1. TIMAR SİSTEMİ VE DİVÂN-I HÜMÂYÛN’DA TUTULAN DEFTERLER
3.1. ELDE EDİLEN VERİLER
Tablo 6. 1 Numaralı Sivas Ahkâm Defteri'nde Adı Geçen Sancaklar
Amasya Arapkir Bozok Budaközü Canik Çorum
Divriği Hüdavendigâr Kastamonu Kayseriye Kilis Konya
Malatya Sivas Yeniil
Tablo 7. Canik Sancağına Bağlı Nahiyeler
Arıca/Erince Arım Bafra Budak Satılmış
Tablo 8. Sivas Sancağına Bağlı Nahiyeler
Artukabad Akçabad(Kazabad)
Budaközü Gelmuad Haleb
Kafirni Karakuş Karahisar-ı
Behram Şah
Kazabad Niksar Özikavağı
(Özükavak) Sivas Sonisa Sorgun Sivasili
Turhal Ulubad Venk Yenice Yıldızili
Yılduz Zile
Tablo 9. Amasya Sancağına Bağlı Nahiyeler
Akdağ Argoma Argun Aydıncık Bergun
Gazilerovacığı Gedegra Geldigelen Koçkayası Meşetabad Simre-i Lâdik
(Lâdik) Veray Yavaş Zeytun
Tablo 10. Arapkir Sancağına Bağlı Nahiyeler
Abad Ağraz Arapkir Boşadı Dağabad
Dağili Eğin Emir Yavşadi
Tablo 11. Divriği Sancağına Bağlı Nahiyeler
Aşgar Ayvalu Darende Divan Gürün
Tablo 12. Canik Sancağına Bağlı Nahiyeler
Akkuyu Bürümsofu Erim Kavak Samsun
Satılmış Terme Ünye
Tablo 13. Bozok Sancağına Bağlı Nahiyeler
Baltı Boğazlıyan Çubuk Gedik Gedikçubuk
Emlak Kabak-ı Bala
Tablo 14. Çorum Sancağına Bağlı Nahiyeler
Çorum Divan-ı Emlak Divân-ı Kaya-iBüzürk Divan-ı Sakız İskilib Karahisar-ı
Demirlü Osmancık
Tablo 15. Malatya Sancağına Bağlı Nahiyeler
Ağcadağ Kasaba Malatya
Tablo 16. 11 Numaralı Sivas Ahkâm Defteri'nde Adı Geçen Sancaklar
Akşehir Amasya Amid Ankara Arapkir
Avlonya Beğşehri Bozok Canik Çorum
Delvine Divriği Hüdavendigâr Karahisâr-ı Şarkî Karesi
Kastamonu Kayseriye Kilis Konya Kütahya
Maraş Niğde Saruhan Sivas (Sivasabâd) Tarsus
Trabzon
Tablo 17. Sivas Sancağına Bağlı Nahiyeler
Akşehir Artukabad Budaközü Ferik Hisarı Gelmuad
Hafik İcacı Kafirni Kal‘a-i Yeni Karakuş
Kazabad Kızılkümbet Koçhisar Komanat Kuşabad
Kuştaş Mecidözü Niksar Özükavağı Silis
Sivas Sonisa Sorgun Şarkpare Taşabad
Turhal Venk Yeni Müslüman Yılduz Zile
Tablo 18. Amasya Sancağına Bağlı Nahiyeler
Akdağ Argoma
(Ergoma)
Bergoma Gedegra Geldigelen Geldigelenabad Merzifon Meşedabad Simre-i Lâdik
(Lâdik)
Yavaş Zeytun
Tablo 19. 5.2.3. Bozok Sancağına Bağlı Nahiyeler
Alici Baltı Baltıayağı Boğazlıyan Çubuk
Deliceözü Emlak Gedik Kabak-ı Bâlâ Karadere
Konak-ı Zir Süleymanlu
Tablo 20. Canik Sancağına Bağlı Nahiyeler
Arım Bafra Bayram Erim Kavak
Samsun Satılmış
Tablo 21. Kastamonu Sancağına Bağlı Nahiyeler
SinobTablo 22. Divriği Sancağına Bağlı Nahiyeler
Dağabad Divriği Eski Eyneabad Eyne Ali?
Hamu Kesme Ovacık
Tablo 23. Maraş Sancağına Bağlı Nahiyeler
Abad Ağraz? Boşadı Eğin Meşed
Tablo 24. Maraş Sancağına Bağlı Nahiyeler
Aynu’l-arus MaraşTablo 25. Çorum Sancağına Bağlı Nahiyeler
Bayat Çorum Divan-ı Bayır Divan-ı Berk Divan-ı Karaberk Divan-ı Karabörk Divan-ı Pelit
Yükü Divan-ı Sakız Divan-ı Saz Karahisar-ı Demürlü İskilib Pelit Yükü
Tablo 26. Konya Sancağına Bağlı Nahiyeler
KonyaTablo 27. Karahisar-ı Şarkî Sancağına Bağlı Nahiyeler
BucakTablo 28. Trabzon Sancağına Bağlı Nahiyeler
KürtünSONUÇ
Devletin sahip olduğu adalet mekanizmasının bir tezâhürü olan ahkâm defterleri,
birçok Osmanlı kurumu hakkında araştırmacılar için ciddi bir veri kaynağı
konumundadır. Bir Osmanlı vatandaşı en üst derecede hakkını arayabilmektedir.
Buradaki “vatandaş” ifadesini kullanma nedenimiz herhangi bir grup veya zümreye
ayrıcalık tanınmamış ve herkesin hukuk önündeki eşitliğinin kabul edilmiş olduğunun
vurgulanması içindir. Günlük hayat içerisinde veya resmi ilişkilerden kaynaklı yaşanan
bir sıkıntıdan dolayı hukuk mücadelesi veren bir kişinin bu konudaki tek seçeneği bağlı
bulunduğu yerdeki yerel mahkeme değildir. Devlet içerisindeki en yetkili kurum olan
Divân-ı Hümâyûn’da hakkını arama şansının bulunması adalet konusundaki hassasiyeti
vurgulamaktadır. Osmanlı coğrafyası çok geniş bir alanı kaplamaktadır. Ülkenin
merkeze en uzak yerlerinde ikâmet eden birisi de bu adalet talebi olanağından
faydalanabilmiştir ki bu da eşitlik ve ayrımcılığın reddedilmesi ilkesinin güzel bir
örneğidir.
Ahkâm defterlerinin zengin muhtevası sebebiyle sunduğu veriler birçok devlet
kurumunun işleyinde yaşanan sorunları irdelemeye imkân sağlamaktadır. Osmanlı
Devleti’nin başından itibaren eyalet ordusuna vücut vererek devletin idari, askeri ve
mali yapısını şekillendiren tımar sistemi hakkında da ahkâm defterleri önemli veri
sunmaktadır.
18. yüzyılın ortalarından itibaren tutulmaya başlanan Sivas Ahkâm
Defterleri’ndeki tımar sistemine dair hükümler, sistemin işleyişinde yaşanan sorunlarla
alakalı önemli veriler ihtivâ etmektedir. Bu tez çalışmasında Sivas Ahkâm
Defterleri’nden 1742-1744 ve 1765-1767 yılları arasındaki iki dönemi kapsayan 1 ve 11
Numaralı Sivas Ahkâm Defterleri’nde yer alan tımar sistemine ilişkin hükümler
inceleme konusu yapılmıştır. Başka bir ifade ile adı geçen iki döneme ait iki ahkâm
defterindeki tımar, zeamet ve mirliva has dirlikleri ile alakalı şikâyet hükümleri sayı,
şekil ve içerik olarak incelenmiştir.
1 ve 11 Numaralı Sivas Ahkâm Defterleri’nde yer alan tımar sistemine dair
toplam 412 adet şikâyet hükmü tespit edilmiştir. Bu toplamdan 181’i 1 numaralı ahkâm
defterinde, 231’i ise 11 numaralı ahkâm defterinde yer almaktadır. Bu hükümleri
incelemeye başlamadan önce, tezin birinci bölümünde tımar sistemi ile Sivas Ahkâm
Defterleri hakkında genel bilgiler verilmiştir. Bu bilgilerin verilmesindeki amaç, tımar
sistemine dair hükümlerin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamaktır.
Tezin ikinci bölümünde temel kaynak olan 1 ve 11 Numaralı Sivas Ahkâm
Defterleri önce şekil yönünden diplomatik olarak incelemeye tabi tutulmuştur. İnceleme
neticetinde söz konusu defterlerdeki her bir hükmün hitap, şikâyet edenin tanımı,
şikâyet konusu, şikâyet hakkında Divân-ı Hümâyûn’un kararı ve son olarak tarih
kısımlarından oluştuğu görülmüştür. Hükümlerin hitap kısmında şikâyet konusunun
çözümü için vali, sancakbeyi, kadı, voyvoda ve benzeri yerel yöneticilere emir
verilmiştir. Tımar sistemi ile ilgili toplam 412 hükümden 131’inde sadece kadılara hitap
edildiği, diğer hükümlerde kadılarla birlikte vali, sancakbeyi, mütesellim, voyvoda
vesair yerel yöneticilere emirler yazıldığı tespit edilmiştir. Bu bilgi, adalet arayışında
kadının önemli rolünü ortaya koymaktadır.
Yine tezin ikinci bölümünde 1 ve 11 Numaralı Sivas Ahkâm Defterleri’ndeki
tımar sistemine ilişkin hükümlerin tımar, zeamet ve mirliva has dirlikleri bakımından
yıllara göre dağılımı değerlendirilmiştir. 1742, 1743, 1744, 1765, 1766 ve 1767
yıllarında tımar, zeamet ve mirliva has dirliklerine ait hükümlerin sayıları
karşılaştırıldığında, 1742-1767 döneminde tımar şikâyet davalarında kademeli bir artış
yaşandığı görülmektedir. 1742-1744 döneminde 181 olan şikâyet davası sayısı,
1765-1767 döneminde 231’e çıkmıştır. Tımar şikâyet davalarındaki bu artış, tımar sisteminde
giderek sorunların arttığı ve sistemin çözülmeye doğru gittiği şeklinde yorumlanabilir.
Tezin ikinci bölümününün son kısmında 1 ve 11 Numaralı Sivas Ahkâm
Defterleri’ndeki tımar sistemine ilişkin hükümler, içerik bakımından değerlendirmeye
tabi tutulmuştur. İçerik değerlendirmesinde önce tımar şikâyet hükümleri 23 kategoride
sınıflandırılmış ardından nicelik bakımından değerlendirilmiştir. Değerlendirmede
tımar, zeamet ve mirliva hass dirlikleri gelirlerine müdahaleye dair hükümlerin her iki
defterde de büyük çoğunluğu (1 Numaralı Sivas Ahkâm Defteri: % 44,72; 11 Numaralı
Sivas Ahkâm Defteri: % 58,86) oluşturduğu tespit edilmiştir. Rakamlara dikkat edilirse,
11 Numaralı Sivas Ahkâm Defteri’nde tımar, zeamet ve mirliva hass dirlikleri
gelirlerine müdahaleye dair hükümlerin sayısı daha yüksektir. Bu durum, tımar
sisteminde gelir paylaşımında giderek sorunların arttığı ve sistemin çözülmeye doğru
gittiği şeklinde değerlendirilebilir.
1 ve 11 Numaralı Sivas Ahkâm Defterleri’ndeki tımar sistemine ilişkin
hükümlerin içerik değerlendirmesinde konular 11 ana kategoriye ayrılmış, ardından her
bir kategori ile ilgili hükümler örnekleme yöntemi ile değerlendirmeye tabi tutulmuştur.
Toplam 11 kategoriden birincisinde tımar ve zeamet tevcihinde yaşanan sorunlar ile
ilgili her iki defterde toplam 15 hüküm bulunmaktadır. Bu hükümlerde tımar ya da
zeamet sahibi bir kişi vefat ettiğinde veya herhangi bir sebepten dolayı tımar ya da
zeametin başkasına tevcihi söz konusu olduğunda zikredilen tımar ya da zeametin hak
etmeyen kişilere verildiği, iki ayrı beratla tımar mutasarrıflığı kanununa aykırı hareket
edildiği, bazı tımarların kısa süre içinde birkaç kez el değiştirdiği, alaybeyilerin
hazırladıkları arzlar için fazla para talep ettiği ve sipahizadelere babalarının tımarı
verilirken haksızlık yapıldığına dair şikâyetler yer almaktadır. Bu şikâyetler sebebiyle
mağdur olanların durumları Divân-ı Hümâyûn’daki defterlerdeki (Mufassal ve İcmal
Tapu Defterleri, Tımar Ruznamçe Defterleri) kayıtlara göre çözülmüştür.
Tımar, zeamet ve mirliva hassı reayasının ödemesi gereken vergiyi ödememesi
ile ilgili hükümler ikinci ana kategoriyi oluşturmaktadır. Bu kategoride her iki defterde
toplam 56 hüküm bulunmaktadır. Bu hükümlerde reaya, ödemek zorunda olduğu
vergiyi fazla bulma veya başka nedenlerden dolayı ya tam ödememiş ya da eksik ödeme
yapmıştır. Bu durum devlet adına maaş olarak vergi toplayan tımar, zeamet ve mirliva
hassı mutasarrıflarını sıkıntıya sokmuş, bu nedenle şikâyetçi olmuşlardır. Bu şikâyetler
sebebiyle mağdur olanların problemleri Divân-ı Hümâyûn’daki Mufassal ve İcmal Tapu
Defterleri ile Tımar Ruznamçe Defterleri kayıtlarına göre çözülmüştür.
Haksız cebelü bedeli talep etme veya alma ile ilgili hükümler bir diğer ana
kategoriyi oluşturmaktadır. Bu kategoride sadece 1 Numaralı Sivas Ahkâm Defteri’nde
toplam yedi hüküm bulunmaktadır. Bu hükümlerde cebelü tahsildarları, herhangi bir
sebepten dolayı haksız bir şekilde tımar mutasarrıflarından ve tımar reayasından cebelü
bedeli talep etmiş ve almışlardır. Bu türden problemler, Başmuhasebe Defterleri’ndeki
kayıtlara göre çözüme kavuşturulmuştur.
Tımar, zeamet ve mirliva hassı reayasının vergi ödememek veya herhangi bir
sebepten dolayı kendi karyesini terk ederek farklı yerlerdeki kasaba, köy veya askeri
çiftliklere yerleşmeleri ile ilgili hükümler bir başka grubu meydana getirmektedir. Bu
kategoride her iki defterde toplam 19 hüküm bulunmaktadır. Reayanın köylerini terk
etmesi hem ziraat açısından hem toplanması gereken vergilerin toplanamaması
açısından genelde ülke ekonomisine özelde tımar, zeamet ve mirliva hassı
mutasarrıflarına zarar vermektedir. Devlet bu konuda kararlı davranarak köyünü terk
eden kişilerin kadîm (eski) yerlerine iskânı yönünde karar almıştır.
Tımar, zeamet ve mirliva hassı gelirlerine müdahale ile alakalı şikâyet hükümleri
bir başka ana grubu oluşturmaktadır. Bu kategoride her iki defterde toplam 134 hüküm
bulunmaktadır. Sivas eyaletinde vergilemede “mâlikâne-divâni sistemi”nin
251uygulanmasından dolayı divani hisseler tımar, zeamet ve mirliva hassı mutasarrıflarına
malikâne hisseler mülk sahipleri ve vakıflara tahsis edilmiştir. Bu kategorideki
hükümlerde malikane hisse mutasarrıfı vakıfların divani hisse mutasarrıfı
tımar-zeamet-mirliva hassı gelirlerine ya da divani hisse mutasarrıflarının malikane hisse
mutasarrıfları gelirlerine müdahale ettikleri görülmektedir. Bir başka ifade ile genelde
taraflar hisselerine kanaat etmeyerek diğer tarafın hissesine ya da gelirine müdahale
etmiştir. Tımar, zeamet ve mirliva hassı mutasarrıflarının da birbirlerinin hisselerine
müdahale ettikleri vâkidir. Bu bakımdan incelediğimiz iki ahkâm defterinde 85 adet
hüküm bulunmaktadır. Müdahaleye dair problemlerin çözümü için Divân-ı
Hümâyûn’daki Mufassal ve İcmal Tapu Defterleri ile Tımar Ruznamçe Defterleri
kayıtlarına göre hareket edilmesi yönünde yerel yöneticilere emirler yazılmıştır.
Tımar ve zeamet gelirlerinin iltizamında yaşanan sorunlarla ilgili hükümler de
bir grup oluşturacak sayıdadır. Bu grupta her iki defterde toplam altı hüküm
bulunmaktadır. Bu hükümlerde mültezimler ile tımar ve zeamet mutasarrıfları arasında
yaşanan sorunlar öne çıkmaktadır. Bu sorunların mahallinde halledilmesi için yerel
yöneticilere emirler yazılmıştır.
Haksız vergi talebi veya alma ile ilgili hükümler bir başka kategori
oluşturmaktadır. Bu kategori ile alakalı her iki defterde toplam 27 hüküm mevcuttur. Bu
hükümlerde sipahiler, zaimler ve mirliva hassı zabitlerinin reayadan haksız yere vergiler
aldığı, ehl-i örf veya diğer görevlilerin tımar sahiplerinden haksız vergi talebinde
251
Mâlikâne-divânî sistemi, bir vergi birimi (köy veya mezra) gelirinin divânî hisse ve malikâne hisse olarak paylaşıldığı bir çifte vergileme sistemini ifade etmektedir. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk. Ömer Lütfi Barkan, “Türk-İslam Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda Aldığı Şekiller: Mâlikâne-Divânî Sistemi”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, cilt: 2, İstanbul 1939, s. 119-184 (Aynı yayının yeniden basımı için ayrıca bkz. Ömer Lütfi Barkan, Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler, I, Gözlem Yayınları, İstanbul 1980, s. 151-208).
bulundukları ve bazen de halkın sipahilerden haksız olarak vergi vermelerini istedikleri
görülmektedir. Bu türden problemlerin çözümü için Divân-ı Hümâyûn’daki Mufassal
ve İcmal Tapu Defterleri ile Tımar Ruznamçe Defterleri kayıtlarına göre hareket
edilmesi yönünde yerel yöneticilere emirler gönderilmiştir.
Reayadan haksız vergi talebi, ücretsiz yiyecek ve yem talebi ile vergi
mahsulünün uzak pazara taşınması gibi angaryalar sebebiyle yapılan zulüm ile ilgili
hükümler de başka bir kategoriyi meydana getirmektedir. Bu kategoride her iki defterde
18 hüküm tespit edilmiştir.
Yukarıda özetlenen 10 ana kategori kapsamına girmeyen farklı türdeki konularla
alakalı hükümler diğer başlığı altında gruplanmıştır. Bu kategori ile ilgili incelenen iki
ahkâm defterinde toplam 39 hüküm bulunmaktadır. Bu hükümlerden bir kısmı şikâyet
kasdı taşımamaktadır.
Son olarak, 1 ve 11 Numaralı Sivas Ahkâm Defterleri’ndeki tımar sistemine dair
kayıtlar, tımar sisteminin 1742-1767 dönemindeki hukuki çerçevesinin, geçmiş
dönemlerle büyük benzerlikler gösterdiğini ortaya koymaktadır. 15 ve 16. yüzyıllarda
tesis edilen 17. yüzyılda kısmen yenilenen tımar mevzuatını koruma yönünde kararlar
alındığı ve ihtilaflar hakkında önceki dönemlerdeki kanunlar ve defterlerdeki kayıtlar
üzerinden hükümler verildiği görülmüştür. Bu temel tespite, İstanbul Ahkâm
Defterleri’ne göre 18. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul ve çevresinde tımar sisteminin
işleyişi üzerine yapılan yüksek lisans çalışmasında
252da ulaşılmıştır.
KAYNAKÇA
ARŞİV KAYNAKLARI
Bâb-ı Asafî Divân-ı Hümâyûn Sicilleri 1 Numaralı Sivas Ahkâm Defteri.
Bâb-ı Asafî Divân-ı Hümâyûn Sicilleri 11 Numaralı Sivas Ahkâm Defteri.
ARAŞTIRMA ESERLERİ
Acun, Fatma, “Klasik Dönem Eyalet İdare Tarzı Olarak Timar Sistemi ve Uygulaması”,
Türkler, C. 9, (2002), ss.899-908.
Açıkel, Ali, “15-16. Yüzyıllarda Artukabad Kazasının Sosyal Yapısı”, A.Ü.Türkiyat
Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 25, Erzurum:2004, ss.181-220.
Açıkel, Ali, “1722-23’te Sivas Eyaletinde Cebelü Bedeli Uygulaması”, Tokat
Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13/2,
Kış-2018, ss. 113-140.
Açıkel, Ali, “Sivas Ahkâm Defterlerine Göre Sivas Eyaletinden Merkeze Yansıyan
Merʻa, Yaylak ve Kışlak Davaları ve Çözüm Önerileri”, XVII. Türk Tarih
Kongresi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014, ss.371-394.
Afyoncu, Erhan, “Zeâmet”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 44, TDV İslâm Araştırmaları
Merkezi, İstanbul 2013, ss.162-164.
Ahıshalı, Recep, “Tahvil”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 39, TDV İslâm Araştırmaları
Merkezi, İstanbul 2010, ss.440-442.
Akdağ, Mustafa, “ Tımar Rejiminin Bozuluşu”, AÜDTCF Dergisi, C. 3, Sayı 4, 1945,
ss.419-431.
Akgündüz, Ahmet, “Gedik”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.13, TDV İslâm Araştırmaları
Merkezi, İstanbul 1996, ss.541-543.
Aktaş, Necati, “Atik Şikâyet Defteri”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 4, TDV İslâm
Araştırmaları Merkezi, İstanbul 1991, ss.68.
Apaydın, Mustafa, 16 Numaralı Şer’iye Siciline Göre Sivas, Gaziosmanpaşa
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Tokat, 2010.
Aydın, H. Veli, “Tımar Sisteminin Kaldırılması Süreci ve Bazı Değerlendirmeler”.
Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi,
Sayı 12, 2001, ss.65-104.
Barkan, Ömer Lütfi, “Timar” Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler 1, Sayı 1.
Gözlem Yayınları, İstanbul 1980.
Barkan, Ömer Lütfi, “Türk-İslam Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda
Aldığı Şekiller: Mâlikâne-Divânî Sistemi”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi
Mecmuası, cilt: 2, İstanbul 1939, s. 119-184 (Aynı yayının yeniden basımı için
ayrıca bkz. Ömer Lütfi Barkan, Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler, I,
Gözlem Yayınları, İstanbul 1980, s. 151-208).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, 2. Baskı, İstanbul, 2000, s.35,
https://www.devletarsivleri.gov.tr.
Başol, Ömer, 20 Numaralı Sivas Şer’iye Sicili’nin Transkripsiyonu, Gaziosmanpaşa
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Tokat, 2010.
Beldiceanu, Nicoara, XV ve XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Tımar, Çev.: Mehmet
Ali Kılıçbay, Ankara, 1985.
Cin, Halil, Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, 4. Baskı, Berikan
Yayınevi, Ankara 2016.
Demirel, Ömer, “Osmanlı Dönemi Sivas Vakıfları’nın İdari Organizasyonu ve
Problemleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.17, Sayı 28, 1995, ss.65-69.
Demirtaş, İnan, 19 Numaralı Sivas Tahrir Defteri’nin Transkripsiyon ve
Değerlendirmesi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek
Lisans Tezi, Tokat, 2011.
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, “Timâr”, “Tevârüs”, Aydın
Kitabevi, Ankara 2010.
Doğan, Mehmet; Ankara Sancağında Timar Sisteminin Dönüşümü, Hacettepe
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2006.
Doğan, Mehmet, “Osmanlı Tımar Sisteminde Tevcih Prosedürü”, Çankırı Karatekin
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1), 2011, ss.1-11.
Emecen, M.Feridun, “Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı
Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet”, Türkiye Araştırmaları Literatür
Dergisi, C.3, Sayı 5, 2005, ss.107-139.
Erdoğan, Emine, “Tımar Tevcih Sebepleri Üzerine Bir Kaynak Değerlendirmesi”.
OTAM, Sayı 19, 2006-Basım tarihi 2008, ss.175-187.
Erdoğan, Meryem Kaçan, “1701 Tarihli Osmanlı-Venedik Ahidnamesi”, Osmangazi
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 4, Sayı 1, 2003, ss.63-75.
Gökbilgin, M.Tayyib, Osmanlı Paleografya ve Diplomatik İlmi, 2. Baskı, Enderun
Kitabevi, İstanbul 1992.
Gökbilgin, Tayyib (Ed.), Ayn-ı Ali Risalesi ve Osmanlı İmparatorluğu Teşkilat ve
Müesseselerini Aydınlatmadaki Büyük Önemi, Enderun Kitabevi, İstanbul 1979.
Howard, Douglas; The Otoman ‘Timar’ System and its Transformation (1563-1656),
Indiana University, Basılmamış Doktora Tezi, 1987.
İnalcık, Halil, “Adaletnâmeler” Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet, Yayın No:88, Eren
Yayıncılık, İstanbul 2000.
İnalcık, Halil, “İslâm Arazi ve Vergi Sisteminin Teşekkülü ve Osmanlı Devrindeki
Şekillerle Mukayesesi”, İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, Sayı 1, 1959, ss.29-46.
İnalcık, Halil, “Timar”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 41, İslâm Araştırmaları Merkezi,
İstanbul 2012, ss.168-173.
İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), 19.Baskı, Yapı Kredi
Yayınları, İstanbul 2014.
Köprülü, M.Fuad, Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri, 3.Baskı,
Akçağ, Ankara 2012.
Kütükoğlu, S. Mübahat, “Ahidnâme”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.1, TDV İslâm
Araştırmaları Merkezi, İstanbul 1988, ss.536-540.
Kütükoğlu, S. Mübahat, “Mühimme Defteri”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 31,TDV
İslâm Araştırmaları Merkezi, İstanbul 2006, ss.520-523.
Kütükoğlu, S. Mübahat, Osmanlı Belgelerinin Dili, Kubbealtı Akademisi Kültür ve
Sanat Vakfı, İstanbul 1994.
Mete, Zekai, “16. Yüzyılın İkinci Yarısında Bozok Sancağı Tımarlı Sipahileri”, I.
Uluslararası Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı, Bozok Üniversitesi Yayınları,
Yozgat, 06.05.2016, ss.191-201.
Öztürk, Yücel, “Timar-Thema Teriminin Ortaya Çıkması, Bizans Uygulaması ve
Osmanlı ile Mukayesesi”, OTAM, 31/Bahar 2012, ss.157-208.
Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II, “Nâme”,
“Nâme Defteri”, “Nâme-i Hümâyûn”, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1993.
Pekdoğan, Sibel, 19 Numaralı Sivas Ahkâm Defteri’nin Transkripsiyonu ve
Değerlendirilmesi (1-60), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat, 2014.
Sahillioğlu, Halil, “Ahkâm Defteri”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 1, TDV İslâm
Araştırmaları Merkezi, İstanbul 1988, s.551.
Sezen, Tahir, Osmanlı Yer Adları, Yayın Nu:21. Başbakanlık Basımevi, Ankara 2006.
Şahin, Harun, “Osmanlı Tımar Sisteminin Menşei Meselesi”, Uluslararası Avrasya
Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 12, 2013, ss.58-74.
Şahingöz, Fatih, 9 Numaralı Şer’iye Siciline Göre Sivas, Gaziosmanpaşa Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat, 2010.
Şemsettin Sami, “Kâmûs-ı Türkî”. İstanbul:Çağrı Yayınları, 2010.
Şimşir, Nahide, “Ahkâm Defterlerinin Tarihi Kıymeti ve 107 No’lu Anadolu Ahkâm
Defterindeki İzmir İle İlgili Hükümler”, E.Ü., Tarih İncelemeleri Dergisi, 9,
1994, ss.357-390.
Toprak, Muhammet Bedrettin, İstanbul Ahkâm Defterleri’ne Göre 18. Yüzyılın İkinci
Yarısında İstanbul ve Çevresinde Timar Sisteminin İşleyişi, Marmara
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
İstanbul 2016.
Üçok, Coşkun, “Osmanlı Devleti Teşkilâtından Tımarlar”, Ankara Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Dergisi, C. 1, Sayı 4, 1944, ss.525-551.
Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Müesseseleri Tarihi, 10. Baskı, Fakülte Kitabevi, Isparta
2013.
EKLER
EK.1.1. 1 NUMARALI SİVAS AHKÂM DEFTERİ’NDEKİ TIMAR
SİSTEMİ İLE İLGİLİ HÜKÜMLERİN ÖZETLERİ
Sayfa ve Hüküm Numarası Hüküm Tarihi (Hicri/Mi lâdi) Hüküm Konusu Hüküm Özeti 2/4 Evâ‘il-i C 1155 (3-12 Ağustos 1742) Zeamet gelirine müdahale
Merzifon kâdısına hitaben yazılmıştır.
Seyyid Abdülkadir, zeamet karyelerinden Tarince ve Kavacık’ın hâl-i hazırda zabitidir. Zabit, zeamet karyesi reayasından aşar ve diğer vergilerini almak istediğinde Ali Bey isimli kişi bu köylerin halkını tahrik etmiş ve vergilerin toplanmasına engel olmuştur. Seyyid Abdülkadir’in şikâyeti ile bu durumun düzeltilmesi ve kanun gereğince hareket edilmesi için emir yazılmıştır. 2/5 Evâhîr-i C 1155 (23 Ağustos-1 Eylül 1742) Zaim ve sipahilerin reayadan fazla vergi talebi
Satılmış ve [ ] kâdılarına hitaben yazılmıştır.