Dominant ve Nondominant Bacağın H/Q kuvvet oranları

H/Q kuvvet oranı sporcuların kas kuvvetlerinin doğru bir Ģekilde değerlendirilmesinde, uygun antrenman programlarının oluĢturulmasında, performansın arttırılmasında, sporcunun kuvvetsizliğinden kaynaklanan yaralanmaların önlenmesinde ve yaralanma sonrasındaki tedavi sürecine uygun programlar oluĢturulmasında önemli rol oynar (Miller ve ark 2006).

H/Q kuvvet oranı ile ilgili yapılan araĢtırmalar diz ekleminde dinamik stabilizasyon ve kas dengesi hakkında doğru kararlar verilebilmesini sağlar (Çolakoğlu 1993, Yamamato 1993, Koutedakis ve ark 1997). H/Q kuvvet oranı, maksimum diz fleksörü (hamstring kas grubu) ve maksimum diz ekstansörü (m. quadriceps femoris) torklarının aynı açısal hız ve konsantrik kasılmasındaki ölçümlerinin birbirine oranı ile hesaplanır.

Agonist/antagonist zirve tork oranı kassal dengeyi göstermekle birlikte, yaralanmaların önlenmesinde belirleyici olarak kullanılmaktadır. Ġki kas grubu arasındaki dengesizliğin, özellikle hamstring kasının zayıf olmasının yaralanmalara ortam hazırladığı bildirilmektedir (Yamamato 1993).

H/Q kuvvet oranı yaĢ, cinsiyet, dominant ve nondominant özelliklerinden ziyade, açısal hızdan etkilenir. Hız arttıkça H/Q kuvvet oranı azalır. Oranların 30der/s ve 60 der/s hızda % 50-60, 120der/s ve 180der/s hızlarda % 60-70, 180der/s

51 üzerindeki hızlarda % 70-80 arasında olduğu bildirilmiĢtir (Perrin 1993). Yapılan çalıĢmada 60 der/s açısal hızda H/Q kuvvet oranı dominant bacakta % 66.69±10.12 nondominant bacakta %62.72±7.09 iken, 240 der/s açısal hızda H/Q kuvvet oranı dominant bacakta %75.94±11.37 nondominant bacakta %75.25±16.43 olarak tespit edildi. Yapılan çalıĢmadaki futbolcuların ortalama H/Q kuvvet oranları literatürdeki oranlarla uyum göstermektedir. Literatürde yüksek hızlarda hamstring kas grubunun, quadriceps kas grubuna oranla daha yüksek kuvvete eriĢebildiği vurgulanmaktadır (Rankin ve Thompson 1983). Yapılan çalıĢmadaki futbolcularda da açısal hız arttıkça H/Q kuvvet oranlarının arttığı gözlendi. Bu durum yapılan çalıĢmadaki futbolcularda tespit edilen bulguların literatür bulgularıyla örtüĢtüğünü göstermektedir.

Yapılan çalıĢmadaki futbolcularda 60 der/s açısal hızda dominant bacağın H/Q kuvvet oranı nondominant bacağın H/Q kuvvet oranından daha yüksek bulundu. Ancak 240 der/s açısal hız için dominant ve nondominant bacakta H/Q kuvvet oranları birbirine benzer bulundu. Yapılan çalıĢmadaki H/Q kuvvet oranları literatüre uygun olarak kabul edilen sınırlar içinde idi. Özberk ve ark (2009)’nın yaptıkları çalıĢmada farklı liglerde oynayan 1, 2. ve 3. lig futbolcularının 60 der/s’ de H/Q kuvvet oranları yapılan çalıĢmadaki oranlara göre dominant ve nondominant bacaklarda düĢük çıkmıĢtır. Meriç ve ark (2007)’nın yaptıkları çalıĢmada 60 der/s açısal hızda forvet, defans ve orta sahada oynayan futbolcuların H/Q kuvvet oranları yapılan çalıĢmadaki oranlara göre düĢük bulunmuĢtur. Eniseler ve ark (2012)’nın profesyonel futbolcular üzerinde yaptıkları çalıĢmada antrenman sezonunun 1. haftasında dominant ve nondominant bacakta 60 der/s açısal hızda ölçülen H/Q kuvvet oranlarıyapılan çalıĢmadaki oranlara göre düĢük saptanırken, 24 haftalık antreman sonrasında yapılan ölçümlerde bu oran yapılan çalıĢmadaki oranlara benzer bulunmuĢtur. ÇoĢkun ve ark (2009)’nın futbolcular üzerinde yaptıkları çalıĢmada dominant ve nondominanat bacakta 60 der/s açısal hızdaki H/Q kuvvet oranları yapılan çalıĢmadaki oranlara göre düĢük bulunmuĢtur. Özkan ve Kin-ĠĢler (2010)’in futbolcular üzerinde yaptıkları çalıĢmada 60 der/s açısal hızda H/Q kuvvet oranları her iki bacakta yapılan çalıĢmadaki oranlara göre yüksek bulunmuĢtur. Kayatekin (1994)’in 2. lig futbolcularına yönelik yaptığı çalıĢmada sezon öncesi 60der/s açısal hızdaki dominant ekstermite H/Q kuvvet oranlarının yapılan çalıĢmadaki oranlardan düĢük, sezon içi oranlarının yapılan çalıĢmadaki oranlara yakın olduğu görüldü.

52 Literatürde futbolculara yönelik yapılan çalıĢmalarda H/Q kuvvet oranları incelendiğinde, futbolcularda lig seviye ve kalitesi yükseldikçe H/Q kuvvet oranlarının düĢtüğü görüldü. Bu durum antrenman yılının artmasıyla, futbolcularda kas kuvveti orantısızlığının fazlalaĢmasıyla, hamstring kas grubunun güçsüz kalması veya quadriceps kas grubunun aĢırı güçlenmesi durumuyla açıklanabilir. Bu durum tek yönlü ve yanlıĢ metodlarla yapılan antrenmanlar nedeniyle olabilir. Yapılan çalıĢamada 60 der/s açısal hızdaki H/Q kuvvet oranlarının literatürde istenen seviyenin üzerinde olması yapılan çalıĢmadaki futbolcuların antrenman yaĢlarının fazla olmaması ve hamstring kas grubunun kuvvetli olması ile açıklanabilir.

Farklı spor dallarında yapılan bir çalıĢmada, H/Q kuvvet oranlarının futbolculara oranla voleybolcularda önemli derecede düĢük olduğu saptanmıĢtır. Spordaki branĢ farklılıklarının izokinetik H/Q kuvvet oranını etkilediği görülmüĢtür (Özçaldıran ve ark 1998, Magalhaes ve ark 2004). Farklı branĢlardaki sporcular üzerinde yapılan benzer çalıĢmalarda elde edilen H/Q kuvvet oranlarının yüksek veya düĢük olması, bu spor dallarının gereği olarak hamstring kasının kuvvetine göre belirlenmektedir. Andrade ve ark (2012)’nın futbolcu, hentbolcu ve judocular üzerinde yaptıkları çalıĢmada hentbolcu ve futbolcuların 60 der/s açısal hızda H/Q kuvvet oranları yapılan çalıĢmadaki oranlara benzer, judocuların oranları ise yapılan çalıĢmadaki oranlardan düĢük bulunmuĢtur. Rosene ve ark (2001) futbol ve voleybolcular üzerinde yaptıkları çalıĢmada 60 der/s açısal hızda H/Q kuvvet oranını her iki bacak için futbolcularda voleybolculara göre daha yüksek bulmuĢtur.

Yapılan çalıĢmadaki futbolcu grubunun 240 der/s açısal hızdaki H/Q kuvvet oranları dominant ve nondominant bacaklarda birbirine benzer bulundu. Gür ve ark (1999)’nın genç (<21 yaĢ) ve yetiĢkin (> 21 yaĢ) elit futbolcular üzerinde yaptıkları çalıĢmada 240 der/s açısal hızda dominant ve nondominant H/Q kuvvet oranları yapılan çalıĢmadaki oranlara göre düĢük bulunmuĢtur. Özçakar ve ark (2003)’nın elit futbolcular üzerinde 240 der/s açısal hızda yapmıĢ oldukları çalıĢmada sağ bacak H/Q kuvvet oranının yapılan çalıĢmadaki orana yakın sol bacak kuvvet oranın ise daha düĢük olduğu görülmüĢtür. Gür ve ark, Özçakar ve ark’nın çalıĢmalarındaki H/Q kuvvet oranlarının yapılan çalıĢmadaki oranlardan düĢük olması bu çalıĢmalardaki futbolcuların antreman yıllarının daha uzun olması ve hamstring kas grubunun yapılan çalıĢmadaki futbolculara göre zayıf olması ile iliĢkilendirilebilir.

53 ġentürk (2011)’ün futbolcular üzerinde 240 der/s açısal hızda yapmıĢ olduğu çalıĢmada sağ bacak H/Q kuvvet oranın çalıĢmamızdan yüksek, sol bacak kuvvet oranın ise yapılan çalıĢmadaki orana yakın olduğu görüldü. Hamstring kasının quadriceps kasına göre daha hızlı kasıldığı bilindiğine göre bu durum ġentürk’ün çalıĢmasına katılan futbolcuların hamstring kas kuvvetlerinin yapılan çalıĢmadaki futbolculardan daha iyi olmasıyla açıklanabilir.

Eniseler ve ark (2012)’nın elit futbolcular üzerinde yaptıkları çalıĢmada 300 der/s açısal hızda H/Q kuvvet oranlarının sezonun ilk haftasındaki ölçülen değerleri yapılan çalıĢmadaki 240 der/s açısal hız değerlerinden düĢük 24. haftaki değerleri yapılan çalıĢmadaki değerlerle benzer bulunmuĢtur. Meriç ve ark (2007) forvet, defans ve ortasaha futbolcuları üzerinde yaptığı çalıĢmada 300 der/ s açısal hızdaki H/Q kuvvet oranları yapılan çalıĢmadaki 240 der/s açısal hızdaki H/Q kuvvet oranlarından düĢük bulunmuĢtur. Andrade ve ark (2012)’nın yaptığı çalıĢmada futbolcuların, judocuların ve hentbolcuların 300 der/s açısal hızdaki H/Q kuvvet oranı yapılan çalıĢmadaki futbolcuların 240 der/s açısal hızdaki kuvvet oranlarından düĢük bulunmuĢtur. Özkan ve Kin-ĠĢler (2010)’in yaptığı çalıĢmada futbol, basketbol ve voleybolcuların sol bacak 300 der/s açısal hızlardaki H/Q kuvvet oranları yapılan çalıĢmadaki 240 der/s açısal hızda H/Q kuvvet oranlarıyla benzer, futbol ve voleybolculardaki sağ bacak H/Q kuvvet oranı yapılan çalıĢmadaki oranlardan yüksek, basketbolcularda ise yapılan çalıĢmadaki oranlardan düĢük bulunmuĢtur. Açısal hız arttıkça H/Q kuvvet oranının artması beklenirken, Özkan ve Kin-ĠĢler’in çalıĢmalarındaki H/Q kuvvet oranlarının yapılan çalıĢmadaki oranlara göre düĢük olması Özkan ve Kin-ĠĢler’in çalıĢmasındaki sporcuların hamstring kas kuvvetlerinin zayıf olması ile iliĢkilendirilebilir.

Sangnier ve Tourny-Chollet (2007)’in yarı profosyonel futbolcular üzerinde yaptıkları çalıĢmada 180der/s açısal hızdaki H/Q kuvvet oranlarının her iki bacaktaki değerleri, yapılan çalıĢmadaki 240 der/s açısal hızda H/Q kuvvet oranı değerlerinden düĢük bulmuĢtur. Tortop ve Ocak (2010) ‘ın farklı branĢlardaki sporcular üzerinde yaptıkları çalıĢmada 180 der/s açısal hızda dominant ve nondominanat bacaktaki H/Q kuvvet oranı yapılan çalıĢmadaki 240 der/s açısal hız H/Q kuvvet oranı değerlerinden düĢük bulunmuĢtur. Rosene ve ark (2001) ‘nın futbol ve voleybolcularda yaptıkları çalıĢmada 180 der/s açısal hızdaki her iki bacak H/Q kuvvet oranları, iki grupta dayapılan çalıĢmadaki 240 der/s açısal hız H/Q kuvvet oranı değerlerinden düĢük

54 bulunmuĢtur. Sangnier ve Tourny-Chollet, Tortop ve Ocak, Rosene ve ark’nın çalıĢmalarındaki 180 der/s açısal hız H/Q kuvvet oranlarının yapılan çalıĢmadaki 240 der/s açısal hız kuvvet oranına göre düĢük çıkması, açısal hız düĢtükçe H/Q kuvvet oranının düĢmesi ile iliĢkilendirilebilir.

4.4. Ġzokinetik Quadriseps ve Hamstring Kas Kuvvetlerinin Sıçrama ve Sürat