Demokrasi Temel Kategorisi

Temel kategorilerimizden ilki demokrasi kavramıdır. Levent Köker eleştirel ve pozitivist siyaset teorilerini anlattığı İki Farklı Siyaset adlı yapıtında, bu iki farklı siyaset anlayışının demokrasiye bakışlarını da ele alır. Biz bu bakış açılarından bahsederek her ikisinin de birbirinden farklı biçimde ele aldığı kavramları ortak kümede alt kategoriler olarak benimseyeceğiz. Köker, demokrasi kavramını tartışan pozitivist eğilimli yazarların demokrasiyi yarışma halindeki partilerin oluşturduğu sistemin farklı hükümet politikalarından toplumun üyelerinin isteklerini birleştirmenin pratik yolu olarak görmekte olduğunu söyler. Bu bağlamda demokratik siyasal süreç şiddete dayalı çatışmayı devlet zoruna başvurmadan bastırmanın bir yolu olarak görmektedir. Demokrasiye yaklaşımı da, böylece, amaç ve varılan sonuç gibi değer yüklü olabilecek kavramların (örneğin, özgürlük, eşitlik, katılım gibi demokrasiye 18. yüzyıldan itibaren giderek yaygınlaşan etik meşruluk zeminini sağlayan değerlerin) dışlanmasından yana görünmektedir. Siyaset teorisini pozitivist temele oturtmak isteyen araştırmaların demokrasi sorununa yaklaşımları bu esas tarafından belirlenir. Buna göre pozitivist yaklaşım geliştiren düşünürler bir ülke üzerinde yaşayan insanların siyasal kurumlar (partiler, hükümet, parlamento, v.b) hakkındaki kanaat ve tutumlarından oluşan siyasal kültür ile demokrasinin istikrarı (uzun sürelilik, meşruluk, ciddi tehlikelerin yokluğu, etkililik ve kararların koşullara uyum sağlaması) arasında ilişki arayanlardan oluşan bir grubu temsil ederler. Bu düşünürler, demokrasiyi ampirik olarak test edilebilir önermelerden kurulu bir model olarak benimserler.126

Diğer yandan eleştirel yaklaşım içinde demokrasi kavramını ele alan düşünürlerin temele yerleştirdikleri düşünce ise, bir topluluk yaşamı içinde, o yaşamı ortak katılımlarıyla etkileme gücüne sahip insanların eylemleri içinde belirlenen ahlâki bir ilkenin olması gerektiği yönündedir. Bu düşünürlere göre pozitif sıfatıyla ele alınan bir demokrasi özgürleri negatif bir düzeye

getirecektir. Bu yüzden de pozitivist bakış açısından farklı olarak daha etik bir meşruluk zemininde özgürlükleri ön plana çıkaran ve onların ön plana çıkmasına yardımcı olan kavramlarla demokrasiyi ele alırlar. Buna göre, diyalog, karşılıklı konuşma, iletişim, topluluk yargısı ve bireylerin birbirleriyle eşit ve katılımcı olarak karşı karşıya geldikleri rasyonel ikna türünden ortak özellikleri bulunan kavramlardan hareket ederek demokratik olup olmamayı tartışırlar. Bu anlamda da oydaşma ve sivil toplum gibi kavramların öne çıkmasına ön ayak olurlar. Sonuç olarak, bu kavramların varolduğu bir demokratik sistem içinde olmak eleştirel ve denetleyici bir göreve sahip bulunmak olarak ifade edilir.127

Her iki demokrasi anlayışının ele aldığı kavramlara bir de Amerika Birleşik Devletleri’nde faaliyetlerini sürdüren Freedom House’un demokrasi indeksinde ele aldığı kavramlarla yaklaşmak mümkündür. Bu indekse göre bir ülkede demokrasinin varolup olmadığının tespiti bir takım kıstaslara bağlıdır. Bu indekste demokratik değerler, çeşitli özgürlükler olarak başlıklandırılmakta ve sunulmaktadır. Özgürlükler toplumsal ve politik özgürlükler olarak ikiye ayrılmaktadır. Medya ve yayın özgürlüğü, kamuya açıklık, sivil toplum örgütlerinin özgürlüğü, gösteri ve yürüyüş özgürlüğü, haksızlığı kanıtlanmadığı sürece hapis ya da gözaltına alınmama, özgür ticari birlikler, özgür ticari birleşmeler, özgür özel teşebbüs, özgür dinsel kurumlar, kişisel sosyal haklar: mülkiyet, seyahat, aile, sosyoekonomik haklar, mülk sahibinin mülkü üzerindeki özgürlüğü gibi özgürlükler toplumsal özgürlükler başlığı altında ele alınan özgürlüklerdir. Politik özgürlükler alanında ise, başkanlık seçimlerinde meşru bir süreç işletilmesi, meclis üyelerinin seçiminde işletilen sürecin meşruluğu, çoğulcu siyasal partiler, oy vermeme hakkı, grupların kendileri hakkında karar verebilme hakları, dağıtılmış bir merkezi iktidar, biçimsel olmayan, merkezi hukuk sisteminin iktidarından bağımsız bir müzakere ortamı.128

Bileşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın Latin Amerika devletlerinde geleneksel demokratik çatışma metodolojisi ve bu ülkelerde çatışma konusunda erken uyarıyı amaçlayan çalışmalarında, demokrasinin varlığına

127 _{Köker, İki Farklı Siyaset, s. 91-102.}

128 _{Freedom House, Freedom in the World, Westpot, CT: Greenwood Pres., Various Years,}

ilişkin betimlemelerinde şu başlıklardan yararlanmaktadırlar: katılım, müzakere imkanı, haklar, yurttaşlık düşüncesi, yasaya ulaşabilme, yasanın duyurulması ve haksız yere cezalandırılmama, kamu düzeni ve yurttaş güvenliği, insan haklarının çiğnememe garantisi, devlet kaynaklarının adil dağılımı, ekonomik kalkınma, iş bulabilme ve açlık çekememe garantisi, her türlü düşüncenin devlete aktarılabilmesi.129

Tüm bunlarla birlikte, demokrasi kavramının liberal siyaset kurumunun içinde gelişen ya da varolan bir reel demokrasi kavramını hatırlatması gerektiğini söylenmelidir. Sonuç olarak, demokrasi temel kategorisini ele alırken belirlenen alt kategorileri hem etik hem de teknik maddeleri göz önüne alarak şu şekilde sıralanabilir: Azınlık, birey, cinsel tercih, çok kültürlülük, eşitlik, katılım, kimlik, özgürlük (hürriyet), referandum, siyasal partiler, seçme ve seçilme. Çalışmada tüm bu alt kategorilerin siyasal parti programlarında farklı kelimelerle ifade edildiği göz önünde tutularak bu kelimelerin niceliksel toplamı ile grafiklendirildi.

Demokrasi temel kategorisi, parti programlarında, demokratik, demokratikleşme, antidemokratik, demokrasiler kelimeleriyle birlikte ele alınmıştır.

Birey alt kategorisi, siyasal parti programlarında bireyler, fert, fertler, bireysel kelimeleriyle birlikte aranmıştır.

Çok kültürlülük alt kategorisi siyasal parti programlarında kültürler, kültürel farlılık, kültürel değerler, kültürel birikim, kültürel miras, yabancı kültürler, kültürel zenginlik, renklilik başlıklı kelimelerle birlikte değerlendirilmiştir.

Eşitlik alt kategorisi, siyasal parti programlarında eşit, eşitsizlik kelimeleriyle birlikte aranmıştır.

Özgürlük alt kategorisi, siyasal parti programlarında özgür, hürriyet, hürriyetler, hür, özgür irade, özgürce, özgürlükçü kelimeleriyle birlikte aramıştır.

129 _{Marc Chernick, John Bailey, A Methodology For Democratic Conflict Convention and}

Early Warning in Latin America, Gergetown univeristy Department of Government & UNDP Regional Bureau for Latin American and the Caribbean, Presented at Workshopheld at Georgetown University, www.undp.org, 2005.

Referandum kavramı, parti programlarında oy, halk oylaması kelimeleriyle birlikte değerlendirilmiştir.