Dinleme Eğitiminin Aşamaları

öğrencilerin ders içi ve ders dışı dinleme durumlarının kendi yaşamlarını çeşitli şekillerde olumlu yönde etkilediğini belirtmektedir (2010: 43). Dinleme becerisi, ister ders içi ister ders dışı aktivitelerle geliştirilmek istensin yapılması gereken şeylerden biri de amaca yönelik olarak yapılacak çalışmaların materyal çeşidini artırarak desteklenmesidir.

Bu konuyla ilgili olarak Doğan (2011), “Dinleme becerisiyle ilgili çalışmalarda sadece metinleri kullanmak bu becerinin eğitimi açısından yeterli değildir. Metinlerin yanında ve onlara ek olarak işitsel, işitsel/görsel başka eğitim materyallerinden de yararlanmak hem öğrencilerin dikkatini konuya daha çok çekmeyi hem de çalışmalardan yüksek verim almayı sağlayacaktır.” diyerek dinleme becerisinin geliştirilmesinde materyal çeşitliliğinin önemini vurgulamaktadır.

Öğretimin çeşitli materyallerle gerçekleştirilmesi, öğrenci açısından derse olan ilginin ve dikkatin artması, verimin yükselmesi gibi faydalar sağlarken öğretmen açısından da konu anlatımının kolaylaşması, zaman yönetiminin sağlanması, öğrenci kontrolünün sağlanması gibi yönlerden faydalıdır. Kısacası materyaller, içeriği daha basit ve anlaşılır hâle getirmesi, zamandan tasarruf sağlaması bakımlarından öğretimde çok faydalıdır. Yabancılara Türkçenin öğretiminde de materyaller, etkili bir öğrenme sürecinin olmazsa olmazı durumundadır (Duman, 2013).

Dinleme becerisi ile ilgili olarak verilen bütün bu bilgilerden hareketle gerek toplum içinde iletişimin sağlıklı sürdürülebilmesi gerekse sınıf içinde iyi bir öğrenme ortamının oluşturulabilmesi için dinleme becerisinin üzerinde önemle durulması ve bu beceri alanının geliştirilmesi amacıyla sürekli bir arayış içinde olunmasının şart olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

2.1.4.1 Dinleme Eğitiminin Aşamaları

Dinleme eğitiminde dikkat edilmesi gereken aşamalar, gerek klasik yaklaşımda gerekse modern yaklaşımlarda temel hatlarıyla aynıdır. İnce ve Boztilki, klasik anlamda dinleme metodolojisinin “Dinleme Öncesi - Dinleme Esnası - Dinleme Sonrası” olmak üzere üç bölümden oluştuğunu söylemekte ve bu aşamaları aşağıdaki tabloyla göstermektedir:

28

Tablo 2. Klasik Yaklaşımda Dinleme Uygulamalarının Aşamaları (Underwood 1989’dan akt. İnce ve Boztilki, 2015: 163).

Dinleme Öncesi Dinleme Esnası Dinleme Sonrası

Hazırbulunuşluğu sağlamaya yönelik genel bir sözcük öğretimi

Genel bir dinlemeyi takiben bağlama ilişkin genel sorular ile pekiştirilmeli bir dinlemeyi müteakiben ayrıntılı anlamaya yönelik sorular

Yeni sözcük öğretimi ile dil yapılarına ilişkin incelemeler

Dinle ve tekrar et alıştırmalarına izin veren durdur-ilerlet türünde çalışmalar

Dinleme eğitiminin aşamaları, klasik ve modern yaklaşımlarda temel hatlarıyla aynı olmasına rağmen modern yaklaşımlarda aşamaların uygulanış biçiminde birtakım farklılıklar bulunmaktadır. İnce ve Boztilki bu farklılıkları aşağıdaki tablo ile ortaya koymaktadır:

Tablo 3. Modern Yaklaşımlarda Dinleme Uygulamalarının Aşamaları (Field, 2010: 17’den akt. İnce ve Boztilki, 2015:164)

Dinleme Öncesi Dinleme Esnası Dinleme Sonrası

İsteğe Bağlı Genel Dinleme Pekiştirme

Dinlemesi

Bağlam oluşturma

Pekiştirme için güdülenme yaratma

Sadece kritik sözcüklerin ön öğretimini içeren etkinlikler Bağlam ve konuşmacının tutumu üzerine genel sorular Önceden hazırlanılmış sorularla pekiştirilmiş dinleme çalışması ve verilen cevapların kontrolü

Parçadaki dilin işlevine ilişkin etkinlikler

Bağlama dayalı olarak sözcüklerin anlamını buldurmak

Son dinlemede öğrenicilere dinlenilen parçanın yazılı olarak verilerek detaylı kontrollerinin sağlanması

29

Yarı biçimlendirilmiş olarak yapılan ve televizyon programlarının dinleme becerisine etkisi üzerinde durulan bu çalışma, televizyon programlarının önceden hangi konuyu ele alacağı bilinemeyeceği ve dolayısıyla dinleme öncesinde ve esnasında kullanılmak üzere önceden sorular hazırlanamayacağı için dinleme sonrası uygulamalar ile gerçekleştirilmiştir.

Televizyonun işleyiş biçimi gereği, izleyicisine/dinleyicisine programları tekrar tekrar dinleme/izleme imkânı sunmaması da çalışmanın dinleme sonrası etkinlikler ile gerçekleştirilmesini gerekli kılmıştır.

Modern yaklaşımlarda dinleme uygulamalarının son aşamasında yer alan “Son dinlemede öğrenicilere dinlenilen parçanın yazılı olarak verilerek detaylı kontrollerinin sağlanması” ifadesiyle paralel olarak dinlenen/izlenenlere alt yazı eklenmesi düşünülebilir. Bunun bir gereği olarak bu çalışmada televizyon programlarına alt yazı eklenmiş olup “Kasıtlı olmayan bir dinlemeden en fazla nasıl verim alınabilir?” sorusuna cevap aranmıştır. Dinleyicisine/izleyicisine sadece bir defa dinleme/izleme imkânı veren televizyon programlarına eklenen alt yazılar ile akılda kalıcılık ve hatırlanabilirliğin kolaylaştırılması hedeflenmiştir. Bu noktada, televizyonu non formal hâle getirip orada öğrencinin izlediği televizyon programının ardından bir etkinlik yapma gereği de önem kazanmaktadır. Nitekim İnce ve Boztilki, “Bilginin yeniden kullanılabilmesi ve dinleme esnasında elde edilen dilsel yapıların tekrar edilebilmesi için gerekli bir aşamadır.” diyerek dinleme sonrası etkinlik yapmanın gerekliliği üzerinde durmakta ve şu örneği vermektedir:

“Söz gelimi, öğrenicilere yemek tarifi ile ilgili bir metin dinlettikten sonra yapılacak dinleme sonrası çalışmalarda öğreniciye yemekte bulunan malzemelerin tarife hangi sıra ile girdiğini sormak ya da öğrenicilerin kendi kültürlerinden benzer bir yemek tarifini vermelerini istemek şeklinde birtakım yönlendirmelerin yapılması gerekmektedir (2016)”

Bu tür yönlendirmeleri yapmak son derece dikkat gerektirdiği ve öğrencilerin bu türden etkinliklerde kendilerinden de bir şeyler bulabileceği düşünüldüğünden, ayrıca dinlenilenin hatırlanıp hatırlanamadığının ölçülmesi bakımından çalışmada yemek programına da yer verilmiştir.

Field’e göre, özellikle tekrara dayalı durdur-oynat etkinliklerinin yerine dilin değişik işlevlerini içeren ve insanların etkileşimlerinin ortaya konduğu basılı dinleme materyalleri öne çıkmıştır (Field, 2010’dan akt. İnce ve Boztilki, 2016). İzleyicilerin yemek programlarını programa herhangi bir müdahalede bulunmadan izlemesi ve

30

program esnasında ya da sonrasında konuşmacının yönergelerini takip edebilmesi, Field’in bu görüşüne paralel olarak yemek programları ve bu türden programların dinleme eğitimine entegrasyonunun sağlanması faydalı olacaktır.