Eğitim Kurumları

Ülkelerin gelişmişlik düzeyini açıklamakta yardımcı olan kriterlerden birisi de eğitim düzeyidir. İşgücü arzı ve talebi açısından eğitim, büyük önem taşımaktadır. Özellikle kalkınma sürecinde emeğin aktif rol alması ile ekonomi ve eğitim birbirinden sürekli artan taleplerde bulunmaktadır. Eğitimin toplumsal ve kültürel üretim ve tüketim konusu olması, ekonomilerin geliştikçe eğitime olan ilginin de artmasına neden olmaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu’na göre az gelişmiş şehirlerde okur-yazar oranının düşüklüğü, eğitim kurumlarının nüfusun artışı karşısında yetersiz olması, kişi başına düşen eğitime ayrılan harcamalarının azlığı, öğretim elemanları başına düşen öğrenci sayılarının yüksekliği, yüksek öğretimi bitiren kişi oranının düşüklüğü gibi özellikler gözlemlenmektedir. İktisadi ve sosyal gelişim seviyesi ile toplumdaki bireylerin genel eğitim düzeyi arasında neden sonuç bakımından bir ilişki olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Sosyo-ekonomik ilerlemenin oluşumunda etken araçlardan olan en önemli unsur, gerekli özellik ve sayıda insan kaynaklarının yetiştirilmesidir (Albayrak, 2005:31).

3.1.4.6. İşsizlik

İş ve çalışma hayatı, insanın vazgeçilmezlerindendir. Çalışmak yalnızca para kazanmak, hayatını idame ettirmek için değil, aynı zamanda kendini değerli hissetme, hayatı anlamlandırma, toplumda saygı ve statü kazanma, sağlıklı psikolojik gelişim gibi temel değerler için de gereklidir. İşsizlik hem ülkemizin hem de dünyanın farklı coğrafyalarının en önemli sorunlarından biridir. Dünyadaki sosyo-ekonomik, teknolojik gelişmeler ve küreselleşme sonucunda 1990 yıllarından başlayarak çalışanlar kitlesel olarak daha yoğun işsizlik yaşamaya başlamışlardır. Uluslararası Çalışma Örgütü işsizliği “kısa referans dönemi boyunca çalışmamış ancak çalışmaya hazır, aktif olarak iş arayan kişiler” olarak tanımlamıştır (O’Higgins, 1997:70). Kişinin işinin olmaması, çalışmaya hazır olması ve aktif olarak iş araması vurgulanmıştır. İşsizlik yalnızca az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin değil, tüm ülkelerin üzerinde önemle durması gereken önemli bir sorunudur.

İşsizliğin nedenleri araştırıldığında kökeninde pek çok sebebin olduğu görülür. Küresel ekonomik eğilimlerle birlikte ülke ekonomisinin özellikleri, işgücüne katılım oranı, nüfus artışı, teknolojik gelişmeler, göç, sosyo-ekonomik değişimle birlikte kentleşme, eğitim düzeyinin düşüklüğü ve iş piyasasının örgütlenememesi temel nedenler arasındadır. İşsizlik açık, gizli, yapısal, geçici, konjonktürel, teknolojik, mevsimsel özelliklerde olabilir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde mevsimsel, gizli ve yapısal özellikler gösterirken gelişmiş ülkelerde konjonktürel ve geçici özellikler göstermektedir (Sümer vd., 2013:25).

3.1.4.7. İhracat

İhracat, bir ülkenin sınırlarında üretilmiş veya yabancı ülkelerden satın alınmış mal veya hizmetlerin, yurt dışında veya yurt içinde ikamet eden şahıslara satılması ve satış bedelinin, yasa ile belirlenen zaman dilimi içinde bankaya götürülerek yabancı para karşılığında TL olarak ödenmesini takip eden bir işleyiştir. Dar anlamda ihracatın tanımı yapılacak olursa, yabancılara veya yurt dışında yerleşmiş kimselere yapılacak mal satışı ile bu nedenle malların ülke dışına gönderilmesidir (Arzova, 2006:5).

Dünyanın tüm ülkelerinde yürürlüğe girmiş mevzuatlardan ihracat, kambiyo, gümrük, standardizasyon, teşvik ve katma değer vergisi konulu pek çok tüzük en ince

ayrıntısına kadar incelenerek düzenlenmiştir. Bu yasaların hepsi İhracat Rejimi olarak tanımlanmaktadır.

Ülkelerin gelişmişliği, uluslararası pazarlama faaliyetlerindeki etkinliği ihracata verdiği önem ve sağladığı başarı ile orantılıdır. Dünyada gün geçtikçe zorlaşan pazarlara giriş çabaları sadece Türk firmalarının geleneksel başarıları ile mümkün değildir. Üniversite, devlet ve firmaların kendi birikimlerinden oluşan bir işbirliği ve altyapı düzeni ile rekabet ortamında yer almayı ve koordineli çalışmayı gerektirir. Global pazarlardaki başarı iyi bir planlama, ürün analizi ve hedef pazarının derinlemesine incelenmesine bağlı olması sebebiyle firmalar, üretim imkânları, insan ve mali kaynakları, pazarlama gücü belirleme ve hedef pazar araştırması, pazar potansiyeli belirleme ve buna uygun pazara giriş stratejisi belirlemelidir (Çam, 2002:9).

Dünyamız çok büyük bir pazar haline gelmiş, internetin yaygınlığı sayesinde ülkeler arasındaki zaman dilimleri kalkmaya başlamış, her dünya vatandaşı potansiyel birer müşteri haline gelmiştir. İhracatın en önemli kaynakların başında gelmesinin pek çok nedeni vardır. Firmalara düzenli para akışı, yeterli işletme sermayesi sağlar. Satışlar artırıldığında kar oranları da artar. İhracat arttıkça işletmeler makroekonomik krizlere karşı daha dayanıklı konumda bulunur. Üretim kapasitesi tam kullanılarak birim maliyetler düşürülür. Rakip şirketlerin daralttığı iç pazara bağlı kalınamaz. Bütün pazarda rakip firmaların oranı artar. Devalüasyona karşı korunulur. Uluslararası iş hayatının bir bölümü olan diğer kültürel ilişkilerde daha çok gelişim motivasyonu oluşur. Çok fazla kişiye istihdam alanı hazırlanır. Mevsimlik satışlarda meydana gelen dalgalanmalar denge sağlanır. Pazar çeşitleri çoğaltılarak risk oluşumu önlenir. Teknoloji ve inovasyon kapasitesini sürekli artırma imkânı sağlanır. Ürünlerin yaşam süresi uzar. Yerli markalar diğer ülkelerde tanıtılır.

İhracatın önündeki en önemli sorunlar olarak Türk Lira’sının yabancı para karşısındaki değeri, enerji fiyatlarındaki artış, fazla istihdama sağlanamayan kolaylıklar, uygulamacılardaki bilgi noksanlığıdır.

3.1.4.8. İthalat

İthalat, rejim kararına göre kamu ahlakı, düzeni ve huzuru, insan ve diğer canlı sağlığının muhafazası, endüstriyel ve ticari mülkiyeti korumak amacıyla kanunlar

çerçevesinde alınan tedbirleri içeren (özel izin ile ithali yapılan) ve içermeyen (ithali serbest olan) malların, İthalat ve Gümrük Mevzuatlarına göre ülke içine sokulması, Kambiyo Mevzuatı ile ücretinin verilmesi veya ödeme taahhüdünün tamamlanması işlemlerinin bütünü olarak tanımlanmıştır. İthalat sahip olduğu özelliklerine göre: Ticari, Vergi numarası şartı aranmayan, İzne bağlı, Özelliği olan, Özel antlaşmalara dayanan, Kesin, Uluslararası fuarlar yoluyla yapılan, Bedelsiz ve Geçici olmak üzere farklı kategorilerde tanımlanır (Gürsoy, 2007:255-259).

Dış ticaretle ilgili bilgilerin önemli maddelerinden olan ithalat, ihracat ile birlikte ülkelerin dış ticaret dengesini korur. İktisadi gelişmenin kaynağı olan dış ticaret ayrıntılarıyla ekonomistler tarafından incelenmektedir. Devlet yönetimi, dış ticareti tetikleyerek teknoloji aktarılabilmekte, uzun vadede ekonomik gelişmeleri olumlu yönde etkileyebilmektedir.

Tarihi yönden yeni yeni sanayileşen ülkelerde kalkınma çalışmalarına ithal sanayi stratejileriyle başlandığı, ancak bazı ülkelerin gelecek dönemdeki ihracat ile ilgili sanayileşme stratejisini benimsediği görülmektedir (Seyidoğlu, 2007:514). İthal sanayi stratejileri ile hareket eden ülkelerde iç pazarın daralmasıyla birlikte üretimin artmasıyla meydana gelen satış sorununun etkin ölçekte sanayilerin kurulmasını negatif yönde etkilemesiyle uzun süre korunan dış pazardan alınarak yurt içinde üretimi yapılan sanayi kollarının yabancı rekabetten uzaklaşmasının etkili olduğu söylenmektedir (Karluk, 2009:398).

3.2. MODELİN KURULMASI

Lojistik regresyon analizi yapılırken model kurulumunda tam ve adımsal yöntemler uygulanabilir. Üç tane ileriye doğru (Conditional, Lr, Wald) ve üç tane geriye dönük (Conditional, Lr, Wald) olarak altı farklı adımsal regresyon modeli geliştirilebilir. Uygulanan analizde geriye dönük eleme yöntemi ile model oluşturulur. Bu yöntemde Wald testi ile adımsal süreç işletilmiştir. Wald testi ile bulunan değerler, regresyon katsayılarıyla bu katsayıların standart hata değerlerine daha çok duyarlı olduğu için tercih edilmiştir. İkili lojistik regresyon analizi bu yöntemle çalışılarak aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır.

3.2.1. Başlangıç 0 (sıfır) Modeli

Tablo 3.4: 0 (sıfır) Modelin Kestirimi.

Blok 0: Başlangıç Bloğu

İterasyon Öyküsüa,b,c

Yineleme -2 Log Likelihood Değeri

Katsayılar Sabit

Adım 0 1 106,785 -0,519

2 106,783 -0,531

3 106,783 -0,531

Başlangıç bloğunda modele sabit terim ilave edilmektedir. İlk ki-kare istatistiği χ2_β

0, modelde yalnızca sabit terim varken -2 LogL değerini hesaplar. Bu aşamanın

üçüncü iterasyonunda adımlamaya son verilmiştir. Sabit terimin değeri -0,531 ve -2 LogL istatistiğinin değeri 106,783 olarak elde edilmiştir.

Modelin uyum iyiliği için blok 0’ı gösteren Tablo 3.4 değerleri incelenir. Gözlenen sonuçların olabilirliği “likelihood-olabilirlik” olarak bilinir. Olabilirlik değeri 1’den küçük ise tahmin edilecek modele gözlemlerin oldukça iyi uyduğunun göstergesi, olabilirliğin -2 katı geleneksel olarak kullanılmaktadır. Lojistik regresyon analizi ile belirli değişkenler olduğunda veya olmadığında değerlendirilerek, bu değişkenlerin açıklayıcılık gücünü etkileyip etkilemediği belirlenir. Gözlenen değer ile tahmin edilen değerin karşılaştırılmasında - Log Likelihood fonksiyonu kullanılır. İyi modelin varlığı, olabilirlik değerinin büyük olmasıyla tespit edilir. Yani bu -2 Log Likelihood değerinin küçük olması anlamına gelir. 0 (sıfır) olduğunda mükemmel uyum vardır (Akgül ve Çevik, 2003:397,398).

Blok 0: Başlangıçta modelde sadece sabit terim yer alır, hiçbir bağımsız değişken yoktur. Daha sonra modele bağımsız değişkenler eklendiğinde Blok 1 ile oluşturulan değerlere ulaşılır. Doğrusal regresyon analizinde elde edilen hata kareleri toplamı olan R2 _{, lojistik regresyon analizinde -2 Log Likelihood değeri ile ifade edilir.}

Analizde 106,783 değeri hata karelerini gösterir. Bağımsız değişkenler modele eklendiğinde, anlamlı bir sonuç elde edilmişse bu değerin küçülmesi gerekir. Blok 0 ile blok 1 değerleri karşılaştırılır.

Tablo 3.5: İlk Sınıflama Tablosu.

Sınıflama Tablosua,b

Gözlemlenen

Öngörülen

Büyükşehir Olma Durumu Doğru

Sınıflama Oranı

Büyükşehir Değil Büyükşehir

Adım 0 Büyükşehir Olma Durumu

Büyükşehir Değil 51 0 100,0

Büyükşehir 30 1 0,0

Genel Oran 63,0

Adım 0 olarak gösterilen ilk aşamada sadece sabit terim yer alır. Bu yüzden sadece tek grubun birimleri doğru bir şekilde sınıflandırılabilir (Kalaycı, 2009:287). Türkiye’de şehir sayısı 51, büyükşehir sayısı ise 31’dir. İlk aşamada toplam birimlerin yaklaşık % 63’ünün doğru sınıflandırıldığı görülmektedir.

Tablo 3.6: Test Değerleri

Modelde Olan Değişkenler

Lojistik Katsayı (β) Standart Hata Wald İstatistiği Serbestlik Derecesi (df) Anlam Düzeyi Exp(β) Adım 0 Sabit -0,531 0,230 5,318 1 0,021 0,588

Tablo 3.6 ile ulaşılan sonuçlarda sabit terimin standart hatası, değişkenin anlamlılığını test eden Wald istatistiği, Wald değerinin anlam düzeyi ile birlikte ilgili değişkenin bir birim arttığnda üstünlük oranının değişimini gösteren Exp(β) değeri hesaplanmaktadır. Exp(β) değeri, odds ratio değerini gösterir.

-2 Log Likelihood değeri = 0 (sıfır) olduğunda odds ratio (OR) değeri 1’e eşit olur, bu da mükemmel uyumu gösterir.

Tablo 3.7: Başlangıç Modeli / Eşitlikte Olmayan Değişkenler

Modelde Olmayan Değişkenler

Skor

Serbestlik

Derecesi Anlam Düzeyi

Adım 0 Değişkenler Nüfus Yoğunluğu 30,433 1 0,000

Nüfus Artış Hızı 20,635 1 0,000

Net Göç Sayısı 5,212 1 0,022

İhracat 39,182 1 0,000

Kişi Başı GSYH 12,835 1 0,000

Eğitim Kur. Sayısı 29,269 1 0,000

İşsizlik Oranı 3,799 1 0,051

İthalat 35,537 1 0,000

Hata Ki-kare İstatistiği (χ2_β

0) 51,577 8 0,000

Her adımda modelde olmayan değişkenlerin toplam istatistik değerleri (Hata Ki-kare değerleri) Tablo 3.7’de verilmektedir. Hata ki-kare istatistikleriyle modelde olmayan değişkenlerin katsayılarının sıfır olduğunu gösteren H₀ hipotezi test edilmektedir.

H₀: Katsayılar anlamsızdır. H1: Katsayılar anlamlıdır.

Hata ki-kare istatistiğinin anlamlılık düzeyi küçük ise, diğer bir anlatımla P < 0,05 ise değişkenlerin katsayılarının sıfır olduğunu test eden H₀ hipotezi reddedilerek katsayıların anlamlı olduğuna karar verilerek değişken seçimine devam edilir. H₀ hipotezi kabul edilirse katsayılar anlamsız olduğundan değişken seçimine son verilerek analize devam edilmez. Modelde olmayan bağımsız değişkenlere ait katsayılar sıfırdan anlamlı derecede farklı olmalıdır. Ancak bu durumda bağımsız değişkenlerin modele bir katkısı olabilir. Buna rağmen değişken seçimine devam edilirse elde edilecek model ana kütleden alınacak diğer örneklerle örtüşmeyecektir. Tablo 3.7’de ilgilenilecek değer, hata ki-kare istatistik değeridir.

Hata Ki-kare İstatistiği (χ2_β

0) = 51,577 değeri ile p= 0,000 anlam düzeyinde 8

serbestlik derecesi ile dağılım gösteren modelde p < 0,05 olduğundan H₀ hipotezi reddedilerek katsayılarının sıfırdan anlamlı derecede farklı olduğuna karar verilir ve analize devam edilir. Bu değişkenlerin bir veya birden çoğunun modele eklenmesi

modelin açıklama gücünü artıracaktır. Burada işsizlik oranı değişkeninin skor istatistik değeri anlamlı değildir p = 0,051 > 0,05 , bu açıklayıcı değişkenin modele potansiyel katkı sağlayamayacağı anlamına gelir.

3.2.2. Blok 1 Modeli

Tablo 3.8: Değişkenler Modele Eklendiğinde (Blok1) , Elde Edilen Hata Kareleri.

Blok 1: Metod = Geriyedoğru Adımsal (Wald)

İterasyon Öyküsü İterasyon -2 Log like lihood Katsayılar Sabit Nüfus Yoğunluğu (X1) Nüfus Artış Hızı (X2) Net Göç Sayısı (X4) İhracat (X5) Kişi Başı GSYH (X8) Eğitim Kurum u Sayısı (X9) İşsizlik Oranı (X10) İthalat (X6) Adım 1 1 50,512 -2,502 0,150 0,233 -0,101 0,241 -0,171 0,062 -,207 0,199 2 37,946 -3,966 0,238 0,396 -0,198 0,374 -0,291 0,133 -,447 0,364 3 33,229 -5,455 0,328 0,561 -0,313 0,493 -0,393 0,239 -,745 0,540 4 31,856 -6,855 0,400 0,723 -0,436 0,573 -0,458 0,351 -1,014 0,716 5 31,665 -7,671 0,435 0,822 -0,515 0,610 -0,482 0,413 -1,156 0,821 6 31,660 -7,848 0,442 0,844 -0,533 0,618 -0,486 0,426 -1,185 0,843 7 31,660 -7,854 0,442 0,845 -0,534 0,619 -0,486 0,427 -1,186 0,844 8 31,660 -7,854 0,442 0,845 -0,534 0,619 -0,486 0,427 -1,186 0,844 Adım 2 1 50,636 -2,348 0,174 0,238 -0,110 0,259 -0,191 -0,181 0,199 2 38,221 -3,601 0,274 0,410 -0,221 0,422 -0,338 -0,385 0,359 3 33,733 -4,745 0,369 0,585 -0,357 0,583 -0,478 -0,618 0,532 4 32,518 -5,721 0,432 0,743 -0,494 0,699 -0,582 -0,808 0,715 5 32,362 -6,244 0,453 0,830 -0,575 0,750 -0,628 -0,899 0,827 6 32,358 -6,349 0,456 0,847 -0,592 0,759 -0,636 -0,915 0,851 7 32,358 -6,352 0,456 0,848 -0,592 0,760 -0,637 -0,915 0,851 8 32,358 -6,352 0,456 0,848 -0,592 0,760 -0,637 -0,915 0,851 Adım 3 1 51,660 -2,266 0,234 -0,086 0,298 -0,209 -0,127 0,243 2 39,576 -3,531 0,419 -0,190 0,453 -0,358 -0,291 0,452 3 35,394 -4,611 0,596 -0,312 0,588 -0,500 -0,488 0,681 4 34,293 -5,460 0,737 -0,428 0,686 -0,608 -0,653 0,893 5 34,157 -5,900 0,807 -0,493 0,735 -0,658 -0,734 1,007 6 34,154 -5,984 0,820 -0,506 0,744 -0,667 -0,748 1,028 7 34,154 -5,986 0,820 -0,506 0,745 -0,667 -0,748 1,029 8 34,154 -5,986 0,820 -0,506 0,745 -0,667 -0,748 1,029

Tablo 3.8: Değişkenler Modele Eklendiğinde (Blok1) , Elde Edilen Hata Kareleri (devam)

Blok 1: Metod = Geriyedoğru Adımsal (Wald)

İterasyon Öyküsü İterasyon -2 Log like lihood Katsayılar Sabit Nüfus Yoğunluğu (X1) Nüfus Artış Hızı (X2) Net Göç Sayısı (X4) İhracat (X5) Kişi Başı GSYH (X8) Eğitim Kurum u Sayısı (X9) İşsizlik Oranı (X10) İthalat (X6) Adım 4 1 52,049 -2,222 0,161 0,296 -0,244 -0,095 0,232 2 40,526 -3,383 0,260 0,454 -0,434 -0,221 0,412 3 36,931 -4,249 0,341 0,595 -0,618 -0,372 0,577 4 36,210 -4,757 0,395 0,689 -0,750 -0,489 0,692 5 36,163 -4,916 0,414 0,721 -0,797 -0,532 0,731 6 36,162 -4,930 0,416 0,724 -0,801 -0,536 0,734 7 36,162 -4,930 0,416 0,724 -0,801 -0,536 0,734 Adım 5 1 52,550 -2,502 0,149 0,296 -0,226 0,227 2 41,874 -3,944 0,212 0,447 -0,388 0,403 3 39,054 -5,004 0,229 0,567 -0,529 0,560 4 38,664 -5,532 0,226 0,628 -0,609 0,653 5 38,652 -5,638 0,224 0,640 -0,626 0,674 6 38,652 -5,642 0,224 0,641 -0,627 0,674 7 38,652 -5,642 0,224 0,641 -0,627 0,674 Adım 6 1 54,151 -1,997 0,334 -0,257 0,246 2 43,192 -3,298 0,518 -0,431 0,425 3 40,116 -4,389 0,658 -0,581 0,589 4 39,677 -4,985 0,725 -0,664 0,687 5 39,664 -5,111 0,738 -0,683 0,709 6 39,664 -5,116 0,739 -0,683 0,710 7 39,664 -5,116 0,739 -0,683 0,710

Tablo 3.8’de belirtildiği gibi ilk adımda sabit terim ve tüm değişkenler modele alınır. Daha sonra eleme işlemine başlanır. İkinci adımda X9 , üçüncü adımda X1 ,

dördüncü adımda X₄ , beşinci adımda X₁₀ ve altıncı adımda da X₂ değişkeni modelden atılır. Modele bağımsız değişkenler eklendiğinde Blok 1 ile yeni hata kareleri değerlerine ulaşılır. En uygun model altıncı adımda kurulmuştur. Hiçbir bağımsız değişkenin bulunmadığı Blok 0 ‘ın -2 Log likelihood değeri ile bağımsız değişkenlerin

modelde yer aldığı Blok 1’ in -2 Log likelihood değerleri karşılaştırılır. Hata kareleri

değeri Blok 0’ da 106,783 iken, Blok 1’de 39,664 gibi daha küçük değerlere düşmüştür. Bu da istenilen bir sonuçtur.

3.3. MODELİN GENEL ANLAMLILIĞI