerdir. GSM Ģebekeleri için kurulan baz istasyonu tesisi, genelde birkaç metre küp hacme sahip enerji kaynağı ve cephe ya da çatıya kurulan antenden oluĢur. Standartların belirlediği sınır değerler 900 MHz'de antenden yayılan güçle ilgilidir. Bu güç, geniĢ bantlı ve her yönden alıĢ yapabilen elektrik alan- metrelerle ölçülür. Piyasada, birkaç yüz kHz'den 2-3 GHz'e kadar geniĢ bantlı (böylece baz istasyonu anteni olsun, TV verici anteni olsun tüm vericilerden gelen toplam etki ölçülecektir) alan Ģiddeti ölçen cihazlar mevcuttur. Ölçülerin öncelikle bu cihazlarla yapılması ve eğer sınır değerlere yaklaĢılıyorsa ya da aĢılıyorsa frekans seçici ve yöne duyarlı antenlerle tekrarlanması gerekmektedir. Ölçü yapılan bir bölgede, öncelikle nereden gelirse gelsin, sınır değerlerin aĢılıp aĢılmadığı kontrol edilmelidir (Sevgi 2000).
Türkiye'de EMO, TÜBITAK ve değiĢik üniversiteler, hatta çevre müdürlükleri gibi kamu kuruluĢlarınca ölçüler yapılmaktadır. EMO tarafından, Ġstanbul‟un değiĢik bölgelerinde okul, hastane, park, kalabalık alıĢ veriĢ merkezleri ve sokakları, bina cepheleri ve çatıları ile bina içlerinde son zamanlarda ölçmeler yapılmaktadır. Bu ölçmeler seçilen tipik bölgelerde, günün değiĢik saatlerinde tekrarlanmaktadır. Baz istasyonu yerleĢimi olarak kötü sayılabilecek tipik yerler saptanmıĢ ve buralarda tekrarlı ölçüler gerçekleĢtirilmektedir. Ölçüler, baz istasyonları civarında, sokak aralarında, bina çatılarında ve evlerde yapılmaktadır. Ölçülerin tamamında ICNIRP' nin belirlediği sınır değerler baz alınmaktadır. Tekrarlı yapılan ölçüler telefon konuĢmalarının en yoğun ve en az olduğu düĢünülen saatlerde tekrarlanmaktadır.
4.1. Türkiye’de Yasal Düzenlemeler
Telekomünikasyon Kurumu tarafından 12.7.2001 tarihli resmi gazetede yayınlanan “10 kHz-60 GHz Frekans Bandında ÇalıĢan Sabit Telekomünikasyon Cihazlarından Kaynaklanan Elektromanyetik Alan ġiddeti Limit Değerlerinin Belirlenmesi, Ölçüm Yöntemleri ve Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik” ile Türkiye‟de geçerli olan sınır değerleri belirlenmiĢtir. Elektromanyetik alan ölçümleri
halen yürürlükte olan bu yönetmelik çerçevesinde Telekomünikasyon Kurumu denetiminde gerçekleĢtirilmektedir.
Ayrıca Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğünün ĠyonlaĢtırıcı Olmayan Radyasyon-Elektromanyetik Kirlilik adı altında 29.05.2000 tarihli ve 2000/56 sayılı bir genelge yayımlamıĢtır. Bu genelgede insan ve çevre sağlığı üzerindeki etkiler ve riskler açısından, bunların uygun yer seçimlerinin yapılması, kurulmaları, iĢletilmeleri ve kullanımlarında gerekli tedbirlerin alınması ve tedbirlerin kontrolünün yapılması gerektiği vurgulanmıĢtır.
Ülkemizde ihtiyari standart niteliğinde olan, 10 kHz ile 300 GHz frekans bölgesindeki elektrik ile manyetik alanlara maruz kalan insandaki kısa dönemli olumsuz etkilerin önlenmesiyle ilgili tedbirleri kapsayan "TS ENV 50166-1, "TS ENV 50166-2” standardı bulunmaktadır. Bu standartlarda, iĢçiler ve genel halk için, doğrudan ve dolaylı zararlara karĢı koruma, temel sınırlamalar, referans seviyeleri, ölçüm metotları, cihazlar, ölçme iĢlemleri, maruz kalma sınırlarının tespiti esasları, elektromanyetik alan kaynakları, alan değerlerinin ölçümünde pratik öneriler ve alan değerlerinin ölçüm sistemleri yer almaktadır.
Türkiye‟de yüksek gerilim hatları ve trafolardan kaynaklanan EMR konusunda herhangi bir yasal düzenleme yoktur. Yüksek gerilim hatları ve diğer elektrik tesisleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından 30.11.2000 Tarih ve 24246 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği”ne göre kurulmaktadır.
4.2. Elektromanyetik Alan Sınır Değerleri
Elektromanyetik radyasyon konusunda her ülke kendi standartlarına göre limit değerler belirlemiĢtir. Avrupa Birliği‟ne üye ülkeler ve ABD dâhil olmak üzere birçok Dünya ülkesinde ortak olarak kabul gören ve uygulanan sınır değerler bulunmaktadır. Bu sınır değerler Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından da tanınan ve uluslararası bir komisyon olan ICNIRP (International Commission on Non- Ionizing Radiation Protection-Ġyonize olmayan radyasyondan koruma komisyonu) tarafından genel halk için günde 24 saat maruz kalındığı kabulüyle belirlenmiĢtir.
Ülkemizde de Telekomünikasyon Kurumu tarafından 12.7.2001 tarihli resmi gazetede yayınlanan “10 kHz – 60 GHz Frekans Bandında ÇalıĢan Sabit Telekomünikasyon Cihazlarından Kaynaklanan Elektromanyetik Alan ġiddeti Limit Değerlerinin Belirlenmesi, Ölçüm Yöntemleri ve Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik” ile geçerli olan sınır değerler belirlenmiĢtir. Bu yönetmelikte yer alan limit değerler Çizelge 4.1 de gösterilmiĢtir.
Çizelge 4.1 Ortam ve Tek Bir Cihaz Ġçin Belirlenen Limit Değerler (Yönetmelik) (URL 6)
Frekans Aralığı E-alan Ģiddeti H-alan Ģiddeti EĢdeğer düzlem dalga
güç yoğunluğu (MHz) (V/m) (A/m) (W/m2) Tek bir cihaz için limit değeri Ortamın toplam limit değeri
Tek bir cihaz için limit değeri Ortamın toplam limit değeri Tek bir cihaz için limit değeri Ortamın toplam limit değeri 0.010 - 0.15 22 87 1.3 5 - - 0.15 - 1 22 87 0.18/f 0.73/f - - 1-10 22/f1/2 87/f1/2 0.18/f 0.73/f - - 10 - 400 7 28 0.02 0.073 0.125 2 400 - 2000 0,341.f1/2 1.375f1/2 0.0009f1/2 0.0037f1/2 f/3200 f/200 2000- 60000 15 61 0.04 0.16 0.625 10 * f =frekans (MHz)
Çizelge 4.2 GSM ġebekeleri için kabul edilen sınır değerler (URL 6)
Sınır Değerler E (V/m) S (µW/cm2) 900 MHz 1800 MHz 900 MHz 1800 MHz Türkiye 42 59 450 900 ABD 41 58 450 900 Rusya 6 6 10 10 Ġtalya 6 6 10 10 Ġsveç 4 6 ---- ----
4.3. Baz Ġstasyonu Ölçmeleri
Telekomünikasyon Kurumu tarafından 12.7.2001 tarihli resmi gazetede yayınlanan “10 kHz-60 GHz Frekans Bandında ÇalıĢan Sabit Telekomünikasyon Cihazlarından Kaynaklanan Elektromanyetik Alan ġiddeti Limit Değerlerinin Belirlenmesi, Ölçüm Yöntemleri ve Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik” ile Türkiye‟de geçerli olan ölçüm yöntemleri belirtilmiĢtir. Bu yönetmelik çerçevesinde baz istasyonları ölçümleri ilgili maddeler göz önünde bulundurularak gerçekleĢtirilmektedir.
ġekil 4.1 Baz istasyonlarında elektromanyetik alan ölçen taĢınabilir düzen
ġekil 4.1‟de ICNRP değerlerinin sağlanıp sağlanmadığını denetlemek üzere kullanılabilecek geniĢ bantlı (istenirse bilgisayar kontrollü ve tam otomatik çalıĢabilecek) bir elektrik alan ölçü aleti gösterilmiĢtir. Bu alet bulunduğu ortamda 100 MHz – 3 GHz arasında çalıĢan bütün (radyo/TV vericileri, GSM Ģebekeleri, mikrodalga fırın, vb.) elektromanyetik kaynaklardan gelebilecek toplam elektrik alanı ölçmektedir. Zaten ICNIRP sınır değerleri de kaynağı ne olursa olsun bulunduğunuz yerdeki toplam değeri belirlemektedir.
Limit değerlerin aĢılması durumunda hangi kaynağın buna neden olduğunu bulmak önem kazanır. Bu durumda frekans seçiciliği olan ve yöne karĢı duyarlı düzen (örneğin spektrum analizörü ve geniĢ bantlı yönlü bir anten) ile sınır değerin aĢılmasına neden olan kaynak bulunabilmektedir.