Diğer intermodal taşımacılık türleri

Refakatli ve refakatsiz intermodal taşıma teknikleri dışında kendine has özelliklere sahip olan Bi-Modal, Tren-Feri ve Ro-Ro intermodal taşımacılık teknikleri vardır.

Bi-Modal (Roadrailer) taşımacılık

Bi-Modal taşımacılık, karayolu ve demiryolu taşıma modlarına uygun özel römorkların hem karayolu araçları ile hem de vagonlar ile taşınmasına imkân sağlayan taşıma tekniğidir.

Karayolu taşıma aracı ile demiryolu terminaline gelen römorklar karayolu araçları yardımı ile raylar üzerine taşındıktan sonra kendine ait hidrokil sistemiyle yükselen römorklar, tekerlekleri kaldırılıp vagonların arka kısmındaki bojilere bağlanarak tren vagonunun bir parçası haline gelmektedir. Bu işlem için terminalde özel bir ekipman gerekmemekte karayolu taşıma aracı şoförü bu işlemi rahatlıkla yapabilmektedir. Şekil 4.1.’de bu işlemin nasıl gerçekleştiği gösterilmiştir (Lowe, 2007: 151).

Şekil 4. 1. Bi-Modal taşımacılık sistemi (Lowe, 2007:151)

Şekil 4.1.’de yükleme boşaltma işlemi gösterilen Bi-modal taşımacılığın avantajları;

refakatli intermodal taşımacılık (Ro-La) türünde olduğu gibi özel vagon gerektirmez ve bu nedenle gabari sınırlamaları ortadan kaldırmıştır. Özel yükleme ve boşaltma ekipmanları gerektirmediği için pahalı bir yatırım gerektirmez. Fabrikalara iltisak hattı gerektirmediği için fazladan alt yapı yatırımını engellemiş olur. Demiryolu bağlantısı olmayan şehir ve bölgelere ulaşım imkanı sağlar, römorklar (dorseler) arası boşluklar az olduğundan hava direnci azalır ve bu durum yakıt tasarrufu sağlar. Net ton taşıma kapasitesi ve taşıma ünite sayısı Ro-La taşıma tekniğine göre daha fazladır, demiryolu hat açıklıkları farklı olan bölge veya ülkelere kesintisiz ve aktarmasız ulaşım imkanı sağlar (Lowe, 2007, 151-152; Zeybek, 2007; Fulser, 2015).

Ro-Ro (Roll on Roll of) taşımacılığı

Ro-Ro taşımacılık aynı transfer kapsamında karayolu taşıma modu araçlarının denizyolu taşıma modu aracıyla taşınmasıdır. Karayolu ile denizyolu taşımacılık modalarının entegrosyonu ile gerçekleştirilen intermodal taşımacılık tekniği olan Ro-Ro taşımacılık, ulusal ve uluslararası karayolu taşımacılığında oluşan transit sürelerin uzaması, toplam taşımacılık maliyetinin yükselmesi, bazı özel sınırlamaların oluşması gibi dezavantajları ortadan kaldırarak tercih edilir duruma gelmiştir. Günümüzde Ro-Ro gemileri; treyler, semi-treyler, şasili treyler (çekicili, cekicisiz) , kamyon, tır ve konteyner vb. gibi taşıt türleri ve taşıma ünitelerini taşıyabilmektedir (MEB, 2011: 5). Bu taşımacılık türünü biraz detaylandırmak gerekirse; liman terminaline çekici ile gelen semi-treyler terminalde çekicisinden ayrılarak gemiye terminal araçlar ile taşındıktan sonra varış yerine kadar çekicisiz taşınmakta ve varış yerinde farklı bir çekici ile istenilen adrese ulaştırılmaktadır.

İstenildiği takdirde treyler çekicisi ile de gemiye yüklenip taşınabilmektedir. Aynı şekilde diğer taşıma üniteleri için de bu durum geçerlidir. Çekicisiz semi-treyler için başka bir seçenek ise varsa varış terminalinde bulunan demiryolu taşıma aracına yüklenmek ve nihai adresine en yakın bölgeye kadar vagonlar ile ulaştırılmak ve buradan karayolu ile teslim adresine ulaşmaktır. Burada önemli olan mümkün olduğu kadar karayolu taşıma modunu az kullanmaktır. Bu intermodal taşımacılık türü dünya genelinde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bunun nedeni ise Ro-Ro taşımacılığın sağladığı avantajlardır. Bu avantajlar; yükleme-boşaltma kolaylığı sayesinde limanlarda bekleme süresi azalmakta ve

bu durum aynı zamanda liman masraflarını da düşürmektedir. Ro-Ro Gemi hızlarının yüksek olması ve düzenli sefer imkânı sağlaması yüklerin alıcılara kısa sürede ve düzenli biçimde ulaştırılmasını sağlamaktadır. Bu durum müşteri memnuniyetini arttırmaktadır. Ayrıca gemi ve liman personel ihtiyacı az olduğu için insan gücünden tasarruf sağlanmaktadır (Yeşilbağ, 1999).

Tren-Feri taşımacılığı

İç suyolu taşımacılık modu kapsamında, intermodal taşımacılık sistemi dâhilinde olan ve demiryolu altyapı ağını tamamlayıcı niteliğe sahip tren-feri taşımacılığı demiryolu araçlarının özel raylarla döşeli olan feribota yüklenmesi şeklinde başlar. Denizler veya iç sular üzerinde demiryolu şebekelerinin birbiri ile irtibatını sağlayarak denizyolu-demiryolu taşıma modlarının birbiriyle entegre olmasını gerçekleştiren bu taşıma türünde yükleme boşaltma için herhangi bir özel ekipman ve araç gerekmemektedir. Göl veya deniz etkisiyle demiryolu raylarının oluşturulamadığı coğrafi bölgelerde feribotun içindeki özel döşenmiş raylar ve demiryolu araçlarının feribottaki raylara entegre olması için gerekli rampa ve liman tesisleri aracılığıyla zaman kaybetmeden, güvenli, kolay ve ekonomik bir şekilde aktarmanın yapıldığı bir taşıma türüdür (Doğan ve Alpaslan, 2019; TCDD, 2018; TCDD, 2020a).

TCDD’nin intermodal taşımacılık kapsamında kullandığı beş adet tren-feri hatları (TCDD, 2020a);

• Sirkeci-Haydarpaşa tren-feri hattı, feribot iskeleleri arasında demiryolu irtibatı 480 ton kapasiteye sahip 2 adet feribotla sağlanmaktadır. Haydarpaşa ‐ Söğütlüçeşme demiryolu hattının altyapı modernizasyon çalışmaları nedeniyle feribot taşımacılığı şuan yapılamamaktadır.

• Tekirdağ- Derince tren-feri hattı, Akport ve Derince Limanı arasında sefer yapan 775 metre yol uzunluğuna sahip feribot, özel sektör tarafından işletilmektedir. Sefer süresi yaklaşık 7-8 saattir.

• Tatvan-Van tren-feri hattı, Tatvan ve Türkiye’nin İran sınır kapısı olan Kapıköy arasında gerçekleştirilen demiryolu taşımacılığında Tatvan-Van arasındaki bağlantının feribot ile sağlandığı hattır. TCDD tarafından işletilen bu hat 49 deniz mili (90,75 km) uzunluğundadır.

Bu hatta Türkiye’nin en modern ve büyük iki adet 4.000 ton taşıma kapasiteli, 500 metre uzunluğunda ve 50 adet vagon taşıma kapasiteli 2 adet feribot ile yük ve yolcu taşımacılığı yapılmaktadır. Tatvan-Van arası seyir süresi yaklaşık 3,5 saattir.

• Bandırma-Tekirdağ tren-feri hattı, Bandırma Limanı’nın işletmeye alınma süreci devam ettiğinden dolayı şuan aktif olarak sefer yapılamamaktadır.

• Samsun-Kavkaz tren-feri hattı, Türkiye ile Rusya demiryolu yük taşımacılığının etkili şekilde gerçekleşmesi adına özel sektör tarafından işletilen hattır. Özellikle Rusya’dan Orta Asya ve Orta Doğu’ya İntermodal yük taşımacılığının gerçekleştirilmesi adına kurulan bu hat Sivas ve Samsun arasında şuan gerçekleştirilen demiryolu modernizasyonu nedeniyle bir süreliğine hizmet verememektedir.

Türkiye’de gerçekleştirilen iç suyolu taşımacılık faaliyetlerinin daha verimli, etkin ve tercih edilir olması için iç suyolu terminallerinin modern alt yapı ve üst yapı çalışmalarının tamamlanması ve lojistik merkezler ile bağlantılarının yapılarak bu taşıma modunun diğer taşıma modlarıyla birleştirilmesi gerekmektedir.

Avrupa’da iç sularda taşımacılık faaliyetleri, ulaştırma sistemleri ve intermodal taşımacılık sisteminde önemli bir rol oynamaktadır. AB genelinde, sektör doğrudan operatörler, yarı zamanlı ve geçici işçiler, yolcu taşımacılığı yapan personel de dahil olmak üzere yaklaşık 40.000 kişiyi istihdam etmektedir. Avrupa’da 13 ülke birbiriyle ticareti iç suyolu ile sağlayabilmektedir. Bunlardan bazıları tren-feri hatlarıyla, Ro-Ro hatlarıyla bazıları da feribotlarla yolcu taşımacılığı kapsamında yapılmaktadır. Avrupa’da trafik yoğunluğu ve kapasite sorunları nedeniyle iç suyolu taşımacılık modu diğer ulaştırma modları ile karşılaştırıldığında güvenirliği, enerji verimliliği, çevre dostu yapısı ve artan taşıma kapasitesiyle dikkatleri üzerine çekmeyi başarmıştır. Avrupa komisyonu rekabetçi bir konuma sahip olan iç suyolu taşımacılığının avantajlarından yararlanmak amacıyla bu taşıma modunu teşvik etmeyi, güçlendirmeyi ve intermodal taşımacılık zincirine entegrasyonunu kolaylaştırmayı hedeflemektedir. Avrupa’da iç suyolu taşımacılığında taşınan malların km/ton başına enerji tüketimi karayolu taşımacılığının yaklaşık %17’si ve demiryolu taşımacılığının %50’sidir. Yoğun nüfuslu bölgelerde aşırı yüklü yol ağlarının yükünü hafifletir ve tehlikeli madde taşınması söz konusu olduğunda yüksek derecede

güvenlik sağlar. Bu doğrultuda iç suyolu taşımacılığı uygun coğrafi şart ve koşullarda karayolu ve demir yolu taşımacılığına rekabetçi bir alternatiftir (European Commission, 2020).