Fotoğraf (A) Salatalık: Kıbrıslıların
bir şey üretmediği, tembel olduğu bazı kesimlerce dillendirilmeye başladığında…
Fotoğraf (B) Turp: Ekonomik krizlerin baş gösterdiği
yılda tüm eleştirilere karşı ülkeyi yönetenlerin (Eroğlu hükümeti) “Hiç merak etmeyin KKTC turp gibidir, batmaz.” şeklinde demeçler vermeleri üzerine…
Fotoğraf (C) Havuç (ikili): Çözüm ve
barış ekseninde CTP Birleşik Güçlerin oluşturulması ‘Yes be annem’ denilerek halka aşırı umut pompalanması üzerine…
Fotoğraf (D) Havuç: Hükümet edenlerin, Avrupa
birliğinden alınan fonlarla yapılan işlerle ilgili olarak şuçlayıcı tavırları ve “Avrupa Birliği size havuç veriyor. Havucun babasını Türkiye vermektedir” söylemleri üzerine…
136
Değerlendirme
Sanatçı/fotoğrafçı, ürün verirken onunla etkileşime geçen alanlardan yansıyan ışıkla oluşturduğu ve belleğine hapsettiği binlerce, milyonlarca görüntüden faydalanır. Bu görüntülerin en etkilileri, yaşadığı toplumunun kültür yapısı, mizah anlayışı, olay ve durumlara yaklaşımı ve yaşam tarzının yansımalardır. Bir anlamda (her zaman, her sanatçıda olmasa da) sanatçının sınırlarını, özgürlüğünün derinliğini bu yakın çevrenin öğretileri etkiler.
Ümit Ali Esinler’in 2000 ve 2004 yılları arasında kurguladığı fotoğraflarla, ülkenin siyasi ve ekonomik sorunlarına, kısır iç çekişmelerine ve yönetenlerin acizliğine yönelik olarak, özel bir itiraz ve eleştiri dili geliştirdiğini görüyoruz. Esinler, siyasilerin normal olmayan davaranış ve tutumlarına karşı geliştirdiği sanatçı tavrının dışavurumu, normal olmayan bir şekilde gelişmiş manav ürünlerini fotoğraflayarak gerçekleştirmiştir.
Esinler, burada, siyasi-ekonomik olay ve durumların, iç dünyasında/zihninde oluşturduğu yeni imgelemle manav ürünlerinin insan yaşamındaki görev ve anlamlarını kaydırarak, onlara yeni anlam ve görevler yüklemiştir. Manav malzemelerinin değişen anlamsal odak noktasında yine insan vardır. Esinleri’in eleştirisi, insanın en iyi bildiği form olan bedenden yola çıkar. Tarihin varlığından itibaren beden imge olarak kullanılmıştır. Bu Esinler tarafından bilinçli bir seçimdir. Beden, her sanat alanında model olarak kullanılmıştır ve insanda uyandırdığı (olumlu-olumsuz) hisler bağlamında etkili bir konudur. Özellikle fotoğtafın kullanılır olmasından itibaren fotoğrafçılar tarafından da model/konu olarak kullanılmıştır.
İnsan bedeni varolmayı, canlılığı simgeler. Üreme organları çoğalmayı, biriktirmeyi imler
Priapos ya da Priapus, Yunan mitolojisinde bahçeler ve bağlar tanrısı (bereket tanrısı) olarak
adlandırılır. Bu heykelciğin salatalık fotoğrafıyla (Fotoğraf A) benzerliği şaşırtıcıdır. Tembellik ve üretmemek söylemleri üzerine oluşturulmuş bir karşıgelim fotoğrafının bahçeler ve bağlar tanrısından beslenmesi tesadüf olamaz. Fotoğrafçı çekeceği bir kompozisyonu binlerce seçenek içinden belirler. Esinler ile yapılan röportajda da bir çok malzemeyi manavları dolaşarak kendisinin seçtiğini belirtmiştir. Burada içsel/zihinsel dönüşümün yılların birikimleriyle beraber yapıldığını; seçimlerimizi (biz farkında olmadan) entelektüel sermayemizi sakladığımız büyük bir dağarcıktan yaptığımızı hatırlatmakta fayda görüyoruz. Keza her ne kadar sanatçı erotizm ve pornografiyi eleştirisinin merkezine konumlandırmadığını ifade etse de (Fotoğraf C) sekste karşılıklı anlaşma ve karşılıklı kazanım vardır. Siyasi bir birleşmenin karşılıklı çıkarlar/kazanımlar sonucu oluştuğu da malumdur. Yine sekste karşılıklı umut ve hayaller vardır. İnsan bedeni varlığından beri, (haz duygusu dışında) alınıp satılan, sermayesi kolay kolay tükenmeyen, kolay kolay eskimeyen ‘turp gibi sağlam (!)’ bir ticaret aracıdır. Fahişelik tarihinden beri kolay para kazanma yolu olarak da algılanagelir/kullanılagelir olmuştur (Fotoğraf B). Turpun fotoğrafta konumlandırılış şekli, biçimi ve yatır durumu buna atıfta bulunur. Üstelik Kıbrıs’ın ekonomik durumuyla ilintili olarak ‘kolay kolay batmaz’ söylemi, bitmeyen bu sermayeyi akla getirir. Kıbrıs’ın mitelojide ‘Akdeniz’in fahişesi’ olarak nitelendirilmesi de bu noktada dikkate değer bir
bilgidir. Yukarıdaki bölümlerde de değinildiği üzere bir sanat yapıtının göndergesinin ardındaki mesajın alımlanabilmesi, iletiyi alacak olan algılayıcı belleğin sanatçıyla aynı düzlemde ya da yakın düzlemde bulumasının önemine değinilmişti. Burada Esinler’in insan bedenine benzer meyve ve sebzeleri, oldukları figüratif form ve işlevden soyutlayarak oluşturduğu fotoğrafların, sanatçı&sanat yapıtı&izleyici ekseninde doğru algılanabilmesi için bir metinle birlikte sergilenmesinin zorunlu olduğunu (bir metne ihtiyaç duyduğunu) belirterek devam edelim.
(Fotoğraf D) Kıbrıs Türk toplumunun karakter izi olarak yorumlayabileceğimiz, ince bir mizahın,
nüktedan bir bakışın sonucudur. ‘Babayı almak’, ‘babayı vermek’ Diğer taraftan, fallusun zaman zaman ilkel bir düşünceyi/dürtüyü takiben bir saldırı, sindirme, ezme ve cezalandırma aracı olarak kullanıldığı da dikkat çekilmesi gereken bir hususdur.
Sonuç
Ümit Ali Esinler, insan bedenine benzerliği ilk bakışta dikkat çeken manav ürünlerini fotoğraflayarak, Kıbrıs’taki sosyo-politik olay ve durumlara eleştirisel bir yaklaşım geliştirmiştir. Kıbrıs’ta siyasetin anormal uygulama ve söylemleriyle eşleştirilen, anormal biçimlerde gelişmiş meyve ve sebzelerdir bunlar. Fotoğrafların olay ve durumla sıkı sıkıya bağlantısı nedeniyle, anlaşılması bu olay ve durumun söylem veya yazı olarak ifade edilmesine ihtiyaç duyar. Esinler, bu eşleştirme-seçimleri yaparken ve fotoğraflarını kurgularken, erotik göndermelerde bulunma kaygısı ve derin mesajlar verme amacı taşımadığını, sadece onu etkileyen olay ve söylemlere tepki fotoğrafları oluşturduğunu ifade eder. Ancak, onun sonuç fotoğraflarının yüzeysel okumaları bile bize, eşleşmelerin ve oluşturulan kompozisyonların tesadüfi olmadığını; tarih, mitoloji, mizah ve toplum bilgisiyle oluşturulmuş bir entelektüel birikimin sonucu olduğunu gösterir.
138
Kaynakça
Algan, E. Fotoğrafın Kısa Tarihi. Anadolu Üniversitesi Ders Notu. http://home.anadolu.edu.tr/~ealgan/1.bolum%20tarihce.pdf
Bağatır R. D. (2011). Nesnenin Ötesi: Kavramsal Sanatın Dayanak Noktaları. Gazi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Sanat ve Tasarım Dergisi. (Sayı 7)
(http://www.sanatvetasarim.gazi.edu.tr/web/makaleler/7_reyhan.pdf)
Barthes, R. (2011). Camera Lucida (5. Baskı). Reha Akçakaya (Çev.). İstanbul: Altıkırkbeş. Bayhan, M. (1996). Yazılarla Fotoğraf. İstanbul: Ege.
Giderer, H. E., Kavramsal Sanat,
(https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11421/1044/106560.pdf?sequence=1&isAllowe d=y Erişim Tarihi: 24.11.2016)
İstanbul Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu, Görsel, işitsel Teknikler ve Medya Yapımcılığı Bölümü, Basım ve Yayın Teknolojileri Programı, Reklam Fotoğrafçılığı Ders Notları. http://teknikbilimlermyo.istanbul.edu.tr/basimyayin/wp-content/uploads/2015/03/Fotografi-Ders-Notlar%C4%B1-%C4%B0nternet-%C4%B0%C3%A7in-B%C3%B6l%C3%BCm-1.pdf
Kaba, K. (2007). Ahmet – İsmet Şevki. Lefkoşa: Cypriot Photogtaphers’ Gallery.
Kaba, K. (2013). The Origins of Turkish Cypriot Photography – Kıbrıs Türk Fotoğrafı’nın Kökeni. Lefkoşa: Cypriot Photogtaphers’ Gallery.
Kaba, K. (2015). Kıbrıs Türk Basın Fotoğrafçılığı’nın Kökeni. Lefkoşa: Cypriot Photogtaphers’ Gallery. Kanburoğlu, Ö. (2004). A’dan Z’ Fotoğraf. İstanbul: Say.
Kılıç, Levend. (2011). Görsel Kültür. Tevfik Fikret Uçar (Ed.) Görsel Kültür İçinde, T.C. Anadolu Üniversitesi Ders Notu (s. 103-132) (http://www.fikretucar.com/v2/wp-content/uploads/GorselKultur.pdf Erişim
Tarihi: 24.11.2016)
Kurt E. K. Katı Rasyonalizim Bağlamında Kavramsal Sanat. (http://alanistanbul.com/turkce/wp-content/uploads/2010/08/189.pdf Erişim Tarihi: 24.11.2016)
Özyıldız, C. (2013). Çağdaş Kıbrıs Türk Fotoğrafı Söyleşiler: Teknikler, Düşünceler ve Çalışmalar. İstanbul: Duvardibi.
Sontag, S. (2008). Fotoğraf Üzerine. Osman Akınhay (Çev.). İstanbul: Agora.
Yaykın, M. (2010). Sanat, Teknoloji, Bilim ve Fotoğraf. İstanbul: Kalkedon.
Yelmen, M. F. (2011) Kriminal Fotoğraf ve Estetik Yorumları. Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Fotoğraf Anasanat Dalı, İzmir.
(http://acikerisim.deu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/12345/9661/289462.pdf?sequence=1&isAllowed =y Erişim Tarihi: 24.11.2016)
Yurdalan, Ö. (2012). Belgesel Fotoğraf ve Fotoröportaj (4. Baskı). İstanbul: Agora. Yüksel, G. (2007). Kıbrıs’ta Fotoğraf ve Fotoğrafçılık (1878-2006). Ankara: Yüksel.