Eğitim Programları ve Değerlendirme

Eğitim programı ile ilgili değişik tanımlamalar yapılmıştır. Bunlardan bazıları aşağıda aktarılmıştır.

Ertürk (1997)’e göre eğitim programı; öğretmenler için eğitim durumlarının düzeni, öğrenciler için ise eğitim yaşantılarının düzenidir. Özçelik (1989) ise programı, öğretme-öğrenme sürecinde nelerin, niçin ve nasıl yer alacağını gösteren bir kılavuz olarak tanımlamıştır. Varış (1997) ise eğitim programının geniş ve kapsamlı olduğunu, bu doğrultuda eğitim programının; bir kurumun çocuklar, gençler ve yetişkinler için sağladığı, Milli Eğitim’in ve okulun amaçlarının gerçekleşmesine dönük tüm faaliyetleri kapsar nitelikte olması gerektiğini belirtmiştir. Eğitim programı, bir eğitim kurumunun amaçları doğrultusunda düzenlenmiş planlı eğitim faaliyetlerinin tümü olarak da belirtilebilir (Erden, 1998).

Eğitim programlarının alt sistemlerini; ders dışı faaliyet programları, rehberlik programları ve öğretim programları olarak düşünebiliriz (Erden, 1998). Ancak eğitim programlarında ağırlık taşıyan öğe öğretim programları olduğu için öğretim programlarının üzerinde daha fazla durulması gerekmektedir. Aydın (2004)’ın

çalışmasında öğretim programı ile ilgili olarak yapılan tanım ve açıklamalardan bazıları aşağıda verilmiştir:

Taba’ya göre öğretim programı kavramı, bir süreç veya ürün ya da öğrenme için bir reçetedir.

Oliver’e göre öğretim programı, bir okulun sunabileceği bütün derslerdir.

Wiles ve Bondi’ye göre öğretim programı, öğrenme için bir plandır.

Unruh ve Unruh’a göre öğretim programı, istenilen öğrenme sonuçlarını başarmak için yapılan bir plandır.

Krug’a göre öğretim programı, istenilen öğrenme sonuçlarına götüren, öğrencilerin öğrenme deneyimlerine fırsatlar vermek için okul tarafından kullanılan bir eğitim aracıdır.

Trump ve Miller’a göre öğretim programı, yerel okul veya okul sistemi tarafından öğrenciler için planlanan ve sağlanan bir kısım eğitsel faaliyetlerdir.

Taner ve Tanner’e göre Öğretim programı, öğrencinin kişisel ve sosyal yeteneklerinin sürekli ve istenilen yönde geliştirilmesi için, okulun sorumluluğu altında, sistematik bilgi ve deneyim yapılandırması yoluyla formüle edilmiş, planlı öğrenme deneyimleri ve istenilen öğrenme sonuçlarıdır.

Öğretim programının karakteristik özelliklerini Beauchamp, şu şekilde sıralamaktadır;

i. Yazılı bir belge, ii. Belirlenmiş amaçlar, iii. Kültür içerikli bir yapı, iv. Niyet ifadesi ve

Posner ve Rudnitsky, öğretim programı kavramını, bir ürün üreten bir veya daha fazla olaydan meydana gelen bir süreç olarak tanımlarken Pratt ise bu kavramı “bir sistem” olarak tanımlamaktadır (Aydın, 2004).

Programların uygulayıcıları okul yöneticileri ve öğretmenlerdir. Uygulama sırasında çeşitli nedenlerle programın olduğu gibi uygulanması mümkün olmayabilir ya da programın hazırlanması sırasında göz önünde bulundurulmayan bazı faktörler programın olduğu gibi uygulanmasını engelleyebilir. Bu nedenlerden ötürü programın etkililiği hakkında yargıda bulunabilmek için programın uygulanması sürecini de gözlemek ve uygulama sırasında da bilgi toplamak gerekir (Erden, 1998). Bu da programın kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi ile mümkün olacaktır.

Değerlendirme, ölçme sonucunu bir ölçüt ile karşılaştırma ve bu yolla ölçme sonucuyla belirlenmiş olan özellikleri hakkında bir karara varma işlemidir (Özçelik, 1981).

Eğitimciler, öğretim programı değerlendirmeyi farklı şekillerde ifade etmişlerdir. Bu ifadelerden bazıları aşağıda sıralanmıştır.

Payne, öğretim programı geliştirmede temel unsurlardan birinin de öğretim programı değerlendirme olduğunu ve bu değerlendirmenin bir kısım sorulara cevap vermek için veri toplama süreci olduğunu belirtmiştir (Aydın, 2004).

Stufflebeam, öğretim programı değerlendirmenin üç adımı kapsayan devamlı bir süreç olduğunu ve bu sürecin bilginin betimlenmesi, elde edilmesi ve verilmesi olduğu ve ayrıca elde edilen bilginin ölçütleri veya standartları karşılaması ve karar vermeye rehberlik etmesi gerektiğini belirtmiştir (Aydın, 2004).

Öğretim programı değerlendirme uzmanlarından McNeil, öğretim programı değerlendirme sürecinin aşağıda verilen soruların ortaya atılması ile başlaması gerektiğini ve bu soruların program geliştirmecilerine değerlendirmeye niyetlendikleri şeyi düşünmeleri için rehberlik yapabileceğini ifade etmiştir. Bu sorular aşağıda sıralanmıştır (Aydın, 2004):

1. Değerlendirme nasıl tanımlanır? 2. Değerlendirme işlemleri nelerdir? 3. Değerlendirme nesneleri nelerdir?

4. Her nesne ile ilgili ne çeşit bilgi toplanmalıdır?

5. Değerlendirilmiş nesnenin değerini ölçmek için ne gibi kriterler kullanılmalıdır?

6. Değerlendirme kime hizmet etmelidir? 7. Bir değerlendirmeyi yapma süreci nedir?

8. Değerlendirmede hangi araştırma yöntemleri kullanılmalıdır? 9. Değerlendirmeyi kim yapmalıdır?

10. Değerlendirme hangi kriterler ile ölçülmelidir?

Program değerlendirme ile ilgili çok sayıda model geliştirilmiştir. Bu modellerden popüler olan ve birbirinden farklı kavram ve görüş getiren bazı modeller aşağıda özetlenmeye çalışılmıştır.

2.2.1. Hedefe Dayalı Değerlendirme Modeli

R. Tyler tarafından 1933-1941 yılları arasında geliştirilen değerlendirme modelinin üç temel öğesi vardır. Bunlar; hedefler, öğrenme yaşantıları ve değerlendirmedir. Hedefler, program sonucunda öğrencilerin kazanmaları beklenilen istendik davranışları ifade eder. Öğrenme yaşantısı, öğrencilerin istendik davranışları kazanmaları için geçirmeleri gereken yaşantı ve etkinliklerdir. Değerlendirme ise, hedeflere ulaşma derecesini tayin etmek için yapılan etkinlikleri kapsar. Tyler’a göre bu üç öğe karşılıklı etkileşim içindedir. Değerlendirme sürecinde hem hedeflerin hem de öğretim yaşantılarının etkililiğine bakılır (Erden, 1998).

2.2.2. CIPP (Çevre, Girdi, Süreç ve Ürün) Modeli

Bu model oldukça kapsamlı ve çok yönlüdür. Daniel Stuflebam ve Egon Guba tarafından ortaya konulan bu model çevre, girdi, süreç ve ürün değerlendirmelerini tanımlar (Özcan, 2003).

Stuflebam (1971)’a göre değerlendirmenin amacını, program hakkında karar verme yetkisine sahip olan kişilere bilgi vermektir. Program geliştirme sürecinde yetkililerin programla ilgili, dört alanda karar vermesi gerekir. Bunlar;

• Planlama ile ilgili kararlar, • Yapılaştırma ile ilgili kararlar, • Uygulama ile ilgili kararlar ve

• Yeniden düzenleme ile ilgili kararlardır.

Bu kararlara dayanak olacak bilgilerin toplanması için programın dört farklı aşamasının değerlendirilmesi söz konusudur. Bunlar; çevre (context), girdi (input), süreç (process), ve üründür (product) (Erden, 1998).

2.2.3. Eğitsel Eleştiri Modeli

Bu model, 1975 yılında Eisner tarafından geliştirilmiştir. Eğitsel eleştiri modeli diğerlerinden farklı olarak niteliksel incelemeye ağırlık vermektedir. Bu modelde yeni bir program uygulandıktan sonra, programın niteliksel sonuçları hakkında bilgi toplanması söz konusudur. Eisner, program değerlendirmeyi güzel sanatlardaki değerlendirmeye benzetmektedir. Nasıl bir opera, film, resim bu konuların uzmanı olan kişiler tarafından eleştiriliyorsa eğitim programı da bu konuda geniş bilgisi olan eleştirme yeteneğine sahip kişiler tarafından benzer şekilde değerlendirilebilir (Ornstain, & Hunkins, 1988).

Modelin betimleme, yorumlama ve değerlendirme olmak üzere üç temel boyutu vardır. Betimsel boyutta, eğitimin niteliği ile ilgili özellikler tanımlanır. Betimleme sırasında, yeni programın sonucunda okulda ne gibi değişiklikler olduğu, bu değişikliklerin öğrenci ve öğretmenleri nasıl etkilediği, tepkilerin neler olduğu gibi sorulara yanıt aranır. Yorumlamada, program sonucu meydana gelen olaylar göz önünde bulundurularak, bu olayların olası bazı sonuçları tahmin edilir ve yorumlanır. Değerlendirme boyutunda ise betimleme ve yorumlama sonuçlarına dayalı olarak programın değeri hakkında yargıda bulunulur (Erden, 1998).

2.3. Türk Eğitim Sistemi’nde Gerçekleştirilen Fen Bilgisi Dersi