Tam Denetimli Sinyalize Dönel Kavşaklar

Tam denetimli sinyalize dönel kavşaklar, dönel kavşakta, hem kavşak yaklaşım kollarında hem de merkez ada etrafındaki bazı noktalarda sinyalizasyon

16

sistemlerinin bulunduğu ve trafik akımlarının kavşaktan geçiş önceliğinin bu sinyalizasyon sistemleri ile belirlendiği eşdüzey kavşaklardır. Sinyalize kavşakların ve dönel kavşakların kombinasyonu sonucu ortaya çıkan tam denetimli sinyalize dönel kavşaklar, genellikle, trafik kültürünün sürücüler üzerinde tam olarak yerleşmediği veya sürücülere yeterince trafik eğitiminin verilmediği ülkelerde karşımıza çıkmaktadırlar.

Ülkemizde de hem şehiriçi hem de şehirlerarası yol ağlarında sayıları günden güne büyük bir hızla artan tam denetimli sinyalize dönel kavşakların tasarımlarının öncelikli amacı, kavşakta sirküle olan trafik akımları ile kavşağa giriş yapacak olan trafik akımlarının kesişmelerini önlemek ve böylece kavşakta meydana gelecek olası kaza riskini minimum düzeye indirmektir. Şekil 2.5’ te tam denetimli sinyalize dönel kavşak uygulamasının Denizli-Türkiye’ deki bir örneği (Anadolu Lisesi kavşağı) görülmektedir.

Şekil 2.5: Anadolu Lisesi Kavşağı – Denizli

Bugün ülkemizde, her ne kadar sayıları artmış olsa da, birçok trafik mühendisinin ve ulaşım bilimcisinin aklında tam denetimli sinyalize dönel kavşaklar ile alakalı pek çok soru bulunmaktadır. Bu tip kavşakların kavşak kapasitesini,

17

ortalama taşıt gecikmesini, çevreyi ve kavşak hizmet düzeyini nasıl ve ne derece etkilediği akıllarda kalan sorulardan yalnızca birkaçıdır.

Ülkemizde tam denetimli sinyalize dönel kavşaklardaki trafik yönetimi genellikle, iki, üç ya da dört fazlı olarak gerçekleştirilmektedir. İki fazlı denetimde, kavşağın karşılıklı yaklaşım kollarındaki taşıtlara aynı anda geçiş hakkı tanınmaktadır. Sola dönüş hareketlerinin her iki fazda da engellendiği bu yöntemde, taşıtların birbirleri ile kesişme olasılığı oldukça düşüktür. Sola dönüş hareketlerinin çok fazla olduğu durumlarda ise, dönel kavşaktaki depolama alanı yetersizliğinden dolayı iki fazlı denetim kavşağın yönetimi için uygun bir seçenek olmamaktadır. Böyle durumlarda kavşağın üç veya daha fazla fazlı yönetilmesi uygundur. Şekil 2.6’ da tam denetimli sinyalize dönel kavşaklarda uygulanan iki fazlı faz planı gösterilmektedir.

Şekil 2.6: Tam Denetimli Sinyalize Dönel Kavşaklarda Uygulanan

İki Fazlı Faz Planı

Tam denetimli sinyalize dönel kavşaklarda üç fazlı trafik denetimi, genellikle, kavşak yaklaşım kollarındaki trafiğin dengeli olarak dağılmadığı durumlarda uygulanmaktadır. Üç fazlı denetimde, trafik hacminin yüksek olduğu yaklaşım kollarındaki taşıtlara aynı fazda geçiş hakkı verilmekte ve bu yaklaşım kollarındaki sola dönen taşıtların herhangi bir kazaya sebep olma olasılığını ortadan kaldırmak için, bu fazda sola dönen taşıtlar merkezi ada etrafında depolanmaktadır. Bununla birlikte, trafik hacmi fazla olmayan karşılıklı yaklaşım kollarındaki taşıtlara da aynı fazda geçiş hakkı verilmektedir. Fakat söz konusu yaklaşım kollarındaki trafik hacimlerinin fazla olmadığı dikkate alındığında, bu yaklaşım kollarında sola dönüş hareketi yapacak olan taşıtların birbirleri ile kesişme olasılıklarının da oldukça düşük olduğu sonucuna kolayca ulaşılabilmektedir. Bu yüzden bu faz için, sola dönen

18

taşıtların depolanması söz konusu değildir. Kısacası sola dönecek olan taşıtların diğer taşıtlar ile çakışmaması sürücünün dikkatine ve trafik bilgisine bağlıdır.

Tüm yaklaşım kollarındaki trafik hacimlerinin yüksek olduğu durumlarda veya yaklaşım kollarında sola dönüş hareketi yapacak olan taşıt sayısının fazla olduğu durumlarda ise, tam denetimli sinyalize dönel kavşaklarda, dört fazlı trafik denetimi tekniği uygulanmaktadır. Sola dönüş hareketlerinin, trafik kazası olasılığını arttıran önemli bir faktör olduğu bilinmektedir. Dört fazlı denetim tekniği ile karşılıklı yaklaşım kollarındaki taşıtların birbirleri ile kesişme olasılığı ortadan kaldırılmakta ve böylece kavşakta meydana gelecek olan trafik kazası olasılığı minimum düzeye düşürülmektedir.

Şekil 2.7’ de tam denetimli sinyalize dönel kavşaklarda uygulanan üç fazlı faz planı, Şekil 2.8’ de ise tam denetimli sinyalize dönel kavşaklarda uygulanan dört fazlı faz planı ayrıntılı olarak gösterilmektedir.

Şekil 2.7: Tam Denetimli Sinyalize Dönel Kavşaklarda Uygulanan

19

Şekil 2.8: Tam Denetimli Sinyalize Dönel Kavşaklarda Uygulanan

Dört Fazlı Faz Planı

Tam denetimli sinyalize dönel kavşakların tasarımı ve işletilmesi aşamasında tasarımcının bazı faktörleri kesinlikle göz önünde bulundurması gerekmektedir. Kavşağın geometrik özellikleri, kavşağın geometrik elemanlarının standartlara uygun olup olmadığı, kavşak yaklaşım kollarındaki saatlik trafik hacimleri, kavşak yaklaşım kollarındaki saatlik sola dönüş hareketi yapan trafik hacimleri, sola dönüşlerde depolama yapılacaksa depolama alanının yeterli olup olmadığı, fazlara ait sinyal sürelerinin yeterli ve etkin olup olmadığı tasarımcı tarafından göz önünde bulundurulması gereken en önemli faktörlerdir.

Tam denetimli sinyalize dönel kavşaklarda, uygulanacak olan faz planı ve fazlara ait sinyal sürelerinin atanması da kavşak performansını etkileyen önemli bir konudur. Tasarımcı bu aşamada, hem kavşaktaki trafik verilerine (yaklaşım kollarındaki saatlik trafik hacmi, yaklaşım kollarındaki saatlik sola dönüş hareketi yapan trafik hacmi vb.), hem de kavşak geometrik özelliklerine (depolama alanının yeterli olup olmadığı vb.) tam anlamıyla hakim olmalıdır. Unutulmamalıdır ki gelişigüzel ve düzensizce yapılan süre atamaları taşıtların kavşakta daha fazla süre kaybetmesine sebep olmakta, bu durum kavşak performansını, kavşaktaki ortalama

20

taşıt gecikmesi açısından ve kavşak kapasitesi açısından olumsuz yönde etkilemektedir.

Tam denetimli sinyalize dönel kavşakların tasarımı ve işletilmesi aşamasındaki en önemli konulardan birisi de, kavşaktaki sinyalizasyon sistemlerinin sinyal sürelerinin atamasıdır. Bu tür kavşaklar için, kavşaktaki ortalama taşıt gecikmesini minimize edecek şekilde optimum sinyal süresi ataması yapan veya sinyalizasyon sistemi için tanımlanmış devre süresini, kavşak yaklaşım kollarında bulunan sinyalizasyon sistemlerinde ve merkez ada etrafında bulunan sinyalizasyon sistemlerinde trafiğin yoğunluğuna göre dağıtan herhangi bir yazılım (program vb.) bulunmamaktadır. Bu yüzden, tam denetimli sinyalize dönel kavşaklarda, sinyalizasyon sisteminin sinyal süresi atamaları genel olarak, tasarımcının bilgi ve deneyimi çerçevesinde yapılmaktadır. Fakat unutulmamalıdır ki, kavşakta yapılacak olan trafik gözlemleri de (yaklaşım kollarındaki saatlik trafik hacimlerinin belirlenmesi, yaklaşım kollarında sola dönüş hareketi yapacak olan saatlik trafik hacimlerinin belirlenmesi vb.) kavşağın çok daha iyi bir performansla işletilmesini sağlayacak sinyal süresi atamasında, önemli bir yere sahiptir.

21