• Hofstede’in Değer Sınıflaması
• Hofstede’nin değerlere ilişkin çalışması, değerlerin
oluşumunun toplumların karşı karşıya kaldığı tehlike ve endişelerin giderilmesi temeline dayandırılması
nedeniyle kuramsal özellik taşır.
• Hofstede’nin değerleri incelemesi değerlerin
tanımlanmasından çok değerlerin ilgili olduğu boyutları belirlemeye ve tanımlamaya yöneliktir (Doğan,2007).
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Hofstede’in Değer Sınıflaması
• Hofstede (2001) mental programlar olarak da adlandırdığı değerleri evrensel, kolektif ve bireysel olmak üzere üç seviyeye ayırmıştır.
• En temel olanı evrensel seviyedir ki bu hemen hemen bütün insanlar için ortak olarak paylaşılmaktadır.
• Kolektif seviye; dil, fiziksel mesafe, yeme-içme gibi
hususları içermekte olup belli bir gruba veya kategoriye bağlı insanlar tarafından paylaşıldığını belirtmiştir.
• Bireysel seviyeyi de ayrı olarak tanımlamış ve aynı
kolektif kültürde geniş bir yelpazede değişen alternatif davranışlar sağladığını belirtmiştir (Hofstede, 1991, 3-6; 2001, 2).
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Hofstede’in Değer Sınıflaması
• Değişim ve değişimin neden olduğu belirsizliğe ilişkin değer boyutu olarak belirsizlikten kaçınma düzeyi,
• birey-toplum karşıtlığına ilişkin değer boyutu olarak
bireycilik-kolektivizm,
• toplumdaki hiyerarşi ikilemine ilişkin güç mesafesi ve
• insanlar arası ilişkinin niteliğine ilişkin de dişil-eril
davranış (Anaerkillik-Ataerkillik) niteliği ve
• Uzun-Kısa Vadeye dönüklük Hofstede’nin
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Hofstede’in Değer Sınıflaması
• Hofstede değerlerin özellikleri arasında yoğunluk ve yön olmak üzere iki unsur daha bulunduğunu belirtmektedir.
• Bir bireyin sahip olduğu bir değerin o birey için belirli bir uygunluğu vardır ve bu uygunluk o değerin birey için ne derece yoğun olarak benimsendiğini belirler.
• Aynı zamanda bazı davranışlar iyi veya kötü olarak
tanımlanır, bu da değerin yönünü ortaya koymaktadır.
• İnsanlar birbirlerinden yoğunluk, yön ya da her ikisi bakımından da farklılaşabilir
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Hofstede’in Değer Sınıflaması
• Hofstede değerleri iki uçlu duygular olarak tanımladığı için, değerlerin hem bir yoğunluğu hem de bir yönü olduğunu belirtmiştir.
• Bu durumu mesela ‘paraya sahip olmanın’ bizler için oldukça gerekli (yoğunluk) olmakla bereber bizlerin ‘fazlasını’ iyi ‘azını’ kötü olarak düşünebildiği şeklinde örneklendirmiştir (Hofstede, 2001, s.6).
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Hofstede’in Değer Sınıflaması
• Hofstede, değerleri, kabullenilmiş değerler ve
içselleştirilmiş değerler olarak da adlandırır.
• Genellikle sosyal beğenirlilik etkisiyle kişinin olması
gerektiğini düşündüğü tercihleri yansıtan kabullenilmiş değerlerin davranışları etkileme potansiyeli, kişi tarafından gerçekten içselleştirilmiş değerlerden daha düşüktür.
• İki değer türü arasındaki fark, kişinin inandığını söylediği şeyle, gerçekten inandığı şey arasındaki farktır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Hofstede’in Değer Sınıflaması
• Hofstede (1984; 1991; 2001) değerlerin her birinin eksi ve
artı olmak üzere iki uçlu olduklarını ve şu hususlarla
savaştığını belirtmiştir: iyiye karşı kötü, kirliye karşı temiz, tehlikeye karşı emniyetli, çirkine karşı güzel, doğal olmayana karşı doğal, paradoksala karşı mantıklı, akılcı olmayana karşı akılcı, ahlakiye karşı ahlaksız.
• Ona göre değerler karşılıklı ilişki içinde olup kendi içinde bir değerler sistemi ya da hiyerarşisi oluşturmaktadır
DİĞER
DEĞERLER
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• HEDONİST DEĞERLER
• Hedonizm yunanca haz anlamına gelen hedone kelimesinden gelir.
• Hedonist değer zevkin insan yaşamındaki önemini ifade eder.
• Hedonist değer için haz, bireysel olarak ortaya çıkan bir hoşlanma duygusudur.
• Herkesin haz duygusu farklıdır, yani kişiden kişiye farklılık gösterir.
• Örneğin; bir kişi müzik dinlemekten zevk alıyor ise başka bir kişi dans etmekten veya şarkı söylemekten zevk alabilir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• HEDONİST DEĞERLER
• Felsefi açıdan bakacak olursak; zevk, yaşamdaki tek ya da temel iyi ve ideal davranış biçimi olan şeylerin peşinde koşmaktır.
• Bu yaklaşımı savunan ve kurucusu olan kişi Sokrates ‘in öğrencisi Aristippos, temsilcisi ise Epiküros‘tur.
• Aristippos‘a göre iyi demek haz demektir; haz veren her şey iyi, haz vermeyen ya da acı veren her şey kötüdür.
• Hedonist değerlere inananlar gerçek haz’ın akılla elde edileceğini ileri sürmüşlerdir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• BİLİŞSEL DEĞERLER
• Bilişsel değer bilginin doğruluğu ve yanlışlığıyla ilgilidir.
• Değerler bir boşluk içinde oluşmaz.
• O değerlerin inceleneceği ve ayırt edileceği bir bilgi temeline sahip olmak gerekir.
• Yani bilmek, anlamak ve ilişkilendirmek.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• BİLİŞSEL DEĞERLER
• Birey aldığı uyarıcıya otomatik tepki vermek yerine, bilişsel süreçlerden geçirdikten sonra tepki verir.
• Bilişsel değerler veya bilgi değerleri; bireyin
gerçek rasyonel düşünme neticesinde oluşturduğu bir değer sistemidir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• BİLİŞSEL DEĞERLER
• Bilişsel değer, gerçeğe, bilgiye ve eleştirici düşünceye önem verir.
• Bilişsel nitelikli bir bireyin temel ilgisi, gerçeğin keşfidir.
• Bilişsel değerde bilgi değeri doğru ise olumlu , yanlış ise
olumsuzdur.
• Örneğin; matematik sorusu çözen bir kişi soruyu doğru çözerse mutlu olur ve daha fazla soru çözmek ister. Bu olumlu bir
sonuç olur. Fakat soruyu yanlış çözerse mutsuz olur. Buda
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Ahlaki DEĞERLER
• Ahlaki değerler, neyin yasak olduğunu, nelere uyulması gerektiğini bize bildirmekle yönelimimizi, ilişkilerimizi ve eylemlerimizi yaptırım gücüyle belirler.
• Ahlaki değerler toplumların kültürünün, geleneklerinin,ve
inançlarının farklı olmasından dolayı toplumdan topluma farklılık gösterebilir.
• Büyüklere saygı duymak, yardım sever olmak, çevreyi korumak, cana kıymamak ve hırsızlık yapmamak gibi ahlaki değerler bir çok toplum tarafından benimsendiği için evrensel nitelik
kazanmıştır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Din ve Değerler
• Değerler ve inançlar, hayatı anlayıp yorumlamada davranışların şekillenmesinde rehberlik eder.
• Dine ait olan değer sistemleri, davranış geliştirme sürecinde belirleyici durumdadır.
• Dinler arasında, yaratılış, hayatın amacı ve anlamı, insanların uyması gereken ahlaki değerler sistemi, ölüm ve ölüm sonrası gibi konularda birtakım
farklılıklar olmasına rağmen, temel konularda birbirine benzerdir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Din ve Değerler
• Her din, inananların hayatı nasıl yaşamaları
gerektiği noktasında ya da hayatın anlamına dair konularda bir takım açıklamalarda bulunarak
inananlara yol gösterici durumundadır.
• Bir toplumda din, toplumsal değerlerin
yaratılması ve beslenmesinde önemli bir kaynak oluşturur.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Din ve Değerler
• Dinler, mensuplarını belirli değer perspektiflerini izlemeleri yönünde teşvik ederler.
• Dinler değerleri pozitif ya da negatif olarak takviye edebilen mekanizmalar oluşturarak
birleştirici niteliği ile toplumu bir bütünlük içinde olmasına katkı sağlar.
• Dinler arasındaki ayrıntılar olmasına rağmen
bütün dinlerde ve toplumlarda değer aynı anlamı taşımaktadır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Geleneksel Değerler
• Gelenek, kuşaktan kuşağa aktarılarak toplumlarda devamlılığını sürdüren köklü ve eski adetlerdir.
• Gelenekler, norm, din, ahlâk gibi toplumsal kurallar
yoluyla toplumlarda bireylerin yaşamlarını düzenleyen davranış kalıplarıdır.
• Geleneksel değerler tarih boyunca toplumlar
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Geleneksel Değerler
• Geleneksel değerlerin kökleri;
• Tanrı inancı, din, onur ve aileye saygı, çalışma ahlâkı, kesin olan doğru ve yanlış kavramı,
dürüstlük, otoriteye saygı, evlilik kurumu, ve aile kurma gibi geleneklerden gelmektedir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Geleneksel Değerler
• Geleneksel değerleri savunanlar, uyuşturucu bağımlılığı, sorumsuz babalar, evlilik dışı çocuk yapma, çocuk aldırma, terk edilen çocuklar, terk edilen yaşlılar, cinsel hastalıkların yayılması, yasa ihlalleri, eğitimin kötüye gitmesi, okullarda
disiplinsizlik, ve artan suç oranı gibi bazı toplumsal olguları geleneksel değerlerden
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Geleneksel Değerler
• Geleneksel değerler, geleneksel toplumlarda
çok önemli rol oynar, çünkü bu tür toplumlar geleneksel değerlerle kontrol edilir.
• Örneğin, çocukların eğitimi geleneksel ve ahlâki değerlere dayanır,
• Aileler geleneksel değerlere göre yaşar, evlilik önemli bir kurum olarak kabul görür
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Geleneksel Değerler
• Yaşlı insanlar geleneksel değerleri iyi bilen kişiler olarak kabul edilir,
• Onlara saygı duyulur ve toplumda yaşlı olanlara değer verilir
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Geleneksel Değerler
• Son yüzyılda modern kavramlar geleneksel değerlere karşı tehdit olarak görüldü.
• Sonuç olarak, manevi, ahlâki ve geleneksel değerler dikkate alınmaz oldu.
• Oysa hem geleneksel değerler hem de modern
kavramlar aynı çatı altında olabilir.
• Çünkü, her ikisi de toplumun hayat standardını geliştirmeyi amaçlamaktadır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Demokratik Değerler
• En yalın tanımıyla demokrasi, halkın kendi kendini yönetmesidir.
• Halk, kendini yönetmek için, yine kendi iradesini kullanarak kendini yönetecekleri seçer.
• Günümüzde istikrarlı bir demokrasinin, ancak ona uygun bir demokratik değerler sistemi ile mümkün olabileceği, bütün demokratik
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Demokratik Değerler
• İnsanlık tarihinde demokratikleşme süreciyle birlikte "önce insan, insanların özgürlüğü, insanların inancı, hür düşünce, ifade özgürlüğü", gibi değerler ortaya çıkmaya başlamıştır.
• Zamanla eğitim sayesinde bu alanda ilerlemeler giderek hızlanmış ve tüm dünya demokratik
değerlerden söz etmeye başlamıştır.
• Çünkü demokratik toplum, demokratik değerleri özgür bir ortamda içselleştirmiş, özgür ve özerk kararlar alabilme kapasitesinde olan vatandaşlara gereksinim duyar.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Demokratik Değerler • Hayatın dokunulmazlığı, • kanun önünde bütün insanların eşitliği • kabul etmeme/reddetmehakkına saygı duyma
• Katılım hakkı,
• kararların serbest
tartışılması ve oylama ile alınması,
• uzlaşma geleneği,
• siyasal hedeflerin
gerçekleştirilmesine şiddet yönteminin kesinlikle reddi,
• gerçeğe ancak hür ve serbest düşünce ve tartışma yoluyla
varılabileceği inancı gibi değerleri içerir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Demokratik Değerler
• Akbaş’a (2004:92) göre eğitim sayesinde
benimsetilebilecek demokratik değerler;
• saygılı olmak, • demokratik olmak, • erdemli olmak, • uyumlu olmak, • işbirliği yapmak, • kibar olmak, ve • hoşgörülü olmak" tır.