Demokratik Tutum Ölçeği

Ölçeğin amacı ilköğretim düzeyindeki öğrencilerin bazı temel demokratik tutumlar açısından gelişimini ölçmesidir.

Bu araştırmada kullanılacak tutum ölçeği, tutumları ölçmede en yaygın olarak kullanılan likert tipi bir ölçektir (Tavşancıl, 2002: 139). Ölçekte 5’li likert tip kullanılmıştır. Her bir madde için cevaplayıcının “Her zaman”, “Sıklıkla”, “Ara sıra”, “Nadiren” ve “Hiçbir zaman” seçeneklerinden birini işaretlemeleri istenecektir. Olumlu maddeler, "Her zaman" seçeneğinden başlamak üzere 5'ten l'e doğru, olumsuz maddeler ise "Hiçbir zaman" seçeneğinden başlamak üzere l'den 5'e doğru puanlandırılmıştır. Ölçekten elde edilebilecek en düşük puan 22, en yüksek puan ise 110 olarak belirlenmiştir.

Literatür incelemeleri sonucu birçok çalışmada demokratik tutumların belirleyicisi olarak ele alınan değerler farklı şekillerde ele alınmıştır. Araştırmalar ışığında, bu çalışmaya uygun olarak “empatik tutum, çoğulculuk, uzlaşma, kendini ifade becerisi, problem çözme, ortak karar alma, katılımcılık, işbirliği, kurallara

uyma, insan haklarına saygı ve hoşgörü” ele alınacak temel değerler olarak belirlenmiştir. Seçilen bu temel değerlerin birey tarafından kazanılması için uygun davranışlar uzman görüşüne başvurularak belirlenmiştir. Her bir değer için ölçek maddesi oluşturulmuştur. Tanımlanan bu işlemlere örnek aşağıda sunulmaktadır.

Örnek:

Hedef: İşbirliği- Yardımlaşma ilişkin davranışları geliştirebilme

Hedef Davranış: 1. Grup çalışmasında bana verilen her türlü görevi yaparım

Ölçeğin madde havuzu beş alt boyuttan oluşan 59 maddeyi içermektedir. Geçerlilik için ölçek, eğitim alanında uzman iki öğretim üyesi, bir araştırma görevlisi ve iki Sosyal Bilgiler Dersi öğretmeninin görüşlerine sunulmuştur. Uzman görüşü alınarak madde sayısı 36’ya düşürülmüştür. Düzeltme ve öneriler sonrasında, ölçek iki Türkçe öğretmenine sunularak dil açısından uygunluğu incelenmiştir. Bundan sonra ilköğretim altıncı sınıfa devam eden 10 öğrenciye ölçeğin son hali okutulmuş ve ölçekle ilgili görüşleri alınmıştır. Öğrenciler, ölçekte anlamadıkları herhangi bir kelime olmadığını ve ölçek maddelerinin görüşlerini yansıtabildiğini belirtmişlerdir. Belirtilen aşamalardan sonra, ölçeğin yüzeysel geçerliliğinin sağlandığı düşünülmektedir. Bu aşamadan sonra hazırlanan "Demokratik Tutum Ölçeği" İzmir ili Buca ilçesindeki dört ilköğretim okulundan toplam 250 altıncı sınıf öğrencisi üzerinde uygulanmıştır. Elde edilen veriler SPSS 11 bilgisayar programıyla analiz edilmiş ve 11 maddenin (2, 7, 9, 13, 14,16, 28, 29, 31, 34, 36) madde-toplam korelâsyonunun 0,3’ten düşük olduğu görülmüştür. Bu maddeler ölçek güvenirliğini olumsuz etkilediğinden çıkarılmıştır. Bu aşamadan sonra faktör analizi işlemine geçilmiştir.

Faktör analizi yapılmadan önce, verilerin faktör analizine uygunluğu Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ve Barlett Sphericity testi ile incelenmiştir. Araştırmada, ölçeğin KMO değeri 0.83 olarak bulunmuştur. Bu durumda, 0.83’lük değer, oldukça yüksektir ve verilerin faktör analizi için uygun olduğunu göstermektedir (Leech, Barrett ve Morgan, 2005). Verilerin çok değişkenli normal

dağılımdan geldiği ise Barlett Sphericity testi ile test edilmektedir (Tavşancıl, 2002). Test sonucu 2201,02 olarak bulunmuştur. Sonucun anlamlı çıkması, verilerin normal dağılıma sahip olduğunu göstermektedir. Böylece KMO ve Barlett testi sonuçları, bu veriler üzerinden faktör analizi yapılabileceğini, yani verilerin faktör analizi için uygun olduğunu ortaya çıkarmıştır.

Faktör analizine 24 madde ile başlanmıştır. İlk analiz sonuçları incelendiğinde, ölçeğin öz değeri 1’den büyük 5 faktörde toplandığı ve bu faktörlerin açıkladığı toplam varyansın % 47.92 olduğu görülmüştür. Faktörlere giren maddeler incelendiğinde, ortaya çıkan faktörlere isim verilemekte zorlanılmıştır. Bu nedenle, Özer(2004) araştırmasına benzer şekilde, ölçeğin iki faktörlü olabileceği düşünülmüş ve ölçeğin faktör yapısı iki olarak sınırlandırılarak, iki faktör üzerinden analiz yapılmıştır. Veriler varimax dik döndürme tekniği kullanılarak incelendiğinde bir maddenin (19. madde) iki faktörde yüksek yük değerine sahip olduğu gözlenmiş ve bu madde çıkarılarak, faktör analizi yeniden yapılmıştır. Yeni durumda binişme gösteren madde olmadığından, faktörlerde yer alan maddelerin faktör yükleri incelenmiş ve faktör yükü için alt sınır 0.30 olarak belirlenmiştir. Son durumda, ölçek iki faktörden oluşmaktadır ve iki faktörün açıkladığı varyans oranı % 32,44’tür. Ölçeğin madde sayısı ise 22 olarak belirlenmiştir.

Bu aşamada her faktöre giren maddeler incelenmiş ve faktörler isimlendirilmiştir. Faktörlere maddelerin içerikleri dikkate alınarak isim verilmeye çalışılmıştır (Büyüköztürk, 2002). Birinci faktörde yer alan maddeler; empati, bireyler arası ilişkiler ve insan haklarına saygı vb. ile ilgili tutumları ağırlıklı olarak içerdiğinden birinci faktöre "Hoşgörü” ismi verilmiştir.

İkinci Faktörde toplanan maddeler; işbirliği, katılım, grup kararı, ortak karar verme vb. ile ilgili tutumları ölçücü nitelikte olduğundan ikinci faktör "Uzlaşma", adı verilmiştir. Tablo 6, Demokratik Tutum Ölçeği’ne ilişkin faktör analizi sonuçlarını göstermektedir.

Tablo 6. Demokratik Tutum Ölçeği’ne İlişkin Faktör Analizi Sonuçları Döndürülmüş Faktörler için Yük Değerleri Madde No Hoşgörü Boyutu (I.Faktör) Uzlaşma Boyutu (II. Faktör) 5 ,707 3 ,677 1 ,662 4 ,615 10 ,585 33 ,541 6 ,521 32 ,466 8 ,453 24 ,402 22 ,347 30 ,341 26 ,660 21 ,634 17 ,591 20 ,587 12 ,586 27 ,576 15 ,565 35 ,532 18 ,478 23 ,352 Öz değer (Toplam=7,463) 5,238 2,225 Açıklanan Varyans (Toplam=32,44) 22,776 9,673

Faktör analiziyle belirlenen faktörlerin güvenirliklerini belirlemek amacıyla faktörlerin Croanbach alpha iç tutarlılık katsayıları hesaplanmıştır. Tablo 7, faktörlerin isimlerini, madde sayılarını ve Croanbach alpha iç tutarlılık katsayılarını göstermektedir. Tablo 7’ye göre, Birinci faktörde yer alan maddeler; empati, bireyler arası ilişkiler ve insan haklarına saygı vb. ile ilgili tutumları ağırlıklı olarak içerdiğinden birinci faktöre "Hoşgörü” ismi verilmiştir.

İkinci Faktörde toplanan maddeler; işbirliği, katılım, grup kararı, ortak karar verme vb. ile ilgili tutumları ölçücü nitelikte olduğundan ikinci faktör "Uzlaşma", adı verilmiştir.

Tablo 7. Demokratik Tutum Ölçeğinin Croanbach Alpha Çalışması

Faktörlerin İsimleri N Cronbach-alpha

Hoşgörü Boyutu 12 0,78

Uzlaşma Boyutu 10 0,78

Toplam 22 0,83

Son haliyle bu çalışmada ön ve son test olarak uygulanan "Demokratik Turum Ölçeği" iki alt boyuttan ve 22 maddeden oluşmuştur ve Ek 1’de ölçeğe yer verilmiştir.