Ebü‟l-Kasım el-Beğavî (ö 317/929)

el-Begaviyyü‟l-kebir diye de tanınan Ebû‟l-Kasım Beğavî, H. 214‟te (829) Bağdat‟ta doğmasına rağmen ailesinin memleketi olan Horasan‟ın BağĢûr (Bağ) kasabasına nisbetle Beğavî diye Ģöhret buldu. Beğavî, amcası Ali b. Abdülaziz ve ana tarafından dedesi Ahmed b. Menî‟in özel ilgileri sayesinde oldukça küçük yaĢta hadis meclislerine devam etti ve bu ilmin tahsiline on bir yaĢında baĢladı. Aralarında Ali b. Ca‟d, Ali b. Medînî, Ahmed b. Hanbel, Ebû Nasr et-Temmâr gibi ünlü muhaddislerin de bulunduğu 300‟ü aĢkın Ģeyhten hadis tahsil etti. Beğavî Ġbn Sâid, Katîî, Ġsmâilî, Ġbn ġahin, Dârekutnî, Ġbn Kani‟, Taberânî, Ġbn Hibbân gibi yüzlerce muhaddise de hadis okuttu.275

Beğavî bir Ramazan bayramı gecesi 100 yaĢını aĢmıĢ olduğu halde H. 317‟de Bağdat‟ta vefat etti ve Bâbüttîn Kabristanı‟nda toprağa verildi.276

22.1. Eserleri:

22.1.1- Mu’cemü’s-sahâbe

Beğavî‟nin bu eseri, alfabetik olarak hazırlanmıĢtır. Bu eserde ashabın hayatı ve rivayetleri konu edilmektedir (Zâhiriyye ktp., Mecmûa, nr.94/11).277

22.1.2- Hikâyetü ġu’be ve Amr b. Mürre

ġu‟be b. Haccâc‟ın, hocası Tabiîn âlimlerinden Amr b. Mürre hakkındaki rivayetlerini toplayan risale Zâhiriyye Kütüphanesi‟ndedir (Mecmûa, nr. 21, 5 varak).

Beğavî ayrıca Ahmed b. Hanbel‟in “Kitâbü‟l-EĢribe‟sini rivayet etmiĢ, “Hadisü Ebi Seleme ve Selâsetün ve selâsûne hadisen min hadîsi Ebi‟l-Kasım” adlı eserleri kaleme almıĢtır. Onun bunlardan baĢka hocası Ali b. Ca‟d‟in hadislerinden derlediği on iki cüzlük “el-Ca‟diyyât‟ı”, “es-Sünen alâ mezâhibi‟l-fukahâ” adlı eseri ve dedesiyle amcasının müsnedlerinden faydalanarak meydana getirdiği “el-Müsned” adlı bir diğer eseri kaynaklarda zikredilmektedir.

274 _{Yıldırım, Ali, “Ġbn Ebû Dâvûd”, DİA, Ġstanbul, 1999, XIX, 429.} 275

Yıldırım, Ali, “Begavî, Ebü‟l-Kasım”, DİA, Ġstanbul, 1992, V, 339.

276_{Uğur, a.g.e., s. 58.} 277_{Kettânî, a.g.e., s. 255.}

23. Ġbn Hibbân el-Büstî (ö. 354/965)

277‟de (890) bugünkü Afganistan‟ın Sicistân bölgesinde harabeleri bulunan Büst‟te278

doğdu. Arap kabilelerinden Temîm‟e mensup olduğu için Temîmî nisbesiyle de anılır. Ġlköğrenimini Büst ve çevresinde yaptıktan sonra yirmi üç yaĢlarında iken tahsil maksadıyla TaĢkent‟teki Ġsbîcâb‟dan baĢlayarak Horasan, Mâveraünnehir, Irak, Hicaz, ġam, Mısır ve Ġskenderiye‟ye kadar uzanan bir seyahat gerçekleĢtirmiĢtir. BaĢta hadis olmak üzere fıkıh, Arap dili, kelâm, felsefe, tıp ve ilm-i nücûm alanlarında birçok hocadan faydalandı ve âlî isnadla rivâyet imkânı buldu. Basra‟da en yaĢlı hocası muhaddis, edip ve tarihçi Ebû Halîfe Fazl b. Hubâb el-Cumahî ile Zekeriyyâ es-Sâcî; Mısır‟da Nesâî; Musul‟da Ebû Ya‟lâ el-Mevsılî; Nesâ‟da Hasan b. Süfyân; Harran‟da Ebû Arûbe; Buhara‟da Büceyrî; Nîsâbur‟da Muhammed b. Ġshâk es-Serrâc gibi âlimlerden hadis rivâyet etmiĢtir. Hâkim en-Nîsâbûrî, Ġbn Habîb en-Nîsâbûrî, Mu- hammed b. Ahmed en-Nûkâtî, Abdurrahman b. Muhammed el-Ġdrîsî gibi âlimler onun talebeleri arasında yer almaktadır.279

23.1. Eserleri:

23.1.1. el-Müsnedü’s-sahîh ale’t-tekâsîm ve’l-envâ

Ayrıca bu eser bazı kaynaklarda “Sahîhu Ġbn Hibbân”, “es-Sünen” ve “et- Tekâsîm” adlarıyla da geçkmektedir. Klasik tasnif metotlarından farklı olarak emirler, nehiyler, haberler, mubahlar ve Peygamber‟in fiilleri Ģeklinde beĢ bölüm halinde düzenlenen ve sahih hadisler yanında hasen hadisleri de ihtiva eden eserin tamamı günümüze ulaĢmamıĢtır.280

Abdülmuhsin el-Yemânî tarafından yayımlanan eseri, Ġbn Balaban (ö. 739/1339) “el-Ġhsân fî takribi Sahihi Ġbn Hibbân” adıyla bâblara göre yeniden düzenlemiĢtir.281

23.1.2. es-Sikât

Râvileri tanıtan alfabetik bir eserdir. GiriĢ bölümünde Hz. Peygamber‟in hayatı ve gazveleri kısaca anlatılmıĢ, 335 (946-47) yılına kadar gelen halife ve meliklerin iktidar

278 _{Büst, Afganistan‟ın Sicistân bölgesinde harabeleri bulunan eski bir Ģehirdir. Hilmend ırmağının}

Ergendâb kolu ile birleĢtiği yerde bulunur; Herat‟ı GiriĢk‟ten geçerek Kadehar‟a bağlayan yol üzerindedir. Yazıcı, Tahsin, “Büst”, DİA, Ġstanbul, 1992, VI, 495.

279

Sönmez, Mehmet Ali, “Ġbn Hibbân”, DİA, Ġstanbul, 1999, XX, 64.

280_{Kettânî, a.g.e., s. 255.}

dönemlerinin özet halinde tarihçesi verilmiĢtir. Eser Muhammed Abdülmuîd Han‟ın yönetiminde Muhammed AbdürreĢîd tarafından yayımlanmıĢtır.282

23.1.3. Kitâbü (Ma’rifeti)’l-mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-du’afâ ve’l- metrûkîn

Ġbn Hibbân‟ın bu kitabı, “Kitabü‟l-Mecrûhîn”, “Kitabü‟d-Du‟afâ” ve “Kitabü‟l- Cerh ve‟t-t‟adil” adlarıyla da bazı kaynaklarda geçmektedir. Bu eser Rivâyetleri tenkit edilen râvilere dair alfabetik bir eser olup giriĢ bölümünde cerh ve ta‟dîl faaliyetlerinin tarihçesi özetlenmiĢ, yirmi çeĢit cerh sebebi hakkında geniĢ bilgi verilmiĢtir. Râvilerin hangi sebeplerle cerhedildiğini belirten eser zayıf ve mevzu hadisleri tanımada önemli bir kaynaktır.

Ġbn Hibbân‟ın kendi kitaplarında ve çeĢitli kaynaklarda adı geçen diğer bazı eserleri de Ģunlardır: “Ġlelü hadîsi‟z-Zührî” (yirmi cüz), “Ġlelü hadîsi Mâlik b. Enes” (on cüz), “Kitâbü mâ inferede bihî ehlü‟l-Medîne mine‟s-sünen” (on cüz), Mekkeli ve Horasanlılar‟ın infirâd ettikleri hadislere dair beĢer cüzlük, Iraklılar‟ın infirâd ettikleri hadislere dair on cüzlük üç eseri, Envâ‟ul-ulûm ve evsâfühâ (otuzcüz), “Fusülü‟s- sünen”, Ġbn Hibbân, ölümünden önce bütün kitaplarını hadis medresesine ve dıĢarıdan gelecek hadis talebelerinin kalabilecekleri misafirhane haline getirdiği “dârülilim” adıyla anılan Büst‟teki evine vakfetmiĢ, bunların masraflarını karĢılayacak vakıf gelirleri de bırakmıĢtır. Burada istinsah çalıĢmaları yapıldığı kitapların korunması için bir vasî tayin ettiği ve eserlerin kütüphanenin dıĢına çıkarılmamasını Ģart koĢtuğu bilinmekte, fakat bir asır sonra onun kitaplarından geriye çok azının kaldığı anlaĢılmaktadır.283