Diğer Faktörlere Bağlı Kaza Nedenleri

önemli faktörlerden birisi, çalışma koşullarının insancıllaştırılmasıdır. Bunun için, öncelikle ergonomik iş koşullarının oluşturularak kötü çalışma koşularına bağlı stresi önleyebilmek mümkündür. Bunun yanın da strese yol açan gece çalışması, akort ve vardiya çalışma sisteminde çalışanlar iyi izlenmeli ve bunlarla ilgili strese mani olucu düzenlemeler yapılmalıdır (Bacak,2002:57).

1.4.3.Diğer Faktörlere Bağlı Kaza Nedenleri

İş Kazalarına neden olan diğer faktörler: İş araç ve gereçlerine bağlı kaza nedenleri ve Örgütsel yapıya bağlı nedenlerdir. Meydana gelen iş kazalarının büyük bir kısmının iş araç ve gereçlerinden kaynaklandığı bilinmektedir. Ayrıca katı örgüt yapılarının iş kazalarının artmasına neden olduğu bir gerçektir. Bu kapsamda iş araç gereçlerine ve örgütsel yapıya bağlı kaza nedenlerini açıklayacağız.

1.4.3.1.İş Araç ve Gereçlerine Bağlı Kaza Nedenleri

Çalışanları makinelerden kaynaklanabilecek tehlikelere karşı koruyabilmek için öncelikle tehlike yaratan/yaratabilecek olan noktaların tespitinin yapılması olacaktır. Çalışanlar, makinelerle çalışırken makinelere dokunma, makine ile içindeki veya üzerindeki bir malzeme ve sabit bir yapı arasına sıkışma, makinenin hareket halindeki parça veya kısımlarına çarpma veya sarılma, makineden sıçrayan malzemenin çarpması gibi nedenlerle kazaya maruz kalabilirler. Burada bahsedilen tehlikeler mekanik kaynaklı olmasına rağmen bunların dışında hemen dikkat çekmeyebilen elektrik (statik elektrik dahil), ışın yayılması, sıcaklık, toz ve duman, gürültü ve titreşim, kimyasal maddeler, yanıcı ve parlayıcı ve patlayıcı maddeler gibi mekanik olmayan kaza nedenleri de mevcuttur (Akça,2012:4).

Yaklaşık 19 milyon aktif sigortalının, sosyal güvencelerini takip eden SGK verilerine göre 2012 yılında 74 bin 871 iş kazası yaşandığı, 395 meslek hastalığı gerçekleştiği tespit edilmiştir. Bunların 745’i ölümle sonuçlanmıştır. Aşağıda yer alan Şekil 6’da SGK 2012 verilerinden yararlanılarak hazırlanmış olan iş kazalarının sebeplerinin dağılım grafiği görülmektedir. Veriler incelendiğinde; yaşanan iş kazalarının en önemli nedenleri; bir veya birden fazla cismin sıkıştırması, ezmesi,

batması ve kesmesi, makinelerin sebep olduğu kazalar, düşen cisimlerin çarpıp devirmesi, kişilerin düşmesi şeklinde sıralanmıştır.

Kaynak:(SGK İş Kazası ve Meslek Hastalıkları İstatistikleri,2012:Bölüm 3) Şekil 6: İş Kazalarının Kaza Sebeplerine Göre Dağılımı

1:Taşıt Kazaları 2:Makinaların Sebep Olduğu Kazalar 3:KişilerinDüşmesi 4:Düşen Cisimler 5:Cisimlerin Sıkıştırması, Ezmesi 6:Diğer Sebepler

İş gören-makina ilişkisindeki en önemli uyumsuzluk nedeni; çalışanların çalıştıkları makinaların özelliklerini reddeden bir tutum içinde olmasıdır. Çalışanların çalıştıkları makinaların tehlike arz eden durumlarını dikkate almamaları, önemsememeleri, makinaları özelliklerine aykırı olarak çalıştırmak istemeleri, makinaları kullanma talimatlarına aykırı olarak zorlamaları, kullanım sırasında tehlikeli olabilecek şekilde makinalara yaklaşmaları veya uzaklaşmaları uyumu bozacak nedenler arasında gösterilebilir (Camkurt,2007:87).

Bu durumda çalışanlara makinanın teknik özellikleri ve kullanım şekilleri öğretilirken, makinanın niteliğine (hidrolik, mekanik vs.) bağlı olarak güvenlik tedbirlerinin alınması ve bu konuda da iş görenlere yeterli eğitimin verilmesi kaza riskini azaltacak önlemlerdendir.

4,75; 5%

17,89; 20%

11,4; 12%

14,8; 16%

26,15; 28%

17,72; 19%

1 2

3 4

5 6

1.4.3.2.Örgütsel Yapıya Bağlı Nedenler

Çalışma hayatına giren birey, iş üretiminin yanı sıra örgüt içinde diğer insanlarla ilişki kurmakta, örgütün değer ve normlarına uyum sağlamaya çalışmakta ve örgüt içindeki çeşitli gruplara dahil olmaktadır (Aydın,2004:55). Bu dahil oluş beraberinde bir takım soruları barındırmakta, iş görenler örgütsel yapıya ve işleyişlere uyum sağlamada bazı sıkıntılar yaşayabilmektedir. Öyle ki, çözümsüz bırakılan ya da yeteri kadar ilgi bulmayan bu sorunlar zamanla kronikleşmekte ve iş kazaları gibi olumsuz bir durumla iş görenleri ve örgütün tamamını etkileyebilmektedir.

İleri düzeyde endüstrileşmiş ülkelerdeki iş kazalarının çoğunun nedeni yönetim ve organizasyondaki yanlışlıklar olarak gösterilmektedir. Bu görüşe göre, rutin işlerde çalışmaya bağlı olarak ortaya çıkan monotonluk ve sıkıcılık kazaların oluşmasında büyük bir etmendir. Bu bakımdan iş rotasyonları ve yeni düzenleme stratejilerinin tek düze çalışmalardaki kazaları azaltacağı savunulmaktadır (Kurt,2002:22).

4857 sayılı İş Kanunu’nda işverenin iş sağlığı ve güvenliği örgütünü kurma yükümlülüğü önemli bir yer işgal etmektedir. İş sağlığı ve güvenliği önlemleri almak, bunları denetlemek, işçileri bilgilendirmek ve gerekli eğitimi vermek, tüm işverenler için getirilmiş bir yükümlülük olmasına karşılık, işyeri organizasyonu kurmak belirli nitelikteki işyerleri için getirilmiştir. Bu kapsamda işverenler iş sağlığı ve güvenliği kurulu kurmak, işyeri hekimi istihdam etmek ve iş güvenliği ile ilgili mühendis veya teknik elemanlar istihdam etmek zorundadır. İşverene getirilen bu yükümlülükler, işyerindeki işçi sayısına ve işyerinin sanayiden sayılmasına bağlanmıştır (Oğuz,2010:116).

Dolayısıyla işyerlerinde güvenlik kurallarına uygun olmayan koşulların ortadan kaldırılmasında yönetim ve organizasyonlara çok büyük görevler düşmektedir. İşverenler, sadece üretim ya da hizmetle, ürünün miktar ve kalitesiyle, mamüllerin israfını önlemekle, makine ve üretim araçlarının korunmasıyla ya da verilen hizmette müşteri memnuniyetiyle ilgilenmemeli, iş güvenliğine de aynı ilgiyi göstermemelidir. Yönetim, iş güvenliği ile ilgili programları örgütün bir parçası olarak görmeli ve gerekli yönlendirmeleri bu yolla gerçekleştirmelidir (Bacak,2002:

75). Öyle ki, çalışanları iş güvenliğine ikna ve teşvik etmek, iş görenlere eğitim

vermek, kişisel uyumluluğu sağlamak ve gerektiğinde disiplin cezalarını uygulamak örgüt amaçları arasında yerini almalıdır.

1.5.İŞ KAZALARININ MALİYETLERİ VE SONUÇLARI

Çalışma hayatının en önemli sorunlarından biri olan iş kazalarının, oluşumu ve nedenleri kadar maliyetleri ve sonuçları da önemlidir. Bu amaçla, iş kazalarının gerçek (doğrudan) maliyetlerinin ve gizli (dolaylı) maliyetlerinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Bu kapsamda; tedavi masrafları, iş göremezlik ödemesi, kaza sonucu ödenen tazminatlar, dava masrafları ve mali mesuliyet sigorta giderleri, kazada hasar gören tesisin onarımı vs. görünen maliyetlerdendir. Kaza araştırma maliyeti, kaza sonrası kaza geçiren işçinin yerine alınan yeni iş görenin öğrenim süresi; çalışma ekibinin morali, iş görenlerin verim, enerji ve zaman kaybı, kayıpları telafi amacıyla yapılan fazla mesailer, ölümlü iş kazalarında çalışmaya ara verme, soruşturmalarda üst düzey yöneticilerin zaman kaybı, işçilerin örgüte duydukları güven kaybı, işletmenin kaybettiği prestij vs. sonucu oluşan maliyetler ise gizli (dolaylı) maliyetler olarak dikkate alınması gerekmektedir. Ayrıca, ülkelerin üretkenliğini, kaynakların verimliliğini, hülasa makro-ekonomik göstergeleri olumsuz yönde etkileyen iş kazalarının toplumsal maliyetleri ve sonuçları üzerinde önemle durulmalıdır. Bu bakımdan iş kazalarının maliyetlerini ve sonuçlarını iş gören, işveren ve toplum olmak üzere bu üç kesim açısından aşağıda ayrı ayrı inceleyeceğiz.

1.5.1.İş Kazalarının İş gören Açısından Maliyetleri ve Sonuçları

Teknolojinin hızla değiştiği ve geliştiği çağımızda, hemen hemen her sektörde otomasyon yoğun bir şekilde kullanılsa da, iktisadi faaliyetler açısından emeğin önemi yadsınamayacak derecece büyüktür. İşçi önemli bir üretim faktörü olmakla birlikte, ücret geliri elde ederek geçimini sağlamakta, iş kazaları sonrasında yaşadığı sağlık sorunlarının dışında, hem kendi geçimini hem de ailesinin geçimini sağlayamayarak en çok zarar gören taraf olmaktadır.