Đç Denetim Mesleği

Đç denetim mesleği iç denetçiler tarafından yerine getirilen standartları olan profesyonel bir meslektir.

Đç denetimin genel amacı, bir işletmeyi yönetmekle sorumlu kimselerin görevlerini etkin bir biçimde yerine getirmelerinde yardımcı olmaktır. Bu kapsamda, bir iç denetçi işletme faaliyetlerini bağımsızca inceler ve yönetimi bilgilendirir, onlara öneriler sunarak danışmanlık yapar, analiz ve değerlendirmelerini aktarır (http://www.tide.org.tr/tide.html). Đç denetim süreci, işletme içinde kurmaylık görevini üstlenmiş iç denetçiler tarafından yürütülür (Güredin, 2000, s.15). Đç

denetçiler, organizasyon bünyesindeki iç denetim hizmetini gerçekleştirmek üzere işletme tarafından istihdam edilmiş kişilerdir (Arens, 2003, s.7). Đç denetçilerin;

performansı, etkinliği ve farklı faaliyet ve departmanların tanımlanan yönetsel politikalara uyumunu değerlendirmesi ve bunu yaparken de bağımsız bir şekilde hiçbir merciinin etkisinde kalmamaları beklenmektedir

Đç denetim ve iç denetçi, kurumlar için bir köprü fonksiyonu görmeli, organizasyon içinde yön ve yol gösterme imkanları olmalı. Yani hem teknolojiden yararlanılmalı, hem de bu teknolojinin kontrolünden sorumlu olunmalı (Uzun, 1999, s.5).

Yönetim anlayışında meydana gelen gelişmeler, yasal düzenlemeler ve rekabet, iç denetçilerin görev ve sorumluluklarını sürekli arttırmaktadır (Uyar, 2005, s.27).

Denetlenebilecek alanları, bunlara ilişkin risk faktörlerini ve bunların önemini değerlendirmek iç denetçinin görevidir (Eşkazan, 2005, s.32).

Đç denetçiler işletmenin iç bilgi sistemini incelemekte, sistemin yönetimin belirlediği direktiflerin yerine getirilip getirilmediği ile ilgili bilgileri toplamakta ve üretim faaliyetlerine ilişkin sonuçların yönetime raporlanmasında etkili bir düzenlemenin olup olmadığını tespit etmektedirler (Tuan ve ark., 2004, s.2). Đç denetçi, kontrol sistemlerinin etkinliğini değerlendirilmesi ve etkinliğe katkı sağlamada önemli bir rol oynamaktadır (COSO, 2003, s.4). Đç denetçiler hem mali hem de mali nitelikte olmayan işlemleri kapsamak üzere geniş bir yelpazede faaliyetlerini sürdürmektedirler.

Bir iç denetim sürecinin amaçlarına ulaşabilmesi için iç denetçiler bir dizi faaliyet yerine getiriler. Bu faaliyetler şunlardır (Güredin, 2000, s.10):

• Finansal kontrollerin, muhasebe kontrollerinin ve diğer faaliyetler ile ilgili kontrollerin sıhhatini, yeterliliğini ve uygulanmasını dikkatle gözden geçirerek değerlemek ve uygun maliyetli etkin kontrol sistemlerini geliştirmek ve uygulatmak.

• Faaliyet ve işlemlerin belirlenmiş politikalara, planlara ve yönergelere uygunluğunu soruşturmak.

• Đşletmenin varlıklarının her türlü zararlara karşı korunmakta olduğunu araştırmak.

• Yönetimin düzenleyip sunduğu her türlü bilginin doğruluk ve güvenilirliğini araştırmak.

• Üstlenilen sorumlulukların yerine getirilmesi ile ilgili faaliyetlerin (başarının) kalitesini araştırmak.

• Faaliyetlerle ilgili gerekli iyileştirme işlemlerini yönetime tavsiye etmek.

Đç denetçinin görevleri 5018 sayılı Kanun’un 64’üncü maddesinde sayılmıştır.

Bunlar;

• Nesnel risk analizlerine dayanarak kamu idarelerinin yönetim ve kontrol yapılarını değerlendirmek,

• Kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılması bakımından incelemeler yapmak ve önerilerde bulunmak,

• Harcama sonrasında yasal uygunluk denetimi yapmak,

• Đdarenin harcamalarının, mali işlemlere ilişkin karar ve tasarruflarının, amaç ve politikalara, kalkınma planına, programlara, stratejik planlara ve performans programlarına uygunlugunu denetlemek ve degerlendirmek,

• Mali yönetim ve kontrol süreçlerinin sistem denetimini yapmak ve bu konuda önerilerde bulunmak,

• Denetim sonuçları çerçevesinde iyileştirmelere yönelik önerilerde bulunmak,

• Denetim sırasında veya denetim sonuçlarına göre soruşturma açılmasını gerektirecek bir duruma rastlandıgında, ilgili idarenin en üst amirine bildirmek.

Đç denetçi bu görevlerini, Đç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından belirlenen ve uluslararası kabul görmüş kontrol ve denetim standartlarına uygun şekilde yerine getirmektedir. Đç denetçinin, görevinde bağımsız olması ve iç denetçiye asli görevi dışında hiçbir görev verilememesi ve yaptırılamaması Kanun’da güvence altına alınmıştır.

Öte yandan, iç denetçilerin, raporlarını doğrudan üst yöneticiye sunması, bu ra-porların üst yönetici tarafından değerlendirilmek suretiyle gereği için ilgili birimler ile Strateji Geliştirme Başkanlıklarına verilmesi, iç denetim raporları ile bunlar üzerine yapılan işlemlerin, üst yönetici tarafından en geç iki ay içinde Đç Denetim Koordinasyon Kuruluna gönderilmesi yine Kanunun 64’üncü maddesinde hüküm altına alınmıştır.

Đç denetçilerin, iç denetim faaliyeti dışında diğer görevleri de vardır. Bu görevleri, yönetim süreçlerinin denetlenmesi, geleceğe yönelik bilgi üretilmesi, IT bilgi teknolojileri denetimi, danışmanlık faaliyetleri, kurumun geliştirme ve yenilik projelerine katkı sağlama, performans ölçümü ve verimlilik analizi olarak sayabiliriz.

5018 sayılı Kanununla birlikte Đç Denetim Koordinasyon Kurulu ile kamu kurum ve kuruluşlarında iç denetim birimleri kurulmuş olup faaliyet alanı yukarıda açıklanmıştır. Aynı zamanda diğer teftiş birimleri faaliyetlerine devam etmektedirler.

Bu yapı düzenlilik denetimi diye adlandırılan mali ve uygunluk denetim alanının hem geleneksel denetim birimleri hem de iç denetim birimlerinin faaliyet alanlarının çakışmasına neden olmaktadır. Aşağıda bu çakışma şekil yardımı ile gösterilmiştir.

Şekilden de anlaşılacağı üzere geleneksel denetim birimleri sistem, performans ve IT denetimi yapamamakta, denetim faaliyetleri işlem bazlı, geçmiş yörüngeli ve hata bulmaya endekslidir. Bu denetim faaliyetleri tabidir ki günümüz ihtiyaçlarını karşılamaktan uzaktır. Sonuç odaklı olmadığından faaliyetin vatandaş ihtiyaç ve beklentilerini karşılayıp karşılamadığı denetlenememektedir. Bu durum kuruma değer katma, kurumu geliştirme ve kurum amaçlarına ulaşmada üst yönetime yardımcı olma fonksiyonlarını yerine getirmekten uzaktır. Yani geleneksel denetim teknik ve terminolojisi kalite aracı olamayacaktır. Oysa yukarıda da ifade edildiği üzere günümüz dünyasında paradigmal değişiklikler ile zihniyet değişimine ayak uyduramayan sistemler varlıklarını muhafaza edemeyeceklerdir.

Şekil 5: Đç denetimin faaliyet alanı (Kaynak: Đsmail Hakkı Çakır, Đç Denetçiler Eğitim Sunuları)

Đç denetçilerin odaklanmaları gereken konular aşağıdaki biçimde özetlenebilir.

• Đç denetçilerin, iç denetim fonksiyonunu, kurumun amaçlarına, önceliklerine ve stratejik hedeflerine odaklamalarına ve çabalarını geçmiş yerine gelecek üzerinde yoğunlaştırmalarına yardımcı olur.

• Đç denetçiler, kuruma katma değer sağlayan danışmanlıklarıyla, kurumun sorunlarına çözüm getirir ve gerekli değişiklikleri önerir.

• Đç denetçiler, kurumun karşılaştığı temel risklerin yönetimi için kontrol sistemleri tasarlar. Ayrıca, kurumun işlevsel etkinliğini, etkililiğini ve

Kontrolör

(Müsteşarlık ve Genel Müdürlükte)

Denetmen

(Đl Müdürlüğünde)

Soruşturma Đnceleme ve diğer görevler

Uygunluk Denetimi

(Đdari, Mali)

Đç Denetçi

Sistem, Performans, Bilgi Đşlem (Bakanlık ve diğer idarelerde)

Müfettiş

(Bakanlıkta)

ekonomikliğini değerlendirmek için gerekli kriterlerin nasıl geliştirileceğini öğrenirler.

• Denetim faaliyetinin etkili bir şekilde planlanması, organizasyonu ve zaman yönetimi için teknikler edinerek uzmanlaşabilirler.

• Denetim esnasında kullanacakları takım oluşturma yeteneklerini zenginleştirerek, iletişimin denetim sürecindeki önemini daha iyi kavrarlar.

• Mali denetim araçları ile mali denetimin esasları konusunda uzmanlıklarını arttırırlar, mali bilgilerin yıl içerisindeki akışı konusunda bilgi sahibi olurlar, bir mali denetimin nasıl planlanacağına dair becerilerini geliştirirler, mali tablolarla ilgili standartları öğrenerek yolsuzluk göstergelerini nasıl tanımlayacaklarını kavrarlar.

Etkin bir yönetim kontrol aracı olan iç denetim faaliyetini yürüten iç denetçiye yönetim tarafından bir takım imkanların sağlanması ve iç denetçinin de bir takım nitelikleri haiz olması gerekmektedir. Bu imkanlar ve nitelikler şu şekilde sıralanabilir (Kepekçi, 1982, s.42-46):

• Đç denetçilerin görevleri, yetki ve sorumlukları üst yönetim tarafından yönetmelik, genelge veya benzeri bir yazılı dokümanla tanımlanmalıdır.

• Đç denetçilerin bağımsızlığı sağlanmalıdır.

• Đç denetçiler gerekli mesleki yeterliliğe sahip olmalıdırlar.

• Đç denetçiler denetim çalışmalarını yürütmede, mesleğin gerektirdiği

• dikkat ve özeni göstermelidirler.

• Đç denetçi atılgan ve önder olmalıdır.

• Đç denetçi dürüst olmalıdır.

• Đç denetçi tamamen önde olmalıdır.

• Đç denetçi az ve öz olmalıdır.

• Đç denetçinin başarılı olabilmek için aşağıdaki işlemleri yapabilmesi gerekir:

• Problem çözme yeteneklerine başvurma,

• Problem çözmede bilginin rolünü anlama,

• Tümevarım ve tümdengelim muhakemelerini kullanma

• Karar verme sürecini anlama.

Yazılan işlemleri yapabilmesi için bir iç denetçinin, muhasebe ve finans yanında çeşitli alanlarda işletme yönetimi bilgi ve yetilerine sahip olması gerekmektedir.

Đç denetim fonksiyonunun kapsamını kuruluşun iç kontrol sistemlerinin verimliliği ve etkinliği ile performans kalitesinin incelenmesi ve değerlendirilmesi faaliyetleri oluşturmaktadır. Bu çerçevede yukarıda özetlenen faaliyetleri gerçekleştirmek üzere iç denetim elemanları (Özeren, 2002, s.1-2):

• Finansal ve operasyonel bilgilerin ve bu bilgilerin tanımlanmasında, ölçülmesinde, tasnif edilmesinde ve raporlanmasında kullanılan yöntemlerin doğruluğunu ve güvenilirliğini araştırmalı.

• Kuruluşun faaliyetleri ve raporları üzerinde önemli etkileri olan politikalara, planlara, prosedürlere, kanunlara ve yönetmeliklere uygunluğu sağlamak amacıyla oluşturulan sistemleri incelemeli ve kuruluşun bunlarla uygunluk içinde olup olmadığını belirlemeli,

• Varlıkları koruma yöntemlerini gözden geçirmeli, uygun olduğunda, aynı tür varlıkların mevcudiyetini kontrol etmeli,

• Harcanan kaynakların tutumlu ve verimli kullanılıp kullanılmadığını değerlendirilmeli,

• Sonuçların saptanan amaçlara ve hedeflere uygun olup olmadığını ve faaliyet ve programların planlandığı gibi yürütülüp yürütülmediğini araştırmak üzere faaliyet ve programları incelemelidirler.