Doğum ve Ölüm Arketipleri

Subliminal mesaj yapımlarında yoğun şekilde kullanılan iki arketipdir. Sebebi ise doğum ve ölüm arketiplerinin kişiden kişiye benzer etkiler yaratmasıdır. Diğer arketiplerden etkilenme ve kişide oluşturduğu etkiler değişiklik gösterirken bu iki tip arketip bütün insanlık üzerinde benzer etkiler yaratmaktadır.

İnsanların en temel iki dürtüsü olan hayatın başlangıcı ve sonu olarak adlandırılan bu olaylar bilinçaltı tarafından ayrı konumlandırılmaktadır. Ve etkisi tartışılamayacak derece büyüktür. Ayrıca bilinçaltı açısından da şöyle değer ifade etmektedir. Doğumla birlikte getirdiğimiz arketiplerin dışında yaşanmışlık olarak doğumla başlayan bilinçaltı kaydı, ölüm ile son bulmaktadır.

Bilinçaltını hakimiyeti altına alan en önemli arketipler doğum ve ölüm arketipleridir. Doğum ve ölüm var oluşun başı ve sonu niteliğinde olması sebebiyle önemlidir. Arketipleri destekleyen birden fazla faktör olabilir. Doğum arketipi içerisinde haz ve cinsellikte bulunmaktadır. Bu ise motivasyon üzerinde daha etkili olmaktadır. Örneğin tek başına masum gibi görünen ambalajlar raflarda üst üste konulduğunda subliminal mesaj içerebilmektedir. Bu da satın alma motivasyonunu etkilemektedir. Aynı şekilde ölüm

86

arketipi korku, dehşet v.b. olguları da barındırmaktadır. Bu sayede insanların ruhsal durumunda çok yüksek etkiye sahiptir. Bazı subliminal mesajlarda birden fazla arketip bir arada kullanılarak etkisi güçlendirilmektedir.

Reklam ajansları bu 2 önemli arketipin çok yoğun tesiri olduğunu fark etmiş olup ürünün satışını artırmak üzere tasarımlarda sıkça bu arketipleri faaliyete geçirecek görselleri kullanmaktadırlar. Bu yolla tüketici, özünde ihtiyacı olmadığı ürünü, büyük bir istekle satın alabilmektedir. Günümüzde satış patlaması yaşamış olan bazı markalar ve ürünleri mercek altına alındığında, ambalaj tasarımında ve dergi reklamlarında bilinçaltı mesajlara yer verdikleri görülmüştür.

Subliminal mesajlar ile bir nevi kendinden geçme, hipnoz hali yaratılmak hedeflenmektedir. Bu halin yaratılmasında tasarımcının, insan bilinçaltının beklemede olan arzularını, yasaklanmış cinsel isteklerini, çatışmalarını, korkularını iyi tahlil etmesi gerekmektedir. Tasarımcı ürünün niteliğine kurgunun içeriğine göre yerleştirdiği mesajı ya bu problemlerin çözümü, haz ve mutluluk kaynağı olarak sunmaktadır ya da şiddetini artırmaktadır (Darıcı, 2013, s. 93).

87

Ahmet Şefik İzgören’ in ‘Eşikaltı Büyücüleri’ kitabında örnek olarak kullandığı bu afişi genel olarak incelediğimizde ‘Anlamaya Çalışma’ sloganıyla yola çıkıldığını görmekteyiz. Sloganın tüketici algısı açısından son derece önemli olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Tabiki erkek kitlenin kullancağı bir ürün olduğu için mavi – lacivert ağırlıklı bir tasarım kullanıldığını tabi lacivertin biraz daha loş bir ortama çağrışım yaptığını söylemek mümkün olacaktır. Genel bir bakıştan sonra özele inildiğinde artık sloganla kastedilenin ne olduğunu anlamak çok da zor olmayacaktır. Çünkü asıl hedefin burada sağ üst köşeye konulan firma logosu ve sloganı olmayacağı kesindir. Hedef görselin tam ortasına yerleştirilen piranalar yardımı ile ölüm arketipini harekete geçirmek olabilir. Ölüm arketipinin içinde korkularımız ve dehşet anlarımızda vardır. Burada ağzı açık olan pirananın avı olan parfüm şişesine saldırdığını ve bize hedef gösterdiğini söylemek mümkündür. Tabi sadece bununla da sınırlı kalmayarak işini garantiye alıp tasarımcı akılda kalıcılığı artırmak için aşağıdaki görselde detayına baktığımızda ağzı açık olan pirananın dişlerinden biriyle de hafif oynamış olabileceğini görebiliriz.

Şekil 28. Dunhill X-CENTRIC Afişi Subliminal Mesaj Detay

Pirananın bu oynanan dişi sayesinde tasarımcı, normal algı düzeyinde farkında bile olamayacağımız ancak doğum arketipinin tamamlayıcısı olan cinsellik dürtüleri sayesinde sağ alt köşeye ustalıkla yerleştirdiği marka parfümü tercih etmemizi ve akılda kalıcılığını artırmayı hedeflemektedir. Sağ alttan kaçan gözün istikametine subliminal mesaj öğeleri ve tercih edilmesi istenen parfüm şişesi ustalıkla konulmuştur.

88

Şekil 29. Aslan Kral Film Afişi

Başka bir örnek inceleyecek olursak Aslan kral afişini göstermek mümkün olacaktır. Yukarıda gördüğünüz afişte normal algı düzeyimizde fark edemeyeceğimiz ancak doğum arketipimizi harekete geçirerek bilinçaltımızı harekete geçiren ve yaptığı çağrışım sayesinde filme ilgi duymamızı sağlayan subliminal mesaj öğesi kullanılmıştır. Bize bakan aslana ait gözler zaten ilgiyi hedefe çekmektedir. Bizim baktığımız esnada doğum arketipimizin faktörleri arasında olan cinsellik ve haz öğeleri tetiklenir. Bu sayede hedef olan filmi izlemeye olan isteğimiz artar. Tabi burada ana subliminal mesaj kaynağı doğum arketipini tetikleyecek olsa da aktörün Aslan olması ve ortada yer alan görselinde katkısı ile etkisinin kuvvetli olduğu yalnız kovboy sayesinde Marlboro’ yu yeniden hayata döndürdüğü söylenen kahraman arketipine de bir gönderme yapılmak istenmektedir.

Daha yakın bir gelecekte iki havayolu şirketinin reklamlar aracılığıyla birbirleriyle atışmalarını hatırlamak faydalı olacaktır.

89

Şekil 30. Atlas Jete Ait Reklam Afişleri

Atlas bu reklamları sayesinde doğum arketipini faaliyete geçirerek insanların tercihlerini değiştirmek istiyor. Ayrıca kullanılan kırmızı renklerde hiç masum gözükmüyorlar. Sloganların müşteri algısı açısından önemini vurgulamıştık. Tam da slogandan sonra gözün kaçış noktasına yerleştirilen kırmızı kıyafetli, bize bakarak gülümseyen hostesinde ne amaçla konduğunu anlamamak mümkün değil. Uzunca bir süre konuşulan buna benzer reklamların dışında yine Atlas jet bir de ikinciliği kabul eden reklamlar yapmıştır. Burada amaç insanların bilinçaltlarına ikinci olduğumuzu kabul ediyoruz ancak birinci olabilmek için biz daha fazla çalışıyoruz imajını yerleştirmektir. Üstteki reklamlara geri dönecek olursak tabi ki Atlas jetin rakibi Pegasus Havayollarından cevap hiçte gecikmedi. Tabi onların da aynı ustalıkla verdiği cevap: “Bizimki 77 cm değil ama zamanında kalkıyor” olmuştur.

90

Şekil 31. Pegasus’ un Cevabı

Etkisinin her insanda benzer sonuçlar doğurduğu ‘doğum ve ölüm’ arketipinin subliminal mesaj oluşturma aşamalarında sıklıkla kullanıldığını ve bastırılmış duygulara ve korkulara çağrışım yaratılarak hedeflenen sona insanların nasıl itildiği görülmektedir. Etik olmayan bu reklamların insanların biyolojik ve psikolojik yapısında bulunan hassas noktaları tetikleyerek tercihlerini etkileri görmemek mümkün değildir.