Diğer Bilmeceler

Torbaya konulmaz

Tadına doyulmaz. (Uyku) (KK1)

Ben giderim, o oturur kalır. (Dışkı) (KK1) Yeşil sürdüm al çıktı. (Kına) (KK39)

Eli var ayağı yok,

Karnı yarık canı yok. (Ceket) (KK20)

2.10. Tekerlemeler

Tekerlemeler; halk edebiyatının diğer türleri içerisinde var olan, daha çok çocukların söylediği, birbirine aykırı kelime ve düşüncelerden oluşan, uyaklarla birbirine bağlanan cümlelerin bir araya geldiği, genellikle anonim özellik taşıyan ürünlerdir.

Tekerlemeler; umumiyetle içinde bulundukları türlere göre masal ve oyun tekerlemesi gibi adlar alırlar. En bol tekerlemeye masalların başında, ortasında veya sonlarında rastlanır. Bu halk edebiyatı mahsülleri muhtelif muhitlere göre isimler almaktadırlar. Doğu Anadolu’da “döşeme”ve Güney Anadolu’da “sayıştırma” bilinen tabirler arasındadır. Ayrıca Karagöz ve Ortaoyunu’ndaki “muhavere”lerle çocuk oyunlarındaki “ebe çıkarma” da kullanılan sayışma sözleri, üç veya daha çok mısradan ibaret manzume parçaları, hazır-cevap adamların mensur karşılıklar, halk şairlerinin mizahı, fikri tasavvufi konularda serbest, laubali bir eda ile söyledikleri bazı şiirlerin başlıkları da bu adla anılır (Elçin, 2014: 589).

Bugüne kadar tekerlemeler ile ilgili pek çok farklı tanım yapılmış, görüşler ileri sürülmüştür. Tüm bunların bir değerlendirmesi olarak Ali Duymaz tekerlemeyi şöyle tanımlar. “Tekerleme denince ilk akla gelen özellik, “anlamsız”, “yarı anlamlı yarı anlamsız” veya “saçma sapan” sözlerden oluşmuş olmasıdır. Hemen a rdından tekerlemelerin ağırlıklı olarak masalların girişinde yer aldığı bilgisi vardır.

Tekerlemelerin saz şiiri ve orta oyunuyla ilgili terim anlamı da tanımlarda geçmektedir” (Duymaz, 2002:12).

Derlediğimiz tekerlemeler şöyledir; Tekerleme

Gak gak Kadriye Hanım

Biz size geldik bir kaşık tuz için tuz için Tuz sizin olsun kız bizim olsun

Ela kaşlı ela gözlü

Kırk iki manda sağıma gitti Bizim oğlan askere gitti Tüfeğini astı gitti

Çayır çimen bastı gitti bastı gitti Kız nerde?

Hamamda. Çıksın!

Biz kızı beğenmedik! (KK25)

Tekerleme

Leylek leylek lekirdek Hani bana çekirdek Çekirdeğin içi yok Sarı kızın saçı yok Leylek leylek havada Yumurtası tavada Söylen gelsin et yesin

Etyemezse bok yesin (KK25)

Tekerleme Bir iki bindiri biki Tahan otu tandırı boku Ömer kömer

Taş atar Tavşan tutar

Kahveye vardım Kahvenin kapısı kilitli Eve vardım

Ömerin başı bitli (KK1)

Tekerleme Portakalı soydum Başucuma koydum Ben bir yalan uydurdum Duma duma dum

Kırmızı mum

Arap kızına duyurdum (KK3)

Tekerleme

Komşu komşu hu hu! Oğlun geldi mi? –Geldi Ne getirdi? –İnci boncuk Kime kime? –Sana bana Başka kime? –Kara kediye Kara kedi nerede? –Ağaca çıktı Ağaç nerede? –Balta kesti Balta nerede? –Suya düştü Su nerede? – İnek içti İnek nerede? – Dağa kaçtı

Dağ nerede? – Yandı bitti kül oldu gitti (KK3)

Tekerleme Ooo iğne battı Canımı yaktı Tombul kuş Arabaya koş Arabanın tekeri İstanbul’un şekeri Hop top altıntop

Bundan başka oyun yok! (KK1) Tekerleme Yağ satarım Bal satarım Ustam ölmüş Ben satarım Ustamın kökü sarıdır Sarımsak on beş liradır Zambak zumbak

Dönde arkana iyi bak (KK43)

Tekerleme

Ooo eveleme geveleme Engine büngüne

Sarı teke toramana Yarın bürgün

Sen çık bu kurtul (KK2)

Tekerleme Ooo piti piti piti Karameli sepeti Terazi lastik jimnastik Biz size geldik bitlendik Hamama gittik temizlendik Son dersimiz matematik Öğretmenimiz otomatik Tik tik tik! (KK4)

Tekerleme Kuzu kuzu meee Bin tepeme

Hadi gidelim Ayşe teyzeme Ayşe teyzem hasta çorbası tasta

Hop top altıntop

Bundan başka oyun yok! (KK25)

Tekerleme Zeki Zeki Müren Taksiyi süren Annesi morik Belki de dorik Takside durik Dalda erik Fatma Girik (KK25) Tekerleme

Çatlak patlak üstü yuvarlak Kremalı börek sütlü çörek Çek dostum çek

Arabanı yoldan çek

Çek çek amca burnu kanca Al sana bir tabanca

Tabancanın yarısı

Doktor beyin karısı (KK17)

Tekerleme Cim cim cim Hambara kuş girdi Hambara kuş girdi

Kuşlar dağılıştı dağılıştı! (KK17)

Tekerleme

Çevrim çevrim bahçecik İçi dolu tavşancık

Bu görmüş, bu duymuş, bu vurmuş, bu yemiş Bu da hani bana hani bana demiş (KK1)

2.11. Alkış ve Kargışlar

Alkış (dua), kargış (beddua) sözlü edebiyatımızda karşımıza çokça çıkan kalıp sözlerdir. Halkın günlük konuşma dilince önemli bir yere sahiptirler.

15-16. yüzyılda yazıya geçirildiği kabul edilen, Oğuznamecilik geleneğinin en önemli eseri olan Dede Korkut Kitabı’nda en eski ve en güzel alkış-kargış örnekleri bulunmaktadır. Alkışlar dua, iyi dilek güzel olandır. Kargış ise kötü dileği, bedduayı karşılamak için söylenir.

“Alkış ve kargış, kişinin bir başka kişi veya diğer varlıklar için hâkim güçlerden talep ettiği olumlu yahut olumsuz dileklerini içeren kısmen manzum, geneli mensur kalıplaşmış sözlerdir” ( Akalın, 1990: 73-74).

“Konuşmasını atasözleriyle süslemesini bilen adam gibi, gerektiğinde güzel “alkış”(hayır-dua), ya da koygun “kargış”(beddua, ilenç) söylemesini bilen kişi de topluluk içinde ayrı bir önem taşır; ağzına baktırır herkesi; alkışları hak etmek istenir, kargışlardan kaçınılır” (Boratav, 1988: 118-119).

2.11.1. Alkışlar Allah bağışlasın. Allah bereket versin. Allah beterinden korusun. Allah bir yastıkça kocatsın. Allah çok versin.

Allaha emanet ol.

Allah gönlüne göre versin.

Allah güle güle yemek / kullanmak nasip etsin. Allah iki cihan saadeti versin.

Allah kazadan beladan korusun. Allah kimseye muhtaç vermesin. Allah ne muradın varsa versin. Allah rast getirsin.

Allah razı olsun.

Allah tuttuğunu altın etsin. Allah zihin açıklığı versin. Berhudar olasın.

Ellerin dert görmesin. Hayırlı olsun.

Her istediğin tez zamanda seni bulsun. İki cihanda aziz olasın.

İşlerin hayırlı olsun. Kesene bereket. Malın çoğalsın.

Ölmüşlerin ruhuna değsin. Sağlıcakla git gel.

Su gibi git, su gibi gel. Su gibi ömrün uzun olsun. Tekerine taş değmesin.

Toprağı bol olsun. (KK1, KK2, KK4, KK5, KK6, KK7, KK8, KK9 KK10, KK11, KK17, KK18, KK25)

2.11.2. Kargışlar Adı batasıca. Allah belanı versin. Allah bildiği gibi yapsın. Allah canını alsın. Allah gözünü doyursun.

Allah ötede bana komşu yapmasın. Allah seni kahretsin.

Bayırın pisi.

Boyun posun devrilsin. Canın çıksın.

Cehennemin kaynarına git. Dilin kopsun.

Elin kırılsın.

Eline ayağına şimşek düşsün. Eline sıcak pide pıslasın. Etlerin lime lime kopsun. Geberde canın çıksın. Gözlerin kör olsun.

İki gözün kör olsun.

İnşallah istediğini alamazsın. Kör şeytandan bul.

Naha dillerin burulsun. Ocağın sönsün.

Salını tutan olmasın.

Sürüm sürüm sürün inşallah. Yüzünü şeytan görsün. Yüzünü yıkayıcı görsün.

Zehir zıkkım olsun. (KK1, KK2, KK4, KK5, KK6, KK7, KK8, KK9, KK10, KK11, KK17, KK18, KK25)

3.HALKBİLİMİÜRÜNLERİ