SMMM 71 2,06 0,000* SM 32 3,63
Meslek kazancımı elde ederken, dini inançlarım (helal-haram,
ahiret ve hesap verme gibi) etkili oluyor. SMMM 71 2,77 0,001* SM 32 3,72
Karmaşık durumlarla karşılaştığımda, dua ve ibadet ederim.
SMMM 71 2,82 0,000* SM 32 3,06
Vereceğim kararlarda hep inançlarımın etkisi oluyor.
D in v e Đn an çl ar SMMM 71 2,32 0,001*
Tablo.3.27 incelediğinde, meslek mensuplarının sosyal değerlere bakış açılarında bazı ifadelerde farklılıkların olduğu görülmektedir. “Đşletmelerin yapılarındaki değişimlerin, mesleğe ilişkin düzenlemeleri karmaşıklaştırdığını düşünüyorum; dünya genelinde mesleki alanda meydana gelen değişim ve gelişimler benim için ikinci planda kalır; meslek etiği konusunda yapılan düzenlemeler ülkenin gelişmişliğini gösterir; insanların benden yapmamı beklediği davranışlar, etik standartlarımı oluşturur;, toplum tarafından dışlanmak ya da ayıplanmak benim için ağır bir cezadır; yasal olan her davranışın, aynı zamanda ahlaki olduğunu düşünüyoru; mesleki etik ilkelerinin yasal bir dayanağının olması, toplumun meslek mensuplarına duyduğu güveni arttıracaktır; örf-adetlerine çok bağlı bir insanımdır; gelenekler, hukuk kurallarından önce gelir; dini değerlerime çok bağlıyımdır; dini inançlarım, mesleki davranışlarım üzerinde etkilidir; meslek kazancımı elde ederken, dini inançlarım (helal- haram, ahiret ve hesap verme gibi) etkili oluyor, karmaşık durumlarla karşılaştığımda, dua ve ibadet ederim; vereceğim kararlarda hep inançlarımın etkisi oluyor” ifadelerinde mesleki unvanına göre anlamlı farklılıklar vardır. Bu ifadelerin p değerleri 0,05’ten küçük bulunmuştur.
Mesleki unvanlara göre fark bulunan ifadelerden “Đşletmelerin yapılarındaki değişimlerin, mesleğe ilişkin düzenlemeleri karmaşıklaştırdığını düşünüyorum” ve “Dünya genelinde mesleki alanda meydana gelen değişim ve gelişimler benim için ikinci planda kalır” ifadeleri sosyal değişme ile ilgilidir. Bu ifadelerle ilgili olarak Tablo.3.27’yi incelediğimizde, SM’lerin birinci ifadeye ilişkin ortalaması 3,81, ikinci ifadeye ilişkin ortalaması 2,75, SMMM’lerin birinci ifadeye ilişkin ortalaması 3,35, ikinci ifadeye ilişkin ortalaması 2,07’dir. Bu durumda hem SM’ler hem de SMMM’ler, işletmelerin yapılarındaki değişimlerin, mesleğe ilişkin düzenlemeleri karmaşıklaştırdığını düşünmektedir, fakat SM’lerin katılım düzeyi daha yüksektir. SM’ler ve SMMM’ler, dünya genelinde mesleki alanda meydana gelen değişim ve gelişimlerin kendileri için ikinci planda kalmadığını düşünmektedirler ve ortalamalara baktığımızda bu ifadeye katılmadıkları anlaşılmaktadır. “Meslek etiği konusunda yapılan düzenlemeler ülkenin gelişmişliğini gösterir” ifadesi küreselleşme ile ilgilidir. Tablo.3.27 incelendiğinde, SM’lerin ortalaması 3,38 ve SMMM’lerin ortalaması 4,20 olarak görülmektedir. SM’ler ve SMMM’ler meslek etiği konusunda yapılan düzenlemelerin ülkelerin gelişmişliğini gösterdiğini düşünmektedir; fakat ortalamadan anlaşılacağı üzere, SMMM’lerin bu ifadeye katılım düzeyleri daha yüksektir. “Đnsanların benden yapmamı beklediği davranışlar, etik standartlarımı oluşturur” ve “Toplum tarafından dışlanmak ya da ayıplanmak benim için ağır bir cezadır” ifadeleri sosyal sorumluluk ile ilgilidir. Tablo.3.27’yi incelediğimizde, SM’lerin birinci ifadeye ilişkin ortalaması 3,28, ikinci ifadeye ilişkin ortalaması 4,25, SMMM’lerin birinci ifadeye ilişkin ortalaması 2,34, ikinci ifadeye ilişkin ortalaması 3,54’tür. Bu durumda, SM’lerin birinci ifadeye katılımı SMMM’lere göre daha yüksektir; yani toplum tarafından kendilerinden beklenen davranışların, etik standartlarını oluşturdukları söylenebilir. Toplum tarafından dışlanmanın ya da ayıplanmanın ağır bir ceza olduğuna, SM’lerin katılımı SMMM’lere göre daha yüksektir. “Yasal olan her davranışın, aynı zamanda ahlaki olduğunu düşünüyorum” ve “Mesleki etik ilkelerinin yasal bir dayanağının olması, toplumun meslek mensuplarına duyduğu güveni arttıracaktır” ifadeleri ahlak-hukuk ilişkisi ile ilgilidir. Tablo.3.27’yi incelediğimizde, SM’lerin birinci ifadeye ilişkin ortalaması 3,97, ikinci ifadeye ilişkin ortalaması 3,94, SMMM’lerin birinci ifadeye ilişkin ortalaması 3,13, ikinci ifadeye ilişkin ortalaması
SM’ler hem de SMMM’ler katılmaktadır; fakat ortalamaları incelediğimizde, SM’lerin katılım düzeyi daha yüksektir. Đkinci ifade de ise, hem SMMM’ler hem de SM’ler mesleki etik ilkelerinin yasal bir dayanağının olması, toplumun meslek mensuplarına duyduğu güveni arttıracağını düşünmektedirler; fakat SMMM’lerin katılım düzeyi SM’lere göre daha yüksektir. “Örf-adetlerine çok bağlı bir insanımdır” ifadesi örf- adetlere ilişkindir. SM’lerin ortalaması 3,94 ve SMMM’lerin ortalaması 3,44 olarak bulunmuştur. Bu durumda, her iki grubunda örf-adetlerine bağlı oldukları ortaya çıkmaktadır; fakat SM’lerin bu ifadeye katılım düzeyi SMMM’lere göre daha yüksektir. “Gelenekler, hukuk kurallarından önce gelir” ifadesi gelene-göreneklerle ilgilidir. Tablo.3.27’de, SM’lerin ortalaması 3,00 ve SMMM’lerin ortalaması 2,34 olarak gösterilmektedir. Bu durumda, SM’lerin bu ifadeye ilişkin olarak karasız kaldıkları, SMMM’lerin ise bu ifadeye katılmadıklarını görülmektedir. “Dini inançlarım, mesleki davranışlarım üzerinde etkilidir”, “Meslek kazancımı elde ederken, dini inançlarım (helal-haram, ahiret ve hesap verme gibi) etkili oluyor”, “Karmaşık durumlarla karşılaştığımda, dua ve ibadet ederim” ve “Vereceğim kararlarda hep inançlarımın etkisi oluyor” ifadeleri din ve inançlarla ilgilidir. Dini inançların mesleki davranışlar üzerinde etkili olduğu görüşüne hem SM’ler hem de SMMM’ler katılmamaktadır. Ortalamalara baktığımızda, SM’ler 2,94, SMMM’ler 2,06‘dır. Bu durumda, SM’ler kararsızlığa daha yakın bir düzeyde kalırken, SMMM’lerin bu ifadeye katılmadıkları açıkça görülmektedir. Tablo.3.27 incelendiğinde, mesleki kazanç elde ederken dini inançların etkili olduğu görüşüne SM’ler katılmakta iken, SMMM’lerin katılmadığı görülmektedir. Bu ifade ile ilgili olarak SM’lerin ortalamaları 3,63 iken, SMMM’lerin ortalamaları 2,77 olarak bulunmuştur. Karmaşık durumlarda dua ve ibadete yönelme açısından SM’ler ve SMMM’ler arasında bir farklılık vardır. Đfade ile ilgili olarak SM’lerin ortalaması 3,72 iken, SMMM’lerin ortalaması 2,82’dir. Bu surumda SM’lerin bu ifadeye katıldığı, SMMM’lerin ise katılmadığı söylenebilir. Verilen kararlarda inançların etkili olduğu konusunda SM’ler ve SMMM’ler arasında yine farklılık vardır. Bu ifade ile ilgili olarak SM’lerin ortalaması 3,06 iken, SMMM’lerin ortalaması 2,32 olarak hesaplanmıştır. SM’ler bu ifadeye kararsızlığa yakın bir katılım içinde iken, SMMM’ler bu ifadeye katılmamaktadır.
Elde edilen sonuçları özetleyecek olursak; sosyal değişimlerin algılanmasındaki genel eğilim, işletmelerin yapılarındaki değişimlerden dolayı mesleki düzenlemelerin karmaşıklaştığı yönündedir. Meslek mensupları bu değişimleri ikinci plana atamamakta ve etik davranış kurallarının da değişimlere göre güncellenmesi gerektiğini vurgulamaktadırlar. Küreselleşmenin algılanmasındaki genel eğilim, etik konusunda yapılan çalışmaların ülkenin gelişmişliğini gösterdiği şeklindedir. Mesleki düzenlemeler konusunda gelişmiş ülkelerin örnek alınması gerektiği, fakat yapılan yeniliklerin kendi sosyal ve kültürel yapımıza uygun olmasının önemli olduğu belirtilmiştir. Sosyal sorumluluk konusunda ön plana çıkan, etik standartların toplumun kişiden beklediği davranışlara göre oluşması olmuştur. Toplumsal alanda genel kabul görmüş kurallar, mesleki davranış kurallarını da etkilemektedir ve bunlar kişinin yerine getirmesi gereken sorumluluklar haline gelmektedir. Ahlaki davranış ve ahlakın hukuk ile ilişkisinin algılanması hakkındaki genel eğilim, yasal olan her davranışın aynı zamanda ahlaki olduğu görüşüne dayanmaktadır. Mesleki etik ilkelerin yasal bir dayanağının olmasının, toplumun meslek mensuplarına olan güveni arttıracağı belirtilmiştir. Meslek mensupları, gelenek-göreneklere, örf ve adetlere bağlılıklarını belirtmekle birlikte, hukuk kurallarının bunlardan önce geldiğini savunmaktadırlar. Gelenek-göreneklerin, örf ve adetlerin algılanmasındaki genel eğilim, yapılan işlerden ve sonuçlarından vicdanen rahatlık duymak olarak belirtilmiştir. Dini değerlerin ve inançların algılanmasındaki genel eğilim, mesleki davranışların üzerinde doğrudan etkili olmadıkları yönündedir. Meslek mensuplarını dini değerlere bağlılıklarını belirtmekle birlikte, verilen mesleki kararlarda bunların etkisinin olmadığını düşünmektedirler.
Geçmişten günümüze nesilden nesile aktarılarak gelen atasözleri ve deyimlerimiz günlük hayatımızda karşılaştığımız pek çok olayın yansımasıdır. Bununla ilgili olarak, mesleki yaşam ve etik ile ilişki kurulabilecek olan atasözü ve deyimler seçilmiştir. Bu atasözleri ile ilgili olarak meslek mensuplarının görüşleri alınmış ve mesleki unvanlarına göre atasözleri ile ilgili ifadelere ilişkin anlamlı farklılıkların olup olmadığı araştırılmıştır.
Tablo.3.28’de yer alan atasözlerini çağrıştıracak olaylara, iş yaşamında çok sık veya nadiren karşılaşılabilir. Meslek mensuplarının atasözleri hakkındaki görüşleri t-
Tablo.3.28. Mesleki Unvan ve Atasözleri T-testi Analizi
Đfadeler Meslek Unvanı Sayı Ortalama
T-Test p değeri
SM 32 1,94
Amaca ulaşmak için her yol mubahtır.
SMMM 71 1,62 0,142
SM 32 1,34
Bana dokunmayan yılan bin yaşasın.
SMMM 71 1,52 0,244
SM 32 2,47
Bal tutan parmağını yalar.
SMMM 71 2,00 0,085
SM 32 2,94
Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar.
SMMM 71 3,18 0,372
SM 32 2,03
Devletin malı deniz, yemeyen domuz.
SMMM 71 1,62 0,182
SM 32 2,47
Gemisini kurtaran kaptandır.
SMMM 71 2,15 0,246
SM 32 2,31
Gözlerimi kaparım, vazifemi yaparım.
SMMM 71 2,06 0,333
SM 32 2,72
Her koyun kendi bacağından asılır.
SMMM 71 2,56 0,617
SM 32 2,81
Minareyi çalan kılıfını hazırlar.
SMMM 71 2,37 0,181
SM 32 2,66
Üzüm üzüme baka baka kararır.
SMMM 71 2,85 0,520
SM 32 2,00
Üzümü ye, bağını sorma.
SMMM 71 1,69 0,172
Tablo.3.28 incelendiğinde atasözlerine ilişkin p değerlerinin 0,05’ten büyük olduğu görülmektedir. Bu durumda atasözlerine katılım açısından mesleki unvanlara göre anlamlı bir fark yoktur.Her iki grupta da ifadelere ilişkin ortalamaların birbirine yakın olduğu görülmektedir. Đfadelerin genel ortalaması 2,21 olarak bulunmuştur. Hem genel ortalama hem de ifadelerin tek tek ortalamaları incelendiğinde, SM’lerin ve SMMM’lerin bu atasözlerine ilişkin katılım düzeylerinin düşük olduğu söylenebilir.
3.4.2.4 Meslek etiği ilkelerine ilişkin t-testi analizi ve bulguları
Ölçekte, meslek etiği ilkelerine ilişkin 21 tane değer ifadesi yer almaktadır. 1. ve 2. maddeler, mesleki unvan ve yeterlilik ilkesini; 3. madde, mesleki eğitim ve bilgi ilkesini; 4–9 arasındaki maddeler, doğruluk, güvenilirlik ve tarafsızlık ilkesini; 10–12 arasındaki maddeler, sosyal sorumluluk ilkesini; 13–15 arasındaki maddeler, sır
saklama ilkesini; 16. ve 17. maddeler, haksız rekabeti; 18–21 arasındaki maddeler, bağımsızlık ilkesini kapsamaktadır.
Tablo.3.29. Meslek Etiği Đlkeleri ve Ortalamalar
Meslek Etiği Đlkeleri Sayı Ortalama
Mesleki Unvan ve Yeterlilik 103 3,56
Mesleki Eğitim ve Bilgi 103 3,13
Doğruluk, Güvenilirlik ve Tarafsızlık 103 2,95
Sosyal Sorumluluk 103 3,86
Sır Saklama 103 3,59
Haksız Rekabet 103 3,88
Bağımsızlık 103 3,29
Tablo.3.29’a göre, mesleki unvan ve yeterlilik ilkesi ile ilgili ifadelerin ortalaması 3,56, mesleki eğitim ve bilgi ilkesi ile ilgili ifadelerin ortalaması 3,13, doğruluk, güvenilirlik ve tarafsızlık ilkesi ile ilgili ifadelerin ortalaması 2,95, sosyal sorumluluk ilkesi ile ilgili ifadelerin ortalaması 3,86, sır saklama ilkesi ile ilgili ifadelerin ortalaması 3,59, haksız rekabet ilkesi ile ilgili ifadelerin ortalaması 3,88 ve bağımsızlık ilkesi ile ilgili ifadelerin ortalaması 3,29 olarak hesaplanmıştır. Ortalamaları incelediğimizde, meslek mensupları mesleki unvan ve yeterlilik, mesleki eğitim ve bilgi, sosyal sorumluluk, sır saklama, haksız rekabet ve bağımsızlık ilkeleri ile ilgili ifadelere katılım düzeylerinin yüksek; doğruluk, güvenilirlik ve tarafsızlık ilkesi ile ilgili ifadelere katılımlarının düşük olduğu görülmektedir.
Yapılan araştırmada, meslek mensuplarının mesleki unvanlarına göre meslek etiği ilkeleri ile ilgili ifadelerde anlamlı farklılıkların olup olmadığı araştırılmıştır.
Tablo.3.30. Meslek Unvanı ve Meslek Etiği Đlkeleri T-testi Analizi
Đfadeler