EKONOMETRİK UYGULAMA 1 LİTERATÜR TARAMAS

Daha öncede değinildiği gibi, Makro ekonomi politikaları ve döviz kurları arasındaki ilişki Türkiye’de önemli bir konu olmuştur ve konu halen güncelliğini korumaktadır. Dalgalı kur sistemini uygulanan ülkemizde, makro ekonomi

117 _{Engle, R.F. ve Granger, C.W.J, age., 1987, ayrıntılı bilgi için bakılabilir.}

118 _{Duygulu, Aylin Abuk, Kurala Bağlı Para Politikası Kapsamında Parasal Hedefleme : Türkiye} Örneği, DEÜ, SBE Dergisi : cilt.7 sayı.4, İzmir, 01 Ekim-31 Aralık 2005, s.99

politikalarının kur üzerindeki etkisinin tahmin edilmesi Türk vatandaşının güncel konularından biri halini almıştır.

Literatürde makro ekonomi politikaları ile döviz kuru arasındaki ilişkiyi inceleyen fazla çalışma bulunmamakla, birlikte genellikle sadece bir politikanın kur üzerindeki etkisini inceleyen çalışmalar mevcuttur119_.

Döviz Kuru ve Faiz ilişkisini inceleyen Orhan Karaca (2005), eşbütünleşme analizi uyguladığı çalışmasında, döviz kuru ile faiz oranı arasında kısa vadeli bir ilişki olmadığı, uzun vadede ise istatistiksel olarak anlamlı ancak zayıf bir ilişki tespit etmiştir.

Kur-enflasyon ve cari açık ilişkisini inceleyen Cevdet Akçay (2004), enflasyon oranının ve kurlardan enflasyona geçişin kuvvetli olduğu ekonomilerde ( Türkiye’nin bu sınıfa girdiği belirtilmiştir, bu geçişkenliğin TEFE’ de %45, TÜFE’ de %32 civarında olduğu vurgulanmıştır.) nominal kur artışları enflasyona geçiş yüzünden reel kur-nominal kur ilişkisini zayıflatmakta, nominal kur artışıyla beraber nominal ve reel faiz artışını da gündeme getirmekte, böylece cari açık daralmakta, yük reel kur olduğu kadar hatta daha da fazla reel faizler oranı üzerine binmektedir, sonucuna varmıştır.

Reel döviz kuru hareketleri ve dış ticaret fiyatları üzerindeki etkileri inceleyen Ahmet Zengin (2000), Eşbütünleşme ve VAR analizi kullandığı çalışmasında, reel döviz kuru ile ihracat ve ithalat arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Bu incelemede yazar reel döviz kuru ve ihracat-ithalat arasında çift yönlü nedensellik ilişkisine işaret etmiş, kur hareketleri sonucu sağlanan dış ticaret karlılığının dış piyasalar tarafından emildiği, dolayısıyla kur politikası ile dış ticarette avantaj sağlamanın etkin bir yöntem olmadığı sonucuna varmıştır.

Temel makro ekonomik politikaların kur üzerindeki etkisini değerlendiren Alövsat Müslümov (2002), nominal faiz, reel ekonomik büyüme, enflasyon ve döviz sepeti değişim oranını ele aldığı çalışmasında VAR analizi uygulamıştır. Yazar çalışmasında, döviz sepetinde meydana gelecek artışların uzun dönemde büyüme oranını olumlu yönde etkilediği ancak enflasyonu da arttırdığı sonucuna varmıştır.

Bu çalışmada yukarıda anlatılan çalışmalardan daha fazla değişken kullanılarak, makro ekonomi politikalarının döviz kuru üzerinde ki etkisi daha etkin olarak ölçülmeye çalışılacaktır. Seçilen yöntem eşbütünleşme analizidir. Kullanılacak değişkenler ise dış ticaret politikasının etkisini ölçmek için, ihracat ve

119 _{Literatür çalışmasında kullanılan kaynaklar, yararlanılan kaynaklar bölümünde ayrıntılı olarak}

ithalat; para politikası göstergesi olarak faiz; maliye politikasının bir göstergesi olarak bütçe dengesi olacaktır; Türkiye’de enflasyon ve kur ilişkisinin güçlü olduğu göz önünde tutularak modelde enflasyon göstergesi de bulunacaktır. Modele enflasyon konulacağı için içsel bağıntıyı engellemek amacıyla çalışma nominal döviz kuru üzerinde yapılacaktır ( reel döviz kuru zaten enflasyonu içermektedir ).

4.2. VERİ ANALİZİ

Çalışmada kullanılan veriler, üç aylık seriler olup, 1987 yılının ilk üç ayından 2005 yılının son üç ayına ( 1987Q1-2005Q4 ) kadar olan dönemi kapsamaktadır. Verilerin 1987 yılından başlamasının nedeni, ikinci bölümde belirtildiği gibi Türkiye’de finansal serbestleşmenin bu yılda hemen hemen tamamlanmış olması, dolayısı ile döviz kuru ve makro ekonomi politikaları arasındaki ilişkinin güçlü bir şekilde bu yıldan sonra başlaması; ayrıca 1987’den sonraki verilerin daha sağlıklı olmasıdır. Çalışmada üç aylık verilerin kullanılmasının nedeni, eşbütünleşme tekniğinin uygulanabilmesi için geniş bir veri aralığının gerekli olması ve yıllık verilerle çalışıldığında 30'dan az olan gözlem sayısının, eşbütünleşme tekniğinin uygulanabilmesi için genellikle yeterli görülmemesidir. Uygulamada yapılacak hesaplamalar için Eviews 5.0 paket programı kullanılmıştır. Çalışmada kullanılan veriler, TCMB' nın internet sitesindeki veri dağıtım sisteminden alınmıştır. Veriler aşağıda kısaca tanımlanacaktır:

NOMKUR : TCMB, ABD$’ı döviz alış kurudur. YTL dönüşümü yapılmış olarak kullanılacaktır.

YFAIZ : 3 Ay vadeli ağırlandırılmış mevduat faizi oranı. Mevduat faiz oranı, bankaların vadeler itibariyle ilgili ay içinde uygulayacağını bildirdiği azami faiz oranlarının ortalamasıdır.

ÜFE : 2003=100 endeksli Üretici Fiyat İndeksi

IHR_SA120 _{: Mevsimsellikten arındırılmış, toplam mal ihracatı (f.o.b ). Milyon} ABD$’ı olarak alınmıştır.

ITH_SA : Mevsimsellikten arındırılmış, toplam mal ithalatı (f.o.b ). Milyon ABD$’ı olarak alınmıştır.

BA_SA : Mevsimsellikten arındırılmış, Konsolide Bütçe Dengesi. Bin YTL olarak alınmıştır.

120 _{Bu çalışmada “_SA” terimi ilgili seriye mevsimsellikten arındırma uygulanmıştır anlamına}

gelmektedir. Ekonometrik analizlerde mümkün olduğunca doğrusal seriler ile çalışılmak istendiğinden bu çalışmada mevsimsellik içerdiği tespit edilen seriler, Troma/Seats Seasonally Adjusted ( _SA ) tekniği kullanılarak mevsimsellikten arındırılmıştır.

CGSMH_SA : Cari fiyatlar ile mevsimsellikten arındırılmış, GSMH. Bin YTL olarak alınmıştır.

Değişkenler yukarıda ki şekilde kısaca tanımlandıktan sonra seriler üzerinde, teorik olarak bahsedildiği gibi birim kök testleri, EG Koentegrasyon Testi ve HDM uygulanacaktır.

Bu bilgiler ışığında kullanılacak uzun dönemli model aşağıdaki gibi olacaktır:

LNNOMKUR121 _{= f (LNBA_SA-LNCGSMH_SA*, LOG(IHR_SA)-} LOG(ITH_SA)**, LNUFE, YFAIZ*** ) (3.1)

* LNBA_SA-LNCGSMH_SA = Cari bütçe dengesinin, Cari GSMH’ ya oranı. Yani bütçe açığın GSMH’ nın yüzdesi olarak ifadesi.

** LOG(IHR_SA) - LOG(ITH_SA) = İhracatın ithalatı karşılama oranı. ***YFAİZ = log ((faiz/100)), faiz oranın endekse dönüştürülmüş halidir.

4.3. BİRİM KÖK TESTLERİ, DURAĞANLIĞIN İNCELENMESİ,