Doğal TaĢların Kullanıldığı Peyzaj Tasarımlarında Dikkat Edilmesi Gereken

Peyzaj tasarımında dikkate alınacak olan fiziksel tasarım ilkeleri birlik, oran, ölçek, uyum, denge, simetri, ritm ve zıtlık olarak sıralanabilir (Moughtin vd., 1999). Birlik (unity): Tasarımı oluĢturan elemanların birbirleri ile iliĢkisiz ve dağınık olmaması durumudur. Özellikle kentsel tasarımda elemanların görsel çeĢitliliğinden öte, görsel bir birlik oluĢturmaya çalıĢılmalıdır.

Oran (proportion): Oran, tasarımı oluĢturan elemanlardan birinin ölçü, konum ve miktarının diğer elemanlarla karĢılaĢtırılması ile oluĢur. Buna göre, tasarımdaki bir eleman ya da birbirleri ile iliĢkili elemanlar bütün kompozisyonda baskın olarak yer alabilirler.

Doğal taĢ ile yapılan yer döĢemelerinde, döĢeme malzemesinin ebatları, kaplanacak yüzeyin boyutu ile doğru orantılı olmalıdır. GeniĢ bir yüzeyde daha büyük ebatlarda kesilmiĢ kaplama malzemeleri kullanılırken, daha küçük alanlarda küçük plakalar halinde döĢeme yapılarak ölçek ve oran dengesi sağlanmalıdır (Sagui, 2009).

Ölçek (scale): Ölçek ve objelerin birbirlerine oranı sert yapı düzenlemelerinde çok önemlidir. Örneğin; bir avluyu çevreleyen yaklaĢık 3 m uzunluğunda yüksek duvarlar, içerisindeki kullanıcılara bir kule etkisi yapacaktır. Eger bu alanda mahremiyet ve güvenlik sağlamak istiyorsak yüksek duvarlar doğru bir seçim olabilir. Fakat sadece basit bir bitki bahçesinin sınırlarını çizerek bahçeyi tanımlamak için bir duvar yapmak istiyorsak ortalama 1 m yüksekliğindeki bir duvar bizim tasarımımız için daha doğru bir seçim olacaktır (Sagui, 2009). Yapılan tasarımlarda insan ölçeği ana kriter olarak göz önünde bulundurulmalıdır.

Uyum (harmony): Bir mekanın tasarlanmasında benzer düzenlerin tekrarlanması ile bir veya birden fazla bileĢenin baskın unsur olarak kullanılması sonucu oluĢur. Örneğin aynı rengin farklı tonları, yatay ya da dikey biçimlerin; aynı ya da benzer ölçü, Ģekil ya da dokuların tekrarı uyum yaratır (Moughtin vd., 1999).

Denge ve simetri (balance and symmetry): Denge, bir eksene göre öğelerin aynı durumda tekrar etmesi sonucu oluĢturulur (Aydınlı, 1992). Kompozisyonun bileĢenlerinin (biçim, renk, doku vb.) makul değiĢimi ile sağlanır. Dengeli bir kompozisyon görsel olarak iyi tasarlanmıĢ bir düzenlemedir. Bir peyzaj düzenlemesinde kullandığınız bütün objelerin birbirleri ile uyum ve ahenk içinde olmasını gösterir. Dengeli bir peyzaj düzenlemesinde bütün objeler sanki hep birliktelermiĢ ve bir tanesinin eksikliğinde tasarım bozulacakmıĢ hissi uyandırmalı ve kullanıcıların gözüne hoĢ gelmelidir. Objelerin birbirleriyle olan dengeleri simetrik veya asimetrik olabilir.

Ritm (rhthym): Kompozisyonda yer alan elemanların vurgu, aralık ve yönleri açısından sınıflandırılmaları ile oluĢur (Moughtin vd., 1999). Ritm duygusu mekanda, ölçekte, dokuda ve renkte etkin olarak ifade edilebilen bir örüntüyü

açıklar. Yaratılan ritmik hareket, devinim ve enerji duygusu verir (Aydınlı, 1992). Bir planda, peyzaj elemanlarının boyut, Ģekil, renk gibi özelliklerinin tamamı birbirleriyle uyumlu olmalıdır. Örneğin aynı plan üzerinde döĢeme ve duvar elemanında kulanılacak kaplama malzemesi aynı tür taĢtan veya birbiriyle uyumlu taĢtan olmalıdır. Benzer doku ve desenin tekrarlanmasıyla da görsel bir ritm sağlanır. Bir tasarımda iyi uyum ve ritm oluĢturmanın anahtarı dengedir.

Zıtlık (contrast): Tasarım elemanlarının birbirlerini daha vurgulu hale getirebilmelerine olanak veren zıtlık, tasarımı monotonluktan uzaklaĢtıran, ilgi uyandıran bir ilkedir (Moughtin vd., 1999). Zıtlık kompozisyona canlılık kazandırır. Kompozisyonu ilgi çekici ve heyecan verici bir hale getirir. Zıtlıkların dengelenmesi kompozisyonda uyum oluĢturmaktadır.

Bir peyzaj tasarımında bütün bitkisel ve yapısal tasarım yapılırken göz önünde bulundurulması gerektiği gibi, doğal taĢ ile yapılan düzenlemelerde de dikkat edilmesi gereken bazı detaylar vardır. Bu detaylar dikkate alınarak genel konseptten detay tasarımlara bütün aĢamalar planlanıp tekniğine uygun olarak uygulanmalıdır. Bir peyzaj tasarımına baĢlarken öncelikle konsept belirlenmelidir. Tasarımda „‟çizgi‟‟ boĢluğun tanımlı hale gelmesini sağlar. Çizginin Ģekline göre tasarıma kimlik kazandırır. Örneğin, düz bir yol neredeyse her zaman formal ve resmi algılanır (ġekil 5.1). Eğri çizgilerle kavisli olarak tasarlanmıĢ informal bir yolda kullanıcılar kendilerini daha özgür ve koĢulsuz hissederler (ġekil 5.2).

ġekil 5.1 Düz bir çizgi ile formal yol ġekil 5.2 : Eğri bir çizgi ile informal yol uygulama örneği(Young, 2009). uygulama örneği(Chelsea,2007). BaĢarılı bir peyzaj uygulaması yapabilmek için uygulama alanının hangi özelliklere sahip olduğu, doğal taĢlarla yapılacak olan uygulamanın taĢıması gereken niteliklerinin belirlenmesi için gerekli ve önemlidir. Örneğin, yoğun bitki örtüsüne

sahip, doğal görünümlü bir bahçede su akıntısı sağlamak için bir kaya bahçesi içerisinde doğal taĢlarla yapılmıĢ bir gölet veya Ģelale yapılırken, Ģehir merkezinde yer alan modern bir yapıya ait bahçede düzgün kesilmiĢ taĢlar ile bir su duvarı yapılması genel konsept için uygun olacaktır (ġekil 5.3 ve ġekil 5.4). Yani yapılacak tasarımın ve seçilecek malzemenin öncelikle genel konsepte uygunluğu tartıĢılmalı ve peyzaj düzenleme kararları bu yönde alınmalıdır.

ġekil 5.3 : Doğal görünümlü Ģelale örneği. ġekil 5.4 : Modern Ģelale örneği. ‘’Renk’’, tasarımın kimlik kazanmasında oldukça önemli bir unsurdur. Doğru yerde ve doğru renkte doğal taĢ kullanımı tasarımın fonksiyonelliğini de etkiler. Gölge bir alanda, açık renkli doğal taĢlar kullanılarak mekana aydınlık hissi verilebilirken, aynı alanda güneĢ ıĢınlarından gelen ısıyı yansıtarak mekanı soğuk bir hale getirebilir. Ya da geniĢ ve aydınlık bir alanda kullanılan açık renkli doğal taĢlar, güneĢ ıĢınlarını yansıtarak kullanıcıların gözlerini rahatsız edebilirken, aynı alanda kullanılabilecek olan koyu renkli bir taĢ alternatifi gelen ısının neredeyse tamamını absorbe ederek, alanın aĢırı ısınmasına sebep olabilir. Doğru malzeme seçimi yapabilmek için, alanın hangi amaca hizmet edeceğini belirlemek çok önemlidir.

‘’ġekil ve doku‟‟ gözle görülür etki yaratmakta, en az renk kadar önemlidir. Peyzaj tasarımlarında kullanılan doğal taĢ türleri çıkarıldıkları bölgelere, üretim ve iĢlenme Ģekillerine göre farklı renk ve doku çeĢitliliğine sahiptir. Tasarımcı seçtiği taĢ rengi ve dokusuysa kullanıcılara yaĢatmak istediği etkiyi; ihtiĢamı, zerafeti, sadeliği, yalnızlığı vb. hissettirebilmesi mümkündür. Kuru dere uygulaması bunun en güzel örneğidir. Özellikle Uzakdoğu bahçe sanatında sık sık yer verilen kuru dere uygulamalarında taĢların; dokusuyla, rengiyle, Ģekliyle ve dizilimiyle kullanıcılara sanki gerçek bir su akıntısının var olduğu hissini uyandırılabilir (ġekil 5.5).

Dekoratif doğal taĢ kullanımında hiçbir doku “doğru” veya “yanlıĢ” değildir ve herkesin isteği bu konuda değiĢkenlik gösterir.

ġekil 5.5 : Japon Bahçelerinde kuru dere uygulama örnekleri.

GeniĢ bir alanda tek tür taĢ kullanımı o alanı dinlendirici kılar. Ancak, bu doku çok yoğun devam ederse durum sıkıcılığa ve monotonluğa yol açabilir. Bu tür alanlarda pek çok farklı tekstürdeki doğal taĢların tekniğine uygun olarak bir arada kullanılması etkileyici ve ilginç olabilir. Alan monotonluktan uzaklaĢıp dinamik bir etki kazanır. Kontrast oluĢturmaktan çekinmemek gerekir. Dikey ve yatay Ģekillerdeki bir arada, hem tamamlayıcı hem de zıtlık teĢkil edici Ģekilde kullanmak mümkündür. Bunun sonucunda oldukça ilgi çekici tasarımlar oluĢturulabilir ve bu da kullanıcıları cezbeder (ġekil 5.6). Ancak varyasyonların sayısı arttırılırsa, bu durum o alanı çok meĢgul ve karmaĢık hale getirecektir. Bu noktada peyzaj tasarımındaki estetik ilkelerden „‟denge‟‟ unsuru göz önünde bulundurulmalıdır.