Diğer Hizmetler

“Yukarıda sayılanlar dışındaki hizmet gelir ve giderleri bu kaleme kaydedilmektedir. Bunlar arasında telekomünikasyon ve bilgi hizmetleri ve fikri mülkiyet hakları kullanım ücretleri yer almaktadır. Telekomünikasyon ve haber ajansları hizmetleri verileri ilgili şirketlerden, diğer veriler ise TCMB ve banka raporlarından elde edilmektedir” (TCMB, 2019a: 21).

Ulaştırma (navlun dâhil), sigorta, girişimci hizmet, finansal hizmetler, dış ticaret hizmetleri, kişisel hizmetler, resmi sektör hizmetlerinin yer aldığı diğer mal ve hizmetlerin ihraç ve ithaline ilişkin gelir ve giderlerin kaydedildiği bölümdür. Bu kalemlerin sınıflandırılması iki hususa dayanmaktadır. İlki bankalardan alınan beyanlar ile mümkündür. Diğeri ise bankaların topladığı veri toplaması,

sınıflandırması ve raporlamasının yürürlükte olan mevzuat hükümleri ile ilişkilidir (Yükseler, 1998: 10).

Yurt dışında gerçekleşen farklı şirket ve kurumlara yapılan özel hizmetlere yapılan ödemelerdir. Mesela, royalty ve telif hakları, lisans ödemeleri, leasing bedelleri, danışmanlık ve mühendislik ücretleri, yabancı filmlerin kiraları, mümessillik ve banka komisyonları, uydu kiraları, uluslararası bilgisayar, telsiz, telefon ve radyo hizmetlerinin bedellerini içerir (Seyidoğlu, 2013: 90).

Hizmetler bilançosu, hizmetten meydana gelen ticaretin gelir ve giderleri arasındaki farktır. Hizmetler dengesi ise bu hizmet gelirleri ile hizmet giderlerinin birbirine eşit olmasıyla meydana gelmektedir. Eğer hizmet gelirleri hizmet giderlerinden fazla ise hizmetler bilançosu fazla vermekte, ancak aksi durumda hizmet gelirleri hizmet giderlerinden az ise hizmetler bilançosu açık vermekte ve denge sağlanamamaktadır (Türker, 2012: 384).

1.3.3. Gelir Dengesi

Gelir dengesi hesabı çalışan kişilerin ücretleri ile doğrudan yatırım, portföy yatırımları ve diğer yatırımlara ilişkin gelirler ve ödemelerden oluşur. Sermaye ve finans hesabındaki doğrudan yatırımların hisse gelirleri, kar payları, sermayeye katılan kazançlar ve şirketler arası diğer yatırımlardan doğan gelir ve giderleri kapsamaktadır. Portföy yatırımlarında hisse senetlerinden elde edilen gelirler (kar payları), tahvil ve benzer şekilde borç enstrümanları ile ilgili gelir ve giderler (faiz) yer almaktadır. Diğer yatırımda, diğer finansal varlık yükümlülüklerle ilgili gelir ve giderler (faiz) yer almaktadır (Karaçayır, 2014: 20).

Bir ekonomideki firma ya da kişiler, ellerindeki yabancı kıymetler karşılığında dış dünyadan bir kar ya da faiz geliri kazanırken, başka ülkelerdeki firma ya da kişiler sahip oldukları ülke menkul kıymetlerini ülke varlıklarından bir kar ya da faiz geliri kazanmaktadırlar. Bütün bunlar gelir dengesini oluşturmaktadır (Ünsal, 2005: 73). “Uzun ve kısa vadeli kredilere yönelik faiz giderleri yatırım gelirleri hesabında önemli bir yere sahiptir” (Ekşi, 2010: 11).

Birincil Gelir Dengesi, Ücret Ödemeleri ve Yatırım Gelirinden oluşmaktadır. İkincil Gelir Dengesi, Genel Hükümet ve Diğer Sektörler’den oluşmaktadır.

1.3.3.1. Ücret Ödemeleri

“Gelir kalemi altında Türkiye’den yurtdışına giden çalışanlar/işçiler ile Türkiye’deki yabancı ülke diplomatik ve konsüler misyonlarında görev yapan Türk çalışanlara ödenen ücretler, Gider kalemi altında ise Türkiye’de çalışmakta olan yabancılar ile Türkiye’nin yurtdışındaki elçilik, başkonsolosluk ve konsolosluklarında görev yapan yabancı uyruklu personele ödenen ücretler kaydedilmektedir” (TCMB, 2019a: 21).

1.3.3.2. Yatırım Geliri

Yatırım geliri; doğrudan yatırım geliri ve portföy yatırım geliri olarak ikiye ayrılır.

Doğrudan yatırım geliri; “Bu kaleme yurtdışında yapılan doğrudan yatırımlardan elde edilen karlar gelir olarak, yurtiçinde yapılan doğrudan yatırımlar nedeniyle yurtdışına yapılan kar transferleri gider olarak kaydedilmektedir. Gider kaleminde dağıtılan karların yanı sıra, karın sermayeye katılımı da yer almaktadır. Dağıtılan karlar banka raporlarından; yeniden yatırıma dönüştürülen karlar ise yıllık olarak yapılan doğrudan yatırım anketinden elde edilmektedir.

Portföy yatırım geliri ise, portföy yatırım geliri, doğrudan yatırım amacı dışında gerçekleştirilen hisse ile tahvil ve bono şeklindeki borç senetleri yatırımlarının gelirlerinden oluşmaktadır. TCMB, bankalar ve diğer sektörlerin sahip oldukları menkul kıymetlere ilişkin faiz gelirleri ile Hazine Müsteşarlığı, bankalar ve diğer sektörlerin yurtdışında ihraç ettikleri menkul kıymetlere ilişkin faiz giderleri bu kaleme kaydedilmektedir. Bu veriler, TCMB ve banka raporlarından elde edilmektedir.” (Karaçayır, 2014: 21).

1.3.4. Cari Transferler

Bu kalem cari işlemler hesabının içinde yer alır, ülkenin; mal-hizmet-varlık karşılığı aranmaksızın, başka ülkelere yapmış olduğu ya da o başka ülkelerin karşılık beklemeksizin ilgili ülkeye yapmış olduğu karşılıksız ödemelerden oluşmaktadır. Net karşılıksız ödemelerin pozitif meydana gelmiş olması ülkelerden yapılmış olan transferleri gösterirken, ülkeden yapılmış olan transferlerden daha fazla olduğunu da ortaya koymaktadır (Ünsal, 2005: 73-74).

1.3.4.1. İşçi Gelirleri

Yabancı bir devlette istihdam edilmiş olan ve o ülkenin yerleşiği kabul edilmiş olan göçmen insanların (bir yıl ya da bir yıldan daha uzun süreli olarak o ülkeye gitmiş olan, yerleşmiş veya yerleşmesi beklenenler) bağımlı oldukları ülkeye yapmış oldukları karşılıksız transferlerdir. Bir yıldan daha kısa süre için kalacak, çalışacak olan insanlar o ülkede yerleşik kabul edilmez, yapmış oldukları işlerin emeklerinin karşılığı olan gelirleri bir madde olarak ele almak daha uygundur (‘Sanal’, 2019).

Yurtdışındaki yerleşikler tarafından Türkiye’deki bankalara havale yoluyla yakınlarına gönderilmiş olan Türk Lirası karşılığı alışı yapılan miktarlardan meydana gelmektedir. Bankalardaki şahsi hesaplarına göndermiş oldukları miktarlar ise finans hesapları/ diğer yatırımlar/ yükümlülükler/ altında mevduatlar kaleminde yer almaktadır. Bu doneler oluşturulan banka raporlarından anlaşılmaktadır (Karaçayır, 2014: 22).

1.3.4.2. Resmi Transferler

“Resmi” transferler denen bu tür, transfer yapan veya yapılanın, toparlayıcı ekonominin veya yabancı bir ekonominin yetkisi ve sorumluluğu olan hükümeti veya merkez bankası olan öteki transferlerle, resmi kuruluşlar arası transferlerdir (politics.ankara.edu.tr). Bu piyasa hareketleri bir millet ile öteki ülkelerin resmi sektörleri arasındaki meydana gelen işlemlerdir. Ve hibelerin parasal akım şeklinde gerçekleşmesini içine alır. Nakit olarak varsayılan hibeler ve bu tarz hibelerin geri ödenmesi bu kalemin içinde gayrisafi olarak yazılır. Bu hesap cari bütçelere (savunma bütçeleri de olmak üzere) gönüllü hükümet yardımları, borçların istenerek silinmesi,

teknik yardım hibeleri, barış anlaşmaları adı altında yüklenen tazminatları ve idari harcamalar için uluslararası kuruluşlara hükümet tarafından yapılan katkıları içerir (‘Sanal’, 2019).

Bir ülkenin yurtdışında çalıştırmış olduğu kişilere ödediği maaşlar ya da başka devletlerin bu ülkede çalıştırdığı kişilere ödediği ücretler buradadır. Bir devletten başka bir devlete yapılmış olan hibelerin parasal tutarları “diğer” kısmında yer alır (Eğilmez ve Kumcu, 2005: 245).