Türk bayrağı
3- Demir Yolu Taşımacılığı
Sınırların ortadan kalkması ile ulaşım sektörünün önemini dahada belirginleşmeye başlamıştır, demiryolu taşımacılığı her geçen gün ihtiyacı daha da faza hissedilen kombine taşımacılığın önemli parçalarından biridir. Demiryolu taşımacılığı diğer taşıma türlerine göre daha güvenli ve daha az maliyetli bir taşıma şeklidir.
Demiryolu taşımacılığının temel altyapı bileşenleri, raylı sistemler ve donanım ürünleri, lokomotif ve vagonlar, aktarma istasyonları ve terminallerdir. Demiryolu taşımcılığında devlet tarafından yapılmakta olan bu altyapı yatırımları son derece maliyetlidir. Demiryolu başlangıç yatırımlarının devlet tarafından sağlanmasından sonra işletim maliyetleri ise son derece ekonomik olmaktadır. Ayrıca demiryolu yük taşımcılığı, uzun mesafeler arasında gerçekleştirilebilen güvenli ve çevre dostu bir taşımacılık türüdür.
a. Dünya Demiryolu Taşımacılığı
Gelişmiş ve gelişmekte olan tüm dünya ülkelerinde demiryolu taşımacılığının önemi fark edilmiş ve bu taşımacılık türünün gelişimi için yapılması gerekli olan atılımlar yapılmaya başlanmıştır. Yapısal değişim süreci içinde demiryollarının hem kendi yapıları hem de devletle ilişkileri sorgulanmakta ve yeniden düzenlenmektedir. Dünya demiryollarının hemen hemen tümünde yeniden yapılanma çalışmaları çeşitli biçimlerde sürdürülmektedir. Günümüzde, demiryolu sektörünün sadece diğer ulaştırma sistemleri karşısında rekabet gücünü arttırmaya değil, aynı demiryolu altyapısı üzerinde birden fazla işleticinin faaliyetine imkan vererek sektör içinde rekabet yaratılmaya çalışılmaktadır41. . Bu süreç içinde demiryollarının hem kendi yapıları, hem de ulaştırma politikaları içindeki konumu ve devletle ilişkileri sorgulanmakta ve yeniden düzenlenmektedir. Söz konusu düzenlemelerin temel amacı, demiryollarını amaca yönelik hizmet sunmaktan alıkoyan gereksiz devlet müdahalesinden kurtarmak ve yeni ulaştırma politikaları ve kurumsal yapılanmanın
41 DPT 8. 5 Yıllık Kalkınma Planı, Demiryolları Taşımacılığı Özel İhtisas Komisyon Raporu,
yeniden oluşturulması sayesinde etkinliğini artırmak suretiyle sübvansiyonları azaltmaktır. Günümüzde, demiryolu sektörünün sadece diğer ulaştırma sistemleri karşısında rekabet gücünü arttırmaya değil, aynı demiryolu altyapısı üzerinde birden fazla işleticinin faaliyetine imkan vererek sektör içinde rekabet yaratılmaya çalışılmaktadır
Demiryolu taşımacılığı ülkemizde her ne kadar uzun zaman alan bir taşımacılık türü olsa da dünya ülkelerinde demiryolu taşımacılığı teknolojiden tam anlamıyla yararlanılarak oluşturulan hızlı trenler sayesinde en hızlı ulaştırma araçlarından biri haline gelmiştir. Japonya da 30 yıl önce kullanılmaya başlanan hızlı trenler son yıllarda Avrupa ülkelerine de gelmiş ve kullanılmaya başlanmıştır. Yüksek-hız tren hizmetleri, demiryollarına önemli bir pazar imkanı yaratmıştır. Bu pazarda demiryolları, karayolu ve havayoluna göre tercih edilir bir alternatif haline gelmiştir. Genel olarak. yüksek-hız treni terimi saatte 200 kilometrenin üzerinde hız yapan yolcu trenleri için kullanılmaktadır
Avrupa Birliği'nde benimsenen demiryolu politikaları: demiryolu kuruluşlarının bağımsızlığı, işletme ile altyapının birbirinden ayrılması, yeni işleticilere hatlara erişim hakkı sağlanması, altyapı kullanım bedellerinin eşitlik ilkesine göre belirlenmesi, demiryolu kuruluşlarının mali yapısının düzeltilmesi esaslarına dayanmaktadır. Avrupa Birliği, demiryolu sektörünün yeniden yapılanmasını (veya yürütülmekte olan yapılanma çalışmalarının tamamlanmasını) öngörmektedir. Avrupa'daki birçok ülkede başlatılan yeniden yapılanma çalışmaları kapsamında gerek demiryolu sektörü içinde gerekse diğer sektörler arasında rekabet edebilme düzeyini yakalama gerekçesiyle demiryolu kuruluşlarının mali yapısını iyileştirmek öncelikli hale gelmiştir. Teknik değişim süreci içinde ülke demiryollarının birbirine entegrasyonu amacıyla teknik altyapının (özellikle sinyalizasyon, telekomünikasyon, çeken-çekilen araçlar ve ekipman) birbirine uyumluluğu sağlanmaya çalışılmaktadır42.
42 Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O Planlama ve İktisadi Araştırmalar Grup Yönetmenliği, Ulaştırma
b. Türkiye’de Demir Yolu Taşımacılığı
Ülkemizde Cumhuriyetin ilk yıllarında benimsenen kendi kendine yeterli bir ekonomi oluşturulması politikası doğrultusunda ülkenin temel ulaştırma sistemi konumunda olan demiryolları; .Milli Ekonominin. yaratılmasına hizmet eden bir araç olarak değerlendirilmiş, sanayinin yer seçiminde yönlendirici etken olmuş, sanayinin yurt düzeyine yayılması ve modern Türkiye’nin yaratılmasında önemli rol oynamıştır. Cumhuriyetin ilanında 1734 km si Ankara hükümeti tarafından yapılmış, 2352 km si yabancılar tarafından yapılmış toplam 4086 km.lik demiryolu ağı mevcuttu43. 1950’li yıllara gelindiğinde Türkiye’de ki toplam demiryolu ağı 10386 km.ye çıkmıştır. Ancak 1950 yılından sonra uygulanan dengesiz ulaştırma politikaları sonucunda, demiryollarına gerektiği gibi önem verilememiş ve 1950- 1980 li yolları arasında yılda sadece 30 km.lik bir demiryolu yapılabilmiştir.
Ülke ekonomisinin gelişen uluslar arası standartlara uyumunun sağlanabilmesi için demiryolu ulaşımı oldukça önemlidir. Ülkemiz yolcu taşıma paylarına bakıldığında, karayolu yolcu taşıma payı %96, demiryolu yolcu taşım payı ise yalnızca %2’dir. Ülkemiz ulaşım sistemi içerisinde karayolu- demiryolu yük taşıma paylarına bakıldığında, karayolu yük taşıma oranı %94, demiryolu yük taşıma payı ise %4 tür. Demiryollarının yük taşımacılığındaki payı son 50 yılda %60 oranında gerilemiştir44. Demiryolunun yük taşımacılığındaki payının %30’lara çıkarılması durumunda; on yıllık dönemde yaklaşık 1500 kişinin ölümden, 16000 kişinin yaralanmaktan kurtulacağı hesaplanmıştır45. Türkiye de 2006 yılı itibariyle kullanılan toplam araç filosuna baktığımız zaman; 586 adet dizel lokomotif, 68 adet elektrikli lokomotif, 93 adet elektrikli dizi, 58 adet dizelli dizi, 1046 adet yolcu ve 650 000 ton kapasiteli 16989 adet yük vagonunun olduğunu görüyoruz. Demir yolu ağı ülkemizdeki 81 il merkezinin 37 sinden geçmemektedir.
43www.demiryollari.gov.tr (15/03/2007 ) 44 tusiad,op. cit, s.117
Ülkemiz etkin bir ulaştırma sistemine kavuşabilmek için demiryolu ulaşımına daha önem vermelidir, demir yollarının daha aktif hale getirmek için demiryollarının limanlarla olan %5’lik bağlantısını daha yüksek seviyelere çıkarmalıdır.
4. Havayolu Taşımacılığı
Havayolları taşımacılığı son yıllarda hızlı ve güvenilir olması nedeniyle tercih edilmeye başlanan ulaştırma biçimlerinin başında yer almaktadır. Küreselleşmenin getirdiği hızlılık zorunluluğu, coğrafi konumlar dolayısıyla ulaştırma yollarının giderek zorlaşması havayolu taşımacılığının bu şekilde gelişmesinin en önemli nedenleri arasında sayılmaktadır. Havayolu taşımacılığı birim taşımacılık maliyetlerinin en yüksek düzeyde yapıldığı taşımacılık türüdür, fakat bu olumsuz özeliğine rağmen ,günümüzde yaşanan uluslar arası rekabet bu türün gelişmesini hızlandırmakta; modern hava limanları , son teknoloji ürünü araçlar, geliştirilmiş kapasiteler, ileri depolama sitemlerinin varlığı havayolu taşımacılığının yaygın bir biçimde yapılmasına olanak tanımaktadır46.
Ülkelerin havayolu taşımacılığına önem vermelerinin çeşitli nedenleri vardır bu nedenlerden geçmişte en önemli olanlardan bir tanesi, ülkelerin sahip olacakları havayolları sayesinde diğer ülkeler arasındaki itibarlarının yükseltilmesi, kullandıkları yeni teknolojiler ile dünya ülkelerini etkilemek ve kendilerine iyi bir vitrin oluşturmak istemeleridir. Ancak şu anki piyasalara bakılacak olursa artık diğer tüm sektörlerde olduğu gibi havayolu ulaştırmasında devletin müdahalesinin gereksizliği tartışılmakta ve bunun içinde önceki konularda belirtildiği gibi deregülasyonlar yapılmaktadır. Uluslar arası havayolu taşımacılığına ülkelerin önem göstermesinin diğer bir nedeni de, diğer ülkelerle ilişkisi kısıtlı olan az gelişmiş ülkelerin, kuracakları havayolu şirketleri sayesinde turizm, ticaret ve yatırım ilişkilerinin gelişmesi beklemeleridir.
Her sektörde girişimcilerin risk alma düzeyleri sektörün gelişimini etkileyen önemli faktörler arasındadır, havayolu taşımacılığının en yüksek maliyetli