İşletmelerde doğal gruplar iş tatmini konusunda etkin bir role sahiptir. İşletmelerde oluşan farklı insan tipleri ve farklı insan gruplarının iş tatminindeki rolü düşünülerek onların isteklerine kulak verilmesi gerekir. Doğal grupların ve diğer işgörenlerin sorunlarını çözen bir yönetici işletmede iş tatminini yüksek düzeyde tutar. Ancak sorunları çözemeyen yöneticiler işletmede iş tatmininin düşmesine sebep olurlar. Toby ve çalışma arkadaşları, yaptıkları bir araştırmada, özel çalışma gruplarının işgörenler üzerindeki uzun süreli etkilerini incelemişler ve bu grupların iş memnuniyeti üzerinde olumlu bir etkisi olduğunu vurgulamışlardır (Toby vd., 1986; 280-304). Wall ve arkadaşlarının “otonom çalışma gruplarının uzun vadede işçilerin tutum ve davranışlarındaki etkilerini” incelemek için bu gruplar üzerinde yaptıkları araştırma sonucunda da, doğal olarak oluşan grupların varlığı ile iş tatmin düzeyi arasında aynı doğrultuda önemli ilişkiler saptamışlardır (Wall vd., 1996; 280-304).
Örnek araştırma sonuçlarından da anlaşılacağı gibi, çalışma grubu ile çalışanın ilişkileri iyi olduğunda iş tatmini de yüksek olmaktadır (Baysal, 1987; 34). Bu nedenle işletme yönetiminin söz konusu ilişkiyi dikkate alması gerekmektedir. Aksi taktirde işgörende iş tatminini sağlamaları zor olacaktır (Yinocur, 1995; 75)
Ancak doğal grupların işletmedeki iş tatminini üzerindeki etkileri her zaman olumlu bir şekilde gerçekleşmemekte bazen de olumsuz etkileri görülmektedir Bu nedenle doğal grupların iş tatmini üzerindeki olumsuz etkilerini de irdelemek gerekmektedir.
Grupların olumsuz etkileri, genellikle isteklerinin yönetim tarafından yerine getirilmemesi, örgüt içindeki dedikoduların varlığı gibi birden çok nedene bağlıdır. Doğal grupların iş tatmini üzerindeki olumsuz etkilerinin grubun veya grupların kendilerinde olduğu gibi yöneticilerden kaynaklanan yönleri de vardır. Bir örgütte iletişim yetersizliği ve yanlış anlaşılmalar yönetim tarafından düzeltilmiyor ve dengesizlik gittikçe artıyorsa tatminsizlik ortaya çıkacaktır (Şimşek, 1998; 119).
Doğal grup, bazen kısıtlar, yasaklar veya hatta bir şahıs üzerinde baskı bile yapabilir. Böyle bir durumda fikirlere ve davranışlara uyum sağlamak üzere baskı yapmak negatif sonuçlar doğurabilir Örneğin, ekseriye işçi grupları bir sebebe dayanmaksızın üretim normunu düşürürler. Bir kimse bu normun üstünde üretecek veya normun üstünde çalışacak olursa, o işçiye “üretim hızına aykırı hareket eden” şahıs denilir ve gruptaki işçiler onunla ilişkilerini keserler veya onu ciddi bir şekilde cezalandırırlar. Grup baskılarına karşı koyabilmek için şahsın kuvvetli bir iradeye sahip olması gerekir. Bir kimse gruba katılmayı arzulamakla beraber, birey olarak gruptan ayrı bir kişiliğe sahip olma ihtiyacını da duyar. Bu anlaşmazlığı yenmek için şahsın duyduğu üzüntü büyük olur (Hicks, 1972; 205).
Gruplar, aynı zamanda, haksız hükümler vermek ve hoşa gitmeyen davranışlarda bulunmakla da suçlandırılmışlardır. Bir grubun üyeleri kendi grup üyelerini, diğer grup üyelerinden farklı görür. Özellikle davranışlar, yargılar ve kavramlar grubun dışında kalan üyelerden farklıdır. Davranışlar, yargılar ve kavramlar grubun dışında kalanlara kıyasla grup üyeleri için lehte yorumlanır. Bu tür lehte yorumlamalar, kendilerinin en iyi grupların üyeleri olduklarını zannetme ihtiyacından doğar. Çeşitli anlaşmazlıklar ve hoş olmayan durumlar bu tür grup eğilimlerinden doğar (Hicks, 1972; 205).
Doğal grupların iş tatmini üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerinin ortaya çıktığı boyutları aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür:
1. İşletmede çatışmaya neden olması veya çatışmaya engel olması. 2. Değişime direnişi etkilemesi.
3. Rol çatışmasına veya rol uyuşmasına yol açması. 4. İletişimi etkilemesi.
5. Örgüt kültürünü etkilemesi. 6. Motivasyonu etkilemesi. 7. Liderliği etkilemesi. 8. Yönetimi etkilemesi.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ARAŞTIRMA METODOLOJİSİ VE BULGULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ
3.1. ARAŞTIRMA ALANININ TANITIMI
Araştırmanın alanını, Güneydoğu Anadolu Projesi kapsamındaki Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak illeri ile civar illerden Malatya ve Kahramanmaraş’daki büyük ölçekli üretim işletmeleri oluşturmaktadır. Bu nedenle alanın tanıtımını iki başlık altında irdelemek uygun olacaktır:
1. Güneydoğu anadolu projesi (GAP) kapsamındaki iller. 2. Civar iller.
3.1.1. GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ (GAP) KAPSAMINDAKİ İLLER Önceleri Fırat ve Dicle nehirleri üzerinde sulama ve hidroelektrik enerji üretimine yönelik 13 proje şeklinde planlanan ve kapsamında 22 baraj ile 19 elektrik santralinin inşası öngörülen GAP, bugün bölgenin sosyo ekonomik kalkınmasını hedefleyen ve kırsal alt yapı, tarımsal alt yapı, ulaştırma, sanayi, eğitim, sağlık, konut, turizm ve diğer sektörlerdeki yatırımları da içine alan sadece Güney Doğu Anadolu bölgesini değil tüm ülkemizi etkileyebilecek değişimleri de beraberinde getirecek olan çok yönlü ve sürdürülebilir insan gelişmesine dayalı bir bölgesel kalkınma projesi olarak ele alınmaktadır ( T.C. Başbakanlık Bölge kalkınma İdaresi Başkanlığı, 1999;1).
GAP Master Planında öngörülen temel kalkınma senaryosu bölgenin “Tarıma Dayalı İhracat Üssü” haline getirilmesidir. Dolayısıyla bölgenin sanayi yapısının da ağırlıklı olarak ihracata dönük ve tarıma dayalı bir şekilde geliştirilmesi öngörülmüştür.
GAP’ın uygulamasıyla gelişmesi beklenen önemli sektörler tarım ve imalat sanayiidir. Sulu tarım yaygınlaşmasıyla daha önce buğday, arpa ve mercimek ağırlıklı olan tarımsal yapının pamuk, mısır, yerfıstığı, ayçiçeği, soya, kuru fasulye, sebze gibi tarımsal sanayiye girdi sağlayacak bir yapıya dönüşmesi beklenmektedir. GAP idaresince yapılan çalışmalarda tarıma dayalı sanayilerden özellikle buğday, pamuk, yemeklik yağ ve hayvancılığa dayalı sanayilerin hızla gelişeceği tespit edilmiştir. GAP Master Planında GAP’ın gerçekleşmesiyle, Bölgenin “Tarım ve Tarıma Dayalı İmalat Sanayii” ürünleri bakımından bir “İhracat Merkezi” olarak gelişeceği ön görülmüştür.
Ancak GAP kapsamındaki bu illerden sadece Gaziantep, Kilis, Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinde büyük ölçekli işletmeler mevcuttur. Bu nedenle, GAP kapsamındaki illerden sadece sözkonusu işletmelerde anket uygulanmıştır.
3.1.2. ÇEVRE İLLER
GAP civarında yer alan iller içerisinde sadece Kahramanmaraş ve Malatya illerindeki büyük ölçekli üretim işletmeleri araştırma kapsamında irdelenmiştir. Çünkü GAP civarında yer alan diğer illerde büyük ölçekli işletmeler mevcut değildir.