EĞİTİM HİZMETİNİN MALİYETİ

Eğitim harcamaları gerek kişisel gerekse kamu harcamaları anlamında toplam eğitim maliyeti içinde önemli bir yer tutmaktadır. Bunlar, kişilerin ve kurumların (özel veya devlet kurumlarının) eğitimin tüketimi veya üretimi için yaptıkları ödeme- lerdir. Kişisel harcamalar, kişilerin yatırım veya tüketim amacıyla eğitimle ilgili ola- rak yaptıkları ödemelerdir. Kitap ve diğer araç ve malzemeler, ulaşım giderleri, ku- rumlara yapılan öğrenci ödemeleri (öğrenim kayıt bedelleri), eğitimi sürdürebilmek için sağlanan konut ve benzeri için yapılan ödemeler kişisel eğitim harcamalarıdır. Bu giderlere, daha önce belirtilen, öğrencinin okuduğu süre içinde, çalışmış olsaydı elde edeceği kazanç toplamını, yani vazgeçilen geliri ilave etmek gerekir. Ancak, vazgeçilen gelirin hesaplanmasında işsizlik meselesinin dikkate alınması hesapların hassasiyeti ve güvenirliği açısından önemli olabilmektedir. Yüksek öğretimin kişisel maliyeti şu şekilde formüle edilebilir. Öğrenim süresinin 18 yaşından başlamak üzere 4 yıl olduğu kabul edilmiştir41.

22 22 22 ∑ Ft = ∑ Vf + ∑ Dt t=18 t=18 t=18 22

∑ Ft = Yüksek öğretimin toplam kişisel maliyeti t=18

22

∑ Vt = Dolaylı maliyet. Öğrencinin dört yıl süreyle çalışmamış

40 _{SERİN,(1979)a.g.e.s,50.}

41 _{Zühra YILDIZ, Eğitim Sürecinde Ortaya Çıkan Kayıpların Gerçek Maliyetlerin Hesaplanmasındaki}

22 t=18 olmasından dolayı gelir kaybı (vazgeçilen gelir)

22

∑ Dt = Öğrencinin dört yıl süreyle yaptığı özel harcamaları t=18 göstermektedir

Yüksek öğretimin devlete maliyeti olan cari, yatırım ve transfer harcamala- rından oluşan doğrudan maliyetlerle, kişisel dolaylı ve doğrudan maliyetlerin toplamı alınır. Şu şekilde formüle edebiliriz42.

22 22

∑ Ct = ∑ (Vs + Lt + Dt) t=18 t=18

Ct = Eğitimin sosyal maliyeti Lt = Devletin doğrudan harcamaları Vs = Sosyal vazgeçme maliyeti

Dt = Öğrencinin doğrudan harcamaları

Burada, sosyal vazgeçme maliyeti hesabında brüt gelir, ferdi vazgeçme mali- yeti hesabında ise, net gelir dikkate alınmaktadır. Eğitimde gerçek maliyetlerin he- saplanmasında; aşırı derecede sınıf tekrarı, okulun terkedilmesi gibi kayıpların da dikkate alınması gerekir. Böylece, daha önce belirtildiği gibi, eğitim kurumları tara- fından tüketilen kaynaklara oranla eğitim çıktılarının miktarı anlamına gelen maliyet etkililiği artıracak önlemler almak mümkün olabilir.

Bunu, bir öğrenci akış modeli ile açıklamak mümkündür. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi İşletme Eğitimi Bölümü öğrencilerinden yarar- lanarak hazırlanan öğrenci akış modelinde, dört yıllık öğretim devresinin son sınıfın- da 87 öğrenci bulunmaktadır. Sınıf geçen ve sınıfta kalan öğrenci sayısına ulaşabil- mek için, ders programlarında bulunan birçok dersin sınavlardaki başarı ortalaması alınmıştır.

2323

Öğrenci Akış Modeli

1. Sınıf 2.Sınıf 3.Sınıf 4.Sınıf t-3 ders yılı 1995-1996 70 yeni kayıt 46 sınıfta kalan t-2 ders yılı 1996-1997 68 sınıf geçen 45 sınıfta kalan t-1 ders yılı 1997-1998 61 sınıf ge- çen 39 sınıfta kalan t ders yılı 1998-1999 66 sınıf geçen 21 sınıfta kalan TOPLAM 116 113 100 87

Dört ders yılında bir öğrenci/yılın maliyeti değişmediği varsayılırsa, 87 öğ- rencinin dört yıllık maliyetinin kuramsal olarak 87 x 4 = 348 öğrenci/yıla eşit olması gerekmektedir. Yani, hiç sınıfta kalan olmasaydı, bu dört yıllık öğretim devresi so- nunda 87 öğrencinin son sınıfa kadar gelebilmesi için 348 öğrenci/yıl harcanılmış olacaktı. Oysa, devrenin son sınıfına bu 87 öğrencinin gelebilmesi için, 116+113+100+87=416 öğrenci/yıl harcanılmıştır. Buna; sınıfta kalan öğrencilerin, üç yıllık öğretim devresi süresince, yalnız bir kez sınıfta kaldıkları varsayıldığı zaman, 46+45+39+21=151 öğrenci/yıl ilâve edilecektir. Böylece, 416+151=567 öğrenci/yıl harcanılmıştır. Buna göre, son sınıfa gelmiş bir öğrencinin maliyeti, kuramsal mali- yetten, yani hiç kimsenin sınıfta kalmadan devreyi tamamlaması durumundan, 567/348=1.6 kat daha yüksek olmuştur. Bu hesaplama, son sınıfa gelmiş öğrencilere göre yapılmıştır. Bunların bir kısmının da aynı yıl mezun olmaması durumunda (ki çoğu kez böyle olmaktadır) maliyet daha da artacaktır.

24 C = bir öğrenci/yılın maliyeti

Ei = 1, 2 ... n sınıflardaki öğrenci sayısı

Ri = 1, 2 ... n sınıflardaki sınıfta kalan toplam öğrenci sayısı

Söz konusu öğretim devresinde bir kısım öğrencilerin yalnız bir kez sınıfta kaldıkları ve öğrenimlerini yarıda keserek okuldan hiç ayrılan olmadığı varsayılırsa, son sınıftaki öğrencilerin öğrenim maliyeti (F),

∑

Buradan, son sınıfa gelmiş bir öğrencinin yetişme maliyeti f = F/En olur.

Çalışmada, bir öğrenci/yılın maliyetini bulabilmek için kullanılan veriler, 1998 yılına ilişkindir. Maliyetler, 1998 yılında fakültenin harcamaları, öğrencilerin sayısı, vazgeçilen gelir(aylıklar) göz önünde tutularak, dört yıllık öğretim süresi esas alınarak ve bu sürede bir öğrenci/yılın maliyetinin değişmediği varsayılarak hesap- lanmıştır.

-Doğrudan sosyal maliyetler için, bütçe harcamaları toplamı (12), toplam öğ- renci sayısına bölünmüştür. Bu bize, öğrenci başına doğrudan sosyal maliyeti verir.

Lt = 196.500 milyar / 1300 = 151.100 milyon(yıllık doğrudan sosyal maliyet) -Doğrudan kişisel maliyetin hesaplanmasına gelince; bunda ölçüt olarak, öğ- rencilere 1998 yılında verilen kredi tutarını aldık. Devletin verdiği kredi tutarı biraz düşük olsa bile; 8 aylık akademik yıl yerine 12 aylık tam bir yıllık ödemenin esas alınması hâlinde bu sakıncanın ortadan kalkacağı bir gerçektir (13).

Dt = 10 milyon x 12 = 120 milyon dur. Bu rakama ayrıca, yıllık 35 milyon katkı payı (harç)nı ilave edecek olursak,

2525 -Dolaylı kişisel maliyetler için ise, 1998 yılına ilişkin, 13. derece 3. kademe- deki lise mezunları için en düşük maaş tutarı vazgeçilen gelir kabul edilmiştir. Bu konudaki diğer çalışmalara paralel olarak, dolaylı kişisel maliyetleri (vazgeçilen ge- lir) hesaplarken, vergi ve kesintilerden sonra ele geçen net-maaşı, dolaylı sosyal ma- liyeti hesaplarken, brüt-maaşı esas aldık.

Vs (sosyal maliyet) = 81.300 milyon TL. Vf (kişisel maliyet) = 51.663 milyon TL.

Bir yıllık toplam kişisel maliyet tutarı = Dt + (Vf x 12)dir. Örneğimizde ise, 155+ (51.663 x 12) = 740 milyon TL.dir.(yaklaşık)

Bir yıllık toplam sosyal maliyet tutarı = Lt + Dt + (Vs x 12)dir. Örneğimizde ise, 151.100 + 155 + (81.300 x 12) = 1.282 (yaklaşık) milyar TL.dir.

Sonuç olarak, bir öğrenci/yılın maliyeti 1.282 milyar TL. Olursa, örneğimiz- deki son sınıfa gelmiş 87 öğrencinin maliyeti,

567 x 1.282 = 727 milyar olacaktır. Bir öğrencinin gerçek maliyeti de, 727 / 87 = 8.35 milyar TL. Olacaktır.

Oysa son sınıfa gelmiş 87 öğrencinin kuramsal maliyeti, 1.2828 x 348 = 446.138 milyar TL. dir.

Bir öğrencinin kuramsal maliyeti ise,

446.138 / 87 = 5.128 TL. dir. Yani gerçek maliyet, kuramsal maliyetin (hiç kimsenin sınıfta kalmadan devreyi tamamlaması durumunun) 1,6 katıdır.

26