DİYABET HASTALARINA YÖNELİK SAĞLIK VE DİYABET

Çalışmada, sağlık ve diyabet okuryazarlığına yönelik literatür ayrıntılı olarak incelenmiştir. Türkiye’de Hacettepe Üniversitesi Erişkin Hastanesi Endokrinoloji Bölümünde gerçekleştirdiğimiz araştırmalar çerçevesinde var olan durum ortaya çıkarılmıştır. Araştırmamızın sonucunda Türkiye’de diyabet hastalarına yönelik sağlık ve diyabet okuryazarlığı model önerisi geliştirilmiştir. Gelecek çalışmalara yol göstermesi hedeflenen “sağlık ve diyabet okuryazarlığına yönelik model önerisi” 13’te sunulmuştur.

Şekil 13: Sağlık ve diyabet okuryazarlığına yönelik model önerisi

Diyabet hastalarına yönelik sağlık ve diyabet okuryazarlığı modelinin ana teması, diyabet hastalığı ile ilgili bilgileri elde etmek, anlamak, değerlendirmek ve uygulamak sürecine bağlı yeteneklerdir. Bu yeteneklerin her biri sağlık ve diyabet okuryazarlığının önemli boyutlarını temsil etmektedir, ayrıca belirli bilişsel nitelikleri gerektirir ve sağlanan bilgilerin kalitesine bağlıdır. Söz konusu olan yetenekler şöyledir: Demografik Özellikler  Yaş  Eğitim Durumu  Aylık Gelir  Medeni Durum  Hastalığın Başlangıcı  Hastalık Eğitimi Süresi

Diyabet Okuryazarlığı Sağlık Okuryazarlığı Bilgiye Erişim Bilgiyi Anlama Bilgiyi Değerlendirme Bilgiyi Uygulama Hastalık Bilgileri Sayısal Bilgiler Sağlık Sonuçları

Bilgi Sağlayan Ortamlar Bilgi Kaynakları

 Uzman Kişiler  Görsel-işitsel Bilgi

kaynakları

 İnternet- Web Ortamı

Kaynak Özellikleri  Erişilebilirlik  Güncellik  Doğruluk Eğitim S or u n la r Sağlık

Bakanlığı ^{Vakıflar ve Dernekler}

Üniversiteler ve Kütüphaneler

 Bilgiye erişmek: Gereksinim duyulan bilgileri arayıp ve bulmaktır;  Bilgiyi anlamak: Elde edilen bilgileri kavrayabilmek ve anlamaktır;  Bilgiyi değerlendirmek: Erişilen bilgilerin içeriğini değerlendirmek;  Bilgiyi uygulamak; Sağlığı korumak ve hastalığı önleyip veya kontrol

edebilmek için doğru bilgileri uygun kararlar için uygulamaktır.

 Hastalık bilgileri: Diyabet hastalığı ile ilgili bilgileri elde etmek, anlamak, değerlendirmek ve uygulamaktır;

 Sayısal bilgiler: Hastalığa özgü olan sayısal ve matematiksel bilgileri öz-bakım için doğru kullanmaktır.

Modeli oluşturan bileşenler var olan ilişkilerle yansıtılmıştır. Diyabet hastalarına yönelik modelin tasarım sürecinde öncelikle etkili olan faktörler belirlenmiştir. Araştırmada ele alınan faktörler sağlık okuryazarlığı ve diyabet okuryazarlığı ile ilişkili oldukları saptanmıştır.

6.1.1. Demografik Özellikler

Araştırmada demografik özellikleri yaş, cinsiyet, eğitim durumu, aylık gelir, medeni durum, hastalığın başlangıcı ve hastalıkla ilgili alınan eğitim süresi olarak ele alınmıştır. Cinsiyet özelliği dışında diğer tüm demografik özellikler ile sağlık okuryazarlığı ve diyabet okuryazarlığı ilişkili olup farklılıkların varlığı saptanmıştır. İlişkili olan özellikler arasında yaş ve hastalığın başlangıcı hasta tarafından değiştirme ihtimali olmadığı halde eğitim durumu, ekonomi durumu ve hastalıkla ilgili alınan eğitim süresinin yükseltilmesi ve iyileştirilmesi sağlık okuryazarlığı ve diyabet okuryazarlığı düzeylerinin yükseltilmesine, bireyin ve toplumun sağlık sonuçlarının gelişmesine neden olacaktır.

6.1.2. Sağlıkla İlgili Tercih Edilen Bilgi Kaynakları

Araştırmada sağlıkla ilgili bilgi kaynakları broşürler, posterler, basılı kitaplar, basılı dergiler, görsel-işitsel bilgi kaynakları, internet-web ortamı, akıllı telefon, uzman kişiler (doktorlar, eczacılar, hemşireler vb.), aile ve yakın kişiler olarak incelenmiştir. Araştırmadaki bulgulara ve değerlendirmelere göre, sağlıkla ilgili bilgi kaynağı tercihleri, demografik özellikler, sağlık okuryazarlığı ve diyabet okuryazarlığı ile ilişki olduğu saptanmıştır.

Doktorlar, eczacılar ve hemşireler gibi uzman kişiler en önemli bilgi kaynağıdır. Yaş, eğitim durumu ve ekonomi durum teknoloji ve özellikle internet-web ortamını üçüncü sağlıkla ilgili bilgi kaynağı olarak tercih edilmesine neden olmuştur. Sağlık okuryazarlığı ve diyabet okuryazarlığı düzeyleri hastaların sağlıkla ilgili bilgi kaynakları tercihlerini etkileyebilmektedir.

6.1.3.Sağlık Bilgilerini Ararken Dikkat Edilen Özellikler

Sağlıkla ilgili bilgileri ararken dikkat edilenler, demografik özellikler, sağlık okuryazarlığı ve diyabet okuryazarlığı arasındaki ilişkiler olduğu saptanmıştır. Erişilebilirlik, güncellik ve doğruluk en önemli üç özellik olarak görünmüştür. Bu özellikler ile ilgili hastanın tercihini tüm demografik özellikler etkileyebilir. Ayrıca, sağlık okuryazarlığı ve diyabet okuryazarlığı düzeyleri dikkat edilen özelliklerin tercih konusunda etkileyici rol oynamaktadır. Bir başka deyişle, farklı sağlık veya diyabet okuryazarlığı düzeyleri farklı tercihlere yol açmaktadır.

6.1.4. Bilgi Sağlayan Ortamlar

Bilgi sağlayan ortamların ister hastalara yönelik sundukları hizmet türü olsun ister ise bilgilendirme ve eğitim türü olsun araştırmada incelenmiştir. Ayrıca, diyabet hastalığı ile ilgili verilen eğitimler, kullanılan basılı ve elektronik kaynaklar ve tıbbi bilgiye erişim sağlayan personelin bilgi ve beceri açısından yeterlilikleri araştırmada ele alınmıştır. Uzman kişiler ve hastalar arasında kullanılan iletişim türü, sunulan eğitimler, basılı ve elektronik kaynaklar ve personelin bu konuda bilgi ve beceri düzeyleri hastaların sağlık okuryazarlığı ve diyabet okuryazarlığı düzeylerini etkileyebilir. Bu yüzden, önerilen modelde bilgi sağlayan ortamlar bireyin sağlık okuryazarlığı ve diyabet okuryazarlığını etkileyebilecek faktörler arasında yer almıştır.

Bilgi sağlayan ortamlar arasında en başta sağlık bakanlığı olmak üzere, vakıflar, dernekler, üniversiteler ve kütüphaneler bu konuda gereken bilgileri sağlamaktadırlar. Araştırmanın dördüncü bölümünde bilgi sağlayan ortamlar hakkında detaylı bilgiler sunulmuştur. Ayrıca, bu kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve ortak programların düzenlenmesi örneğin kurum personelleri arasında

eğitim programları, bireylere yönelik bireysel veya toplu eğitimler, sanal ortamlarda düzenlenen seminerler, ulusal ve uluslararası düzeylerde gelişmeleri takip etmek ve programlara yansıtmak bireye ve topluma yönelik büyük kazanımlara yol açacaktır.

6.1.5. Sorunlar

Araştırmada hastaların sağlık ile ilgili bilgiye erişimde karşılaşan sorunların ne olduğu incelenmiştir. Önemli olan sorunlar arasında elektronik ortam kullanımında yetersiz olma, mevcut bilgiler içinden uygun olanı seçme zorluğu ve bilgi sunan kaynaklar hakkında yeterince bilgi sahibi olmama yer almaktadır. Bu tür sorunlar bireyin gereksinim duyduğu andan başlayarak gereksinimini giderdiği ana kadar ortaya çıkması nedeniyle geliştirdiğimiz modeli etkilemektedir.

6.1.6. Eğitim

Eğitim hastalığın ve hastanın hayatının her aşamasında etkileyici olarak önemli rol oynamaktadır. Kronik hastalıklarda özellikle de diyabet hastalığında eğitimin sürekliliği gerekli olmaktadır. Sağlık okuryazarlığı ve diyabet okuryazarlığı düzeyleri verilen eğitim sayesinde yükselecektir. Bu yüzden, ister okul hayatı ile ilgili eğitim düzeyi olsun isterse hastalık ile ilgili her türlü eğitim düzeyi olsun sağlık okuryazarlığı ve diyabet okuryazarlığı eğitim faktörü tarafından en çok etkilenen durumlar arasındadır.

6.1.7. Sağlık Sonuçları

Önerilen modele göre, yukarıda sözü geçen tüm faktörler sonuç olarak sağlık ile karşılaşılan sonuçları etkilemektedir. Demografik özellikler, sağlık okuryazarlığı düzeyleri, diyabet okuryazarlığı düzeyleri, sağlıkla ilgili kaynaklar, tercih edilen kaynak özellikleri, bilgi sağlayan ortamlar, karşılaşan sorunlar ve alınan eğitim hep birlikte bireyin ve toplumun sağlık sonuçlarını etkileyen unsurlar arasında olması nedeniyle modelde yer almaktadır.

6.2. WEB SİTELERİNİN KALİTE DEĞERLENDİRME BOYUTLARI VE