Elektrik İletimi ve Dağıtımında Tehlike ve Risklerin Sonuçları

Elektrik yaralanması; elektrik şoku, elektrik tesisatı nedeniyle farklı elektrik yangınları, ark patlaması/parlaması nedeniyle kişilerde bir hasar oluşmasından, ölüme kadar giden tablodur. Dinamolarla elektrik elde edilmesinden sonra ilk elektrik yaralanması yaklaşık 300 yıl önce rapor edilmiştir. İnsanın icat ettiği elektrik kaynaklı, ilk ölüm kaydı 1879 yılında Fransa Lyon’da marangoz olan kişinin ölümüyle başlamıştır. ABD’de elektrik çarpmasına bağlı ilk ölüm ise Samuel W. Smith’in 1881 yılındaki ölümü olmuştur. Yine ABD’de William Kemmeler 1890 yılında elektrikli sandalyede ölen ilk kişidir (Crane 1998, Coope ve Prize 2006).

Elekrik üretimi, iletimi ve dağıtımı aşamalarından kaynaklı hangi tehlike ve risk olursa olsun, elektrik işçilerinde ciddi yaralanmalara, ölümlere ve önemli sağlık sorunlarına yol açmaktadır. Kırık, çıkık, burkulma, ezik, yanık, kesilme saplanma, çarpılma, uzuv kaybı, iç kanama, ölüm, kas-iskelet yaralanmaları v.b. yaralanma şekilleri de görülmektedir (Bilgen 2014, Ceylan 2012, Avan 2014). Özellikle sayaç okuyucularının şiddete maruz kalması da diğer bir olumsuz sonuçtur (Crane 1998). Tehlikeler önlenemediğinde yanık ve ark patlaması

29

elektrik sektöründeki işçilerde görülme potansiyeli en yüksek tehlike olarak kabul edilmektedir (IBEW 2009). OSHA (Occupational Safety&Health Administration), elektrik üretimi, iletimi ve dağıtımıyla ilgili elektrik şoku ve elektrik çarpması sonucundaki başlıca olumsuz sonuçları; ölüm, ikinci ve üçüncü derece yanık, ekstremite amputasyonları, iç organ harabiyetleri, nörolojik bozukluklar gibi ciddi yaralanmalar olarak belirtmiştir (Fox 1998).

Elektrik akımı yaralanmaları yanıklardan daha çoktur. Elektrik akımı vücuda bir kez girdidiğinde, termal yanıktan çok çarpmaya benzer bir yaralanma oluşturarak, kas boyunca ilerlemektedir. Sıklıkla ekstremitelerdeki derin damarlarda, başlangıçtaki muayene bulgularındakinden daha derin doku nekrozu oluşturan trombozis meydana gelir. Bazen elektrik enerjisi ile kırmızı kan hücrelerinin ani olarak harabiyetini takiben, hemotokritte hızlı bir düşüş olur. Kan damarlarının yırtılması sonucu iç kanama olabilir. Giriş ve çıkış yerindeki deri yanıkları genellikle keskin sınırlı hiperemi bölgesiyle çevrili, basık, gri veya sarı renkli tüm tabakaları tutan harabiyet alanı şeklindedir. Ancak elektrik yanıkları hem sıcak hem de sıcak olmayan mekanizmalarla gelişir. Elektrik yaralanmalarında sıcak yaralanmalarına benzer klinik tablonun ortaya çıkması, elektrik çarpmalarından sonrada benzer olayların geliştiğini göstermektedir. Akımın kat ettiği mesafede buna bağlı hasar ortaya çıkmaktadır (Cooper ve Prize 2006).

Ark yapan (kısa devre) akımlarda elektrotermal yanıklar ve kumaşın tutuşmasıyla oluşan alev yanıkları bulunmaktadır. Yıldırım çarpmaları veya ark yanıkları iletkenden deriye ulaşan yüksek gerilimli elektrik akımının deride sebep olduğu termal yaralanmalardır. Derideki termal yaralanma çok yoğun ve derindir. Giysinin tutuşması sonucu meydana gelen alev yanıkları sıklıkla yaralanmanın en ciddi şeklidir. Akımın yolu anlık yaşam süresini belirler. Örneğin, kalp veya beyin dokusundan geçerse ventriküler fibrilasyon ya da apneden dolayı ani ölüm olabilir. Kaslardan geçen akım uzun kemik kırıklarına veya dislokasyonları oluşturulacak şiddetle spazmlara sebep olabilir. Akımın şekli yaralanmanın ciddiyeti ile ilişkilidir. Ark yanıkları ile beraberse kömürleşme olabilir. Sıklıkla başlangıçta bulunmayan derin doku harabiyeti vardır. ABD’de 1980 yılında Dr. Raphael Lee Chicago’da ilk elektrik yanık bakım ve tedavi merkezi açmış ve 1982 yılında da elektrik işlerinde ark patlamaları ve yanıklarının tehlikeleriyle ilgili bir araştırma yapmıştır (Littelfuse 2005).

Elektrik çarpması, elektrik akımının vücuttan geçecek şekilde kişinin bir elektrik kaynağı ile teması sonucu yaralanması veya ölümüdür. ABD’de ölümlere yol açan beşinci

30

mesleki yaralanmadır. Çok sayıda ülkede elektrik işçilerinin en fazla maruz kaldıkları bir sağlık sorunudur (Batra ve Ioannides 2001). Elektrik çarpması 1-3 amperlik akımda karıncalanma, 10 amperlik akımda kas kasılması, 30 amperlik akımda solunum güçlüğü, olası bilinç kaybı, 30-75 amperlik akımda solunum paralizi, 100-200 amperlik akımda ventriküler fibrilasyon, 50-300 amperlik akımda elektrik çarpması (potansiyel olarak öldürücü), 1500 amperlik akımda doku ve organ yanığı, 150 fahrenaytta hücre yıkımı, 200 fahrenaytta üçüncü derece yanık olmaktadır. Akım 50 mili amperden az ise kişilerde kas fonksiyonları azalırken, 50 mili amperden fazla olursa, yanık, göğüs ağrısı, istemsiz kasılma ve kalp durması olabilir. Ağır akım arkları ağır ultraviole ışığı ve flash yanıklarıyla geçici körlük olabilir. Elektrik akımı ile canlı dokular temas ettiğinde, elektrik çarpması ve elektrik akımı da ısı ürettiği zaman elektrik yanığı meydana gelmektedir (Littelfuse 2005, PDH Online 2012).

Kas iskelet sistemi yaralanmaları çalışma ortamıyla ilgilidir. Elektrik işçileri geniş bir çalışma ortamında ve yüksekte çalışabilir, yeraltında kablo döşeyebilir, yoğun bir caddede elektrik bakım ve onarımı yapabilir, yazın enerji santrallerinde ya da bir kar fırtınasının düşürdüğü havai hattı onarabilir. Bu işlerin tümü fiziksel güç gerektirmektedir. Bir güç santralinde sızıntı yapan bir borunun basınçla buharı itmesiyle haşlanma ve boğulmalar olabilir. Böyle olunca, eğer işçilere güvenli çalışma koşulları sağlanmaz ve beraberinde ergonomiye uygun koşullar sağlanmasa ya da işçi buna uymazsa kas iskelet sistemi yaralanmaları görülebilmektedir. Matkap nedeniyle, parmakların titreşime maruz kalması, motorlu taşıt kazaları nedeniyle travmalar, bel ağrısı, baş yaralanmaları, menisküs yırtılması, ayak ve ayak bileği travması da sıklıkla görülmektedir (Crane 1998).

Elektrik ile ilgili bilinen şok tehlikelerine ek olarak, 1970'li yıllarda basınç, gürültü, ısı ve ışık enerjisi ve ark patlaması konuları da ele alınmaya başlanmıştır (Littelfuse 2005). Elektrik şok durumunda yaralanmaların derecesi akımın şiddeti ve akımla temas süresi ile ilişkildir (Albert ve Hallowell 2013). Elektrik işçileri alçak, orta ve yüksek gerilimlerde çalışmaktadır. Özellikle yüksek voltaj elektrik yaralanmaları derin doku hasarı ve bununla ilişkili birçok komplikasyon gelişmekte, morbidite süresi uzun ve mortalite oranı yüksek olmaktadır (Lee ve diğ. 2010). Elektrik çalışanlarının sıklıkla maruz kaldığı elektrik akımı miyonekroz, sinir hasarları, kardiyak aritmi ve arrest, akciğer yaralanmalarına v.b. neden olabilmektedir (Ikpeme ve diğ. 2008). Bir cismin, objenin çarpması sonucu burkulma ve incinmeler, kesikler, ezik ve morluklar, düşme görülebilir (Crane 1998).

31

1.2.2.3. Elektrik İletimi ve Dağıtımındaki Kazalardan ve Yaralanmalardan Korunma