Dogal Fiziksel faktörler

Türk Evleri, birbirinden yüzlerce kilometre mesafede ve çok farkli sartlar altinda insa edilmis olsalar bile, planlarinin ana hatlari bakimindan daima ayni olduklari göze çarpmaktadir. Buna göre, Türk Evinin muhtelif tiplerini birbirine

baglayan, aradaki birligi saglayan baslica unsurun plan oldugunu görmekteyiz (Eldem 1968).

Iklim: Türk Evleri, hangi iklim bölgesinde olursa olsun, yapisinda belirli bir dogrultuda yönlenme vardir, odalarin düzeni çevreye uygundur, korunmus bir orta mekan vardir.

Türk Evinin yayildigi bölgeler, genel olarak iliman kusak içinde kalmakla birlikte kuzeyle güney, kiyilarla iç bölgeler arasinda ve yerel topografya nedeniyle mikro klima, isi ve yagis bakimindan mevsimlere göre önemli farkliliklar gösterirler. Buna ragmen ev mimarliginda çok büyük degisiklikler yoktur. Türk evinin önemli bir plan tipi olan açik sofali ev, kislari iliman geçen Akdeniz kiyisinda bulunan Antalya'da ya da kislari sert geçen Iç Anadolu Bölgesi’ndeki Ankara'da görülebilir. Bazi yörelerde iklime karsi evde biçimsel ve yapisal önlemler alinmadigi zaman, özellikle yaz aylarinda, çevre degistirilerek bag veya yayla evlerine göçülür. Bu yüzden evlerde önlem alinmadigini da söyleyebiliriz. Yine de her evde yazlik ve kislik yasamaya uygun mekanlar tasarlanmistir. Anadolu’nun birçok bölgesinde, yaz ve kisin ayri ayri evlerde geçirildigi görülür. Böyle oldugu halde, her iki biçimdeki evde de “açik-serin” ve “kapali-iyi korunmus” odalar düzenlenmistir (Küçükerman 1973). Ara kat veya orta kat genellikle alçak tavanli küçük pencereli olarak kis yasamina daha uygundur.

Iklimin farklilasmasi özellikle malzeme farkliliklarina yol açmistir. Kuzey Anadolu'nun verileri ahsap yapiyi, Orta Anadolu'nun verileri kerpiç ve tas yapiyi, Bati Anadolu'nun verileri, tas yapiyi, Güney Anadolu'nun verileri ise ahsap-tas yapiyi ortaya çikarmistir.

O halde bu kadar çok sayidaki degisik dogal etkenlerin, Anadolu'daki Türk evine degisik bölgesel özellikler getirecegi de açiktir. Anadolu’nun degisik iklim bölgelerine ayrilmasi ve bunlarin her birinin kendi arasinda farkliliklar göstermesi burada kurulan evlerin biçimlenmesini de etkilemistir. Ancak önemli ve genel degisiklik, odalarla, odalar arasi ortak alanlarin iliskileri olarak özetlenebilir. Örnegin, yapi içerisindeki odalarin herbirinin isi degisikligi, sürekli ya da belirli sürelerle kullanilmayi zorunlu kilmistir.

Türk ev gelenegi o kadar güçlüdür ki basta yöneticiler olmak üzere Türkler gittikleri her yere, iklimi çok fazla dikkate almadan, Türk evi özelliklerini

tasimislardir(Günay 1998). Iklimin degisikligi, malzemede, yapim metotlarinda, kat adetlerinde, yönlenmelerde farkliliklar getirse de, mekan organizasyonu sürekliligini devam ettirmistir.

Topografya: Anadolu'nun dogal yapisindaki degisikliklerin, evlerin biçimlenmesini önemli ölçüde etkiledigi görülmüstür. Türk evinin olusumunda, ana ilkelerden birisi yapiyi dogadan ayirma egilimidir. Gerçekten Anadolu'nun engebeleri, yapilarin kavramlarina degil, sadece dogayla iliskilerin degismesine ve genel biçime etki edebilmislerdir. Bunun için Anadolu'nun bütün bölgelerinde tek bir kavrama uyan, ama biçimsel ayriliklari olan yapilar olusmustur.

Egimli bir bölgede yapilan bir uygulamayla, düz bir dogal yapi üzerine kurulan örnekler incelendiginde, odalarin birbirleriyle olan iliskilerinin ve orta alan kavraminin degismedigi, sadece biçimin degiserek temel kavramin olusturuldugu görülmüstür. Dogal etkenlerse, yapiya bu biçimlendirmeyi getirdikleri halde, odalarin kendi içlerindeki kavram ve düzeni etkilememistir (Küçükerman 1973).

Malzeme Olanaklari ve Yapi Teknolojileri: Ana tasiyici strüktür ahsap, dolgu malzemesi kerpiçtir. Döseme ve tavanlar ahsap kaplama olmakla birlikte bazi evlerde eyvan zeminleri kismen veya tamamen "lime" tabir edilen pismis toprak karolar ile kaplidir. Tüm iç duvarlar ve çogunlukla dis duvarlar sivali ve kireç badanalidir. Disaridan görünmeyi engelleyen kafesler, hirsiza karsi parmakliklar ve el yikama yerleri de ahsaptir. Zemin kati tabani bahçe topraginin sikistirilmis halde devamidir. Çati kaplamasi alaturka kiremittir. Saçak uçlarinda yagmur olugu yoktur.

Türk evinin baslica tasiyici malzemesi olan ahsap, Türk evi cografi sinirlarini da tanimlar. Gerçekten bu ev tipi ahsabin bolca bulundugu yerlerde gelismistir. Ege Adalari, Iç Anadolu, Güneydogu Anadolu, Misir gibi yerlerde ana malzemesi tas veya kerpiç olan baska ev tipleri olusmustur. Ahsap yapi malzemesi yörelere göre degisik agaçlardan, degisik boyutta, kesitte ve teknikte hazirlanmistir.

Temel ve zemin kat duvarlarinda kullanilan tas her yörede bulunur. Dolgu malzemesi tas, kerpiç, tugla ve ahsap olabilir. Baglayici olarak çamur ve kireç harci geleneksel yapi malzemesi olarak kolaylikla saglanir. Kiremit, örtü malzemesi kullanimi ya ygindir. Yapi malzemeleri de yöreye göre degisiklikler gösterir. Bazi yörelerde kesme tas görülürken, bazi yörelerde ise ahsap hatilli moloz tas daha çok görülür. Genellikle rutubetli ve rüzgarli kiyilarda dis yüzey ahsapla kaplanir, diger

yörelerde ise kireç harçla sivanir. Çati örtüsü ormanlik yörelerde ahsap (pedavra), diger yörelerde çogunlukla oluklu kiremit, ahsabi az ve kurak yörelerde düz toprak dam, ince yatak tasinin dogal olarak çikarildigi yörelerde tas kaplama olabilir (Günay 1998).

Ahsap strüktür sistematik ve düsünülerek yapilmis görünümdedir. Özellikle pencere- strüktür, çikma-strüktür, çati-strüktür, ocak-strüktür iliskileri bu niteliktedir. Bunlarin içinde çikma ve strüktür iliskisine özellikle deginmek gerekir, çünkü farkli çikma biçimlenisleri farkli strüktürel yapilarin sonucudur. Pencere-strüktür iliskisi irdelendiginde, sira pencereler arasinda bir veya iki dikme bulunur. Dolu duvarlarda payandalar vardir. Ocaklar, zeminden üst katlara ulasan sürekli kalin bir duvarin içinde yer alir. Ocak ve dolaplar bu duvarin yer yer oyulmasi veya bosaltilmasi ile olusturulur (Yürekli 2005).

Iç düzenin olusumu, yapinin kurulus sistemiyle yakin iliski içindedir. Örnegin ahsap karkas yapidaki oda ile, kerpiç ya da tas yapi arasinda bu açidan bir ilke birligi görülür. Degisenler; malzemenin uygulamasina bagli olan ayrintilardir. Örnegin ahsap yapi sistemi, malzemenin verilerinden ötürü pencere dizileri kurmaya uygundur. Kerpiçle yapilan uygulamalarda da malzemenin uygunsuzluguna ragmen ayni pencere dizisinin gerçeklestirilmeye çalisildigi görülür.

Türk evlerinde görülen yapim teknikleri, yaygin olarak ahsap çatki teknigi, yigma ahsap, kerpiç ve kagirdir. Hangi teknikle yapilirsa yapilsin zemin kat tas duvar islemesinde, dolgu ve kaplama malzemelerinde, çati ve saçaklarda, çikma ve payandalarda, pencere kapak ve korkuluklarinda, ocak ve bacalarda, tavanlarda ve diger detaylarda bakildiginda, bir bütün olarak Türk evi karakteri kendini hemen belli eder.