D. Ekolojik Planlama Kriterleri
2. Ekolojik Planlamada Toplu Konut Yerleşim Kriterleri
Ekolojik toplu konut planlamasında doğaya en üst düzeyde uyum sağlanmasına mümkün olduğu kadar dikkat edilmesi en önemli unsurdur. Ekolojik sürdürülebilirlik temelli olan toplu konut yerleşim kriterleri aşağıdaki gibi sıralanabilir (Girginer 2006:117, 118):
-Bina kesitleri toplu konut yerleşmelerinde arazi formu ve topografya ile uyumlu olacak şekilde tasarlanmalıdır.
-Enerji etkin yerleşim birimi ve bina tasarımında, bina aralıkları, yer, bina şekli, yönlendirme durumu, doğal ventilasyon düzeni, bina kabuğu termofiziksel ve optik özellikleri gibi tasarım parametreleri gözetilmelidir.
-Toplu konut yerleşmelerinde güneşlenme- yöneliş, toprak sıcaklığı, rüzgâr yön ve hız dağılımı, zemin yapısı, bitki örtüsü, ağaç grupları, yükseklikle rüzgârın değişimi, atmosferik kirlilik, nem ve yağış dağılımı, sıcaklık rejimi gibi klimatolojik özellikler göz önüne alınmalıdır.
-Konutların her birinin güneş ışığından yararlanmasına uygun yerleşim düzeni hazırlanmalıdır. Konutlar birbirinin güneş ışığını kesmeyecek şekilde konumlandırılmalıdır.
-Her blok için havalandırma, doğal aydınlatma ve manzara olanakları mümkün olduğu kadar arttırılmalı.
-Konutlar ile çevrenin yeşil dokusu uyumlu olmalıdır. Alandaki bitki örtüsünün korunması, yeni yetiştirilmek istenen bitkiler için yeterli ortamın sağlanması amacıyla yapı düzenlemelerinin yapılması gerekir.
-Pasif, aktif, karma sistemlerle yenilenebilir enerjilerden en iyi şekilde yararlanılmaya çalışılmalıdır.
-Konutların konumlandırılması güneş ve rüzgâra uygun şekilde yapılmalıdır. Bina formlarının tasarımı bölgenin iklim özellikleri ve yerin yapısı göz önüne alınarak yapılmalıdır. İstenen iklim özelliklerini süzen, istenmeyenleri tutan formlar kullanılmalıdır.
-Yerleşim alanının fauna özelliklerine önem verilmelidir.
-Yerleşim alanının toprak yapısı, deprem bölgesi olup olmadığı, su durumu gibi jeolojik yapısı yapı düzenlemeleri aşamasında dikkate alınmalıdır.
-Tasarımda atık suların yeniden kullanılması, yağmur sularının toplanarak yeniden kullanılması, peyzaj kullanımı, çevreci malzemelerin kullanımı gibi doğal döngüler sağlanmaya çaba gösterilmelidir.
-Mimaride ekolojik unsurlardan yararlanabilmek için güneşi ve rüzgârı tutarak içeriye alacak cumbalar benzeri ek mekânsal elemanların kullanılmasına dikkat edilmelidir (Girginer 2006:117, 118).
a. Toplu konut planlaması ve tasarım kriterleri
Toplu konut alanları için planlama pek çok değişkenin yönlendirilmesini gerektiren bir işlemdir. Yer, alan ve konut elemanları arasında bir ilişkinin
varlığını gerektirmektedir. Alan elemanları, yaya yolları, konut, park yeri, servis hizmetleri gibi öğeleri içermektedir. Planlamada üç temel öğe olan kullanıcı, konut ve alan birbiri ile ilişkilendirilmelidir. Toplu konut alanının yerleşime uygunluğuna ilişkin kararın alınmasıyla planlama süreci başlamakta, alan içerisine yerleşimin konumlandırılması, konut biriminden çevre düzenlemesine kadar oldukça geniş bir çalışmayı gerektirir. Planlamada ilk aşama alanın kültürel ve doğal özelliklerinin tespit edilmesidir (Arapkirlioğlu, 2003).
Planlama; ekonomi, kullanıcı ihtiyacı, alışveriş, inşaat, mimari gibi alan gelişiminin bütün durumunu içeren bilgi gerektirmektedir. Planlama geniş anlamda insan aktivitelerini birleştirecek şekilde olmalıdır. Alan planlama, konut, dolaşım, park yeri, açık alan gibi çeşitli ilişkilerin analizini gerektiren, rekreatif faaliyetleri barındıran bir çevre tasarımıdır (Arapkirlioğlu, 2003). Toplu konut alanlarının planlamasında aşağıdaki kriterler sağlanmalıdır (Arapkirlioğlu, 2003):
-Toplu konut alanı için yer belirlenmesi,
-Planlama ilkelerine uyumlu şekilde konut kullanımının sağlanması,
-Konut- açık alan, konut- konut ilişkisini en iyi şekilde oluşturulmasının sağlanması.
İnsan gereksinimlerine uygun şekilde fiziksel çevrenin tasarlanması, etkinlikleri kolaylaştırmakta, konut dış mekanları çevre- insan etkileşiminde etkili rol oynamaktadır. Bu sebeple kullanıcının kültürel, psikolojik ve sosyal gereksinimlerinin tasarım kararlarında göz önünde tutulmalıdır (Girginer 2006):
-Açık alanlar zemin biçimlendirmesi ve ağaçlandırmaya uygun şekilde düzenlenmelidir.
-Açık alan düzenlenmesinde yetişkinler, gençler ve çocukların etkin kullanabileceği, onları teşvik edici detaylara dikkat edilmelidir.
-Ana yola yakın yayılımlar önlenmelidir.
-Blokların önlerinde yer alan şeritlerin uygun şekilde ayrı düzenlemesi yapılmalıdır.
-Konutların yapılmasıyla birlikte çevre düzenleme çalışmaları başlatılmalıdır.
Toplu konut alanlarındaki konut- açık mekân ilişkisinde; çocuk bahçeleri, otopark, park, spor alanları gibi alanların yer alacağı şekilde açık alanların düzenlenmesi, sağlıklı bir şekilde yaya taşıt trafiğinin çözümlenmesi, rahatsız edici etkenlerden dış mekânın korunması, yapıların arasındaki ilişkinin sağlanması gerekmektedir (Girginer 2006). Toplu konut alanlarındaki gürültüden en az şekilde etkilenmek için bitkilerden yararlanılması en iyi çözümler arasındadır. Konutlar ve dinlenme yerleri ile gürültü kaynağı arasına yeşil alanların yerleştirilmesi sayesinde bu hedefe ulaşılabilmektedir (Girginer 2006). Toplu konut alanında iyi bir dış çevre yaratılmasında aşağıdaki ilkeler doğrultusunda hareket edilmelidir (Arapkirlioğlu, 2003):
-Alandaki farklı kullanım alanları ile yapı bütünlüğünün sağlanması, -Rahat ve ilginç bir mekân yaratmak için çaba gösterilmesi,
-Mekân ve çevresindeki insanların arasında olumlu ilişkiler kurmada başarı sağlanması,
-Alana yerleştirilen konutların arasında yer alan açık alanlardaki mekanların insancıl olmasının sağlanması.
b. Toplu konut projelerinde bulunması gereken donatılar
Toplu konut projelerinde farklı niteliklere sahip olan mekanlar, yaya yolları, caddeler, yeşil alanlar, otoparklar, çocuk bahçeleri gibi mekanların oluşturacağı ortak alanların büyüklüğü ve düzenlemesi farklı olabilmektedir. Bu nitelikteki açık alanların farklı kompozisyonlarla bir araya gelmeleri sayesinde farklı projeler üretilebilmektedir (Dündar, 2005).
Fiziksel çevrenin tasarımında insan gereksinimlerinin göz önüne alınması hem etkinliklerin gerçekleştirilmesinde hem de insan çevre etkileşimi üzerinde önemli rol oynamaktadır (Girginer 2006). Bu amaçla toplu konut projelerinde nüfus yoğunluğu ön planda tutularak, insan gereksinimlerine uygun donatılara yer verilmelidir. Çizelge 7’de toplu konut projelerindeki açık alanlarda olması gereken donatılar yer almaktadır.
Çizelge 7. Toplu Konut Projelerinde Açık Alanda Olması Gereken Donatılar, Düzenlenmiş
Alanlar
Karşılaşma
Alanları Geçiş Alanları Düzenlenmiş Yapılaşmış Alanlar Tasarım Kriterleri -Çocuk oyun alanları -Eğlence Amaçlı Alanlar -Dinlenme Alanları -Park Alanları -Spor Etkinlikleri Alanları -Avlular -Meydanlar -Kentsel -Bisiklet Yolları -Yaya Yolları ve Kaldırımlar -Bisiklet Yolları -Sağlık Hizmet Yapıları -Eğitim Amaçlı Yapılar - İdari Binalar -Kültür Merkezi -Alışveriş Merkezleri -Bitkisel Tasarım Öğeleri -Kentsel Mobilyalar -Trafik İletişim Donatıları -Malzemeler Kaynak: (Girginer 2006).
Toplu konut projelerinde her yaşa ve herkese uygun belirlenecek spor faaliyetlerine göre spor alanı tasarımları yer almalıdır. Konut alanının yoğunluğuna göre park, çocuk oyun parkı, otopark, eğitim alanları, alışveriş merkezleri, yaya ve bisiklet yolları, ortak alanlar oluşturulmalıdır.