Dil Gelişim Dönemleri

Dil gelişiminde de tıpkı öteki gelişim alanlarında da olduğu gibi, düzenli bir sıra izlenir ve aynı yaşlardaki çocuklar benzer özellikler göstermektedirler. Aynı yaşlardaki çocukların kullandıkları sözcüklerin sayısı, kurdukları, cümle yapıları, hatta ses tonları ve vurgulamaları bile birbirlerine benzemektedir. Hatta

çocuklar üzerinde yapılan dil gelişimi araştırmalarında konuşmanın ilk öğrenildiği dönemlerde, hemen tüm dünya çocukları için temelde aynı gramer kurallarını kullandıklarını ortaya çıkmıştır. Dilde evrenselliğin kaybolması yani dil gelişimi ile ilgili sosyal sınıf farkları 18- 32 aylarda ortaya çıkar ve ilk aylardaki evrensellik bozulur. Dilin diğer bir özelliği de dil ve kritik yaş ilişkisidir. Tüm dünyada çocuklar kendi dillerini 2- 5 yaşları arasında öğrenirler (Poyraz ve Dere, 2001: 41; Poyraz, 2001; 219; Yavuzer, 2003: 44).

Yukarıda değinildiği gibi dil gelişimi düzenli aşamalar halinde ilerler ve belirli dönemleri vardır. Yaşlara göre dil edinim dönemlerini inceleyecek olursak (Erden ve Akman, 1998: 78-79; Baykoç Dönmez, 2000: 84-85; Poyraz, 2001; 221; Aral ve diğ., 2001: 132-136; Cirhinlioğlu, 2001: 26-53; Yavuzer,2003: 91- 92; Küçükkaragöz, 2004: 101-103);

Yeni Doğan Dönemi (Ağlama) (0- 6 hafta): Bu dönemde bebekler refleksif, yani istem dışı anlamsız sesler çıkarır ve bu sesler onun ihtiyaç ve isteklerinin göstergesidir. Hayatın bu ilk günlerinde seslendirme, ağlama şeklindedir. Ağlama, bir iletişim aracıdır.

Gığıldama Dönemi (6 hafta- 3 ay) : Gığıldama ve ses oyunları yapar. Bebekler bu dönemde s, k, g, gibi yumuşak damak ve gırtlak sesleri çıkarırlar. Başkalarının konuşmalarını dinlemek için susabilirler. Bazı sesleri (u, o, a) uzatabilirler. Sözcüklerle sesleri ayırt etmeye başlar. İnsan sesinin geldiği yöne bakar.

Mırıldanma Dönemi (3- 6 ay): Mırıldanma dönemi dört-altı aylar arasında oluşur. Bebeğin ses mekanizması üzerindeki kontrolü artar. Dili yuvarlama ve ileri uzatma becerisi görülür. Başlangıçta refleksif olan sesler, bu dönemde tamamen amaçlı hale gelir. Bu sesler, konuşma seslerine benzerlik göstermeye başlar. Hoşnutsuzluğunu belirten sesler çıkarır ve kendi çıkardığı bu sesleri taklit eder. Ünsüzlerden b, m, p gibi dudak sesleri artar. Belli heceleri seslendirir. Ağızları dikkatle izler ve kendisi de ses çıkarmayı dener.

Mırıldanmanın Tekrarı Dönemi ( 6- 9 ay): Bu dönem altı- dokuz ayları arasında görülür. Bebeğin ağız hareketlerinde çeşitlilik gözlenir, çıkardığı sesler, hece tekrarına dönüşür ve daha çok çevredeki dilin niteliklerini kazanır. Sesli ve sessiz harflerin bileşimini içeren sesler çıkarır (ba ba, ma ma vb.). Sesli harflere daha çok çeşitli sessiz harfleri ekler (f, v, s, ş, z, n gibi). Cümleyi andıran sesler çıkarır. Çıkardığı sesleri uzun süre devam ettirebilir. Çevresindeki kişilerin konuşmalarını daha dikkatli dinler ve anne-babasının sözcüklerini taklit etmeye başlar. Çocuk kelimeleri söylemeye başlayıncaya mırıldanmanın tekrarı hareketini teşvik etmek gerekir. Mırıldanmanın tekrarı, çocuğa bütün ses mekanizmasını serbestçe hareket ettirmesini öğreten en iyi yöntemdir.

Ses Sözcük Dönemi (9- 12 ay): Ses sözcük dönemi dokuz-on iki aylar arasında gelişir. Tekrarlamalar ve ana dile ait sesler Jargon (anlaşılmaz) konuşmalar ortaya çıkar. Bu dönemde jargon çocuk için amaçlıdır ve akıcılık sağlar. Mırıldanma ve ilk sözcükler arasında ortaya çıkan bu sözcükler reddetme, sinirlenme gibi duyguları belirtir. Bunları ilk sözcüklerden ayırmak zor olmaktadır. Sık sık yapılan mırıldanmalarla uzun diziler oluşturur. Bu dönemdeki mırıldanmalar çocuk için sözcüklerin yerini tutar. Bu dönemde, bebek anadilinin ses kalıplarının farkına varır.

Tek Sözcük Dönemi (12- 18 ay): Bu dönemde, çocuk gerçek anlamda konuşmaya başlar. Konuşma açısından kritik bir dönemdir. Mırıldanmalar sözcük öğrenildikçe azalır. Mırıldanmaların sona ermesiyle gerçek sözcükler arasında bir sessizlik dönemi de olabilir. Bu dönemde çocuk sanki karmaşık düşünceleri ifade eden cümleler gibi tek kelimeleri kullanır. Başlangıçta bu tek kelimeler konuşma ve etkinliğin birleşmesini sağlar. Bu dönemde çocukların alıcı dilleri ifade edici dillerine göre daha iyi gelişmiştir. Bunun nedeni kavramsal gelişimin dil gelişiminden ileride olmasıdır. Çocukların ilk kullandıkları sözcükler nesne isimleri ya da fonksiyonları ile ilgilidir. Bebeklerin ilk sözcüklerini geliştirmeleri uzun sürer. Ancak on ya da daha fazla sözcük kazandıktan sonra sözcük dağarcıkları hızla gelişir. Bu dönemde çocuğun anladığı sözcük sayısı ürettiği sözcük sayısından fazladır. Komutların büyük bir kısmını anlar.

İki Sözcüklü İfadeler Dönemi (18- 24 ay): İkinci yılın sonuna doğru, çocuklar sözcüklerin birbirleriyle olan ilişkilerini kavrar. Çocuğun yeni sözcük kazanma dönemidir. Konuşmada ilkel dilbilgisi sistemi başlamıştır. Zorlamasız ve kolay çıkarılan tüm hece ve sözcükler tekrarlanır. Çocuk anlamlı 20 ile 100 arasında sözcük kullanır. Sözcüklerin sonuna “-yor” veya “-dı” eki getirebilir. İlk cümleler çoğunlukla isim ve fiillerin birleşmesinden oluşur. Edat, zarf ve sıfat gibi bileşikler henüz yoktur. Bu nedenle sadece anlam taşıyan kelimelerden oluşan bu cümlelere “telgraf konuşması” denir. Çocuğun bu yaş dönemi içinde dile getirdiği anlam ilişkileri, zihinsel düzeyde oluşturduğu kavramların bir yansımasıdır. Arka arkaya verilen üç basit komutu yerine getirir. Örneğin; “odana git, oyuncağını al, bana getir” gibi.

Üç ve Daha Fazla Sözcüklü İfadeler Dönemi (2-3 yaş): İki sözcük dönemini izleyen bu dönem, çocuğun üç-dört kelimeyi bir araya getirerek tek düşünceyi bütün olarak ifade ettiği dönemdir. Bu dönemde mantıklı, anlamlı ve yerinde cümleler yapılır. Basit soruları cevaplandırır. Çocukların çocuğu üç yaşına geldiğinde dilin temel yapılarını öğrenir. Kelime dağarcıklarındaki kelime sayısı 300’ü bulmuştur. Çocuğun dilbilgisi yeteneğinde ve sözcük haznesinde çok hızlı bir gelişim olur. Çocuk, yetişkin konuşma seslerini 2/3’ünü öğrenir. Çıkarılan ünlü harflerin %80’i doğrudur. Ünsüz harflerin birçoğunu da kendine özgü biçimde söyler. Bazı sözcüklere kendiliğinden sesler ekler. İşaret sıfatları, işaret zamirleri, zarflar (yer, zaman, durum) olumsuz yapılar, soru yapısı, çekim ekleri, basit düzeyde kullanabilir.

Gramer Kurallarına Uygun Konuşma Dönemi (3- 6 Yaş ): 3- 4 yaşında çocuk kelime dağarcığını hızla geliştirir. Yeni sözcük öğrenirken bildiği sözcükleri daha esnek kullanmaya başlarlar. Cümlede isim, fiil, sıfat vb. yapıları öğrenir. Cümlelerde kullanılan sözcük sayısı artar. Kendini iyi bir şekilde ifade edebilir. Dört-beş yaşında ses üretiminde doğruluk oranı artar. Kelime hazineleri 1000 civarındadır. Bu sayı okul öncesi eğitimle 2500’e çıkarılabilir. Beş- altı yaşındaki çocuğun dili kullanımı ve sosyal etkileşimi bir yetişkininkine benzer ve anlaşılırdır. Bu dönemde beş sözcük içeren cümleler kurulabilir. Daha uzun cümlelerin de kullanıldığı görülür. Konuşmada hızlı bir gelişimin görüldüğü bu

dönemde dil kullanımında iki temel değişiklik görülür. Bunlardan ilki, aşırı genellemelerin azalması ve belirli nesne ya da olaylara yönelik kullanılan sözcüklerin sayısının artmaya başlamasıdır. İkinci temel değişiklik ise soyut kavramlara ve çocuğun yakın çevresinde yer almayan nesnelere ilişkin kullanılan sözcüklerin artışıdır.