Davranışsal Bağlılık 50

Davranışsal bağlılık ile ilgili yaklaşımlar ağırlıklı olarak sosyal psikologların çalışmalarına dayanmaktadır. Belli bir örgüte katılmak için kişinin özveride bulunması gereği, örgüte bağlılığın başlangıç noktası olarak ele alınmıştır (Gül, 2002; 47).

Davranışsal bağlılık; daha çok işgörenlerin geçmiş davranışları nedeniyle örgüte bağlı kalma süreciyle ilgilidir (Yazıcıoğlu ve Topaloğlu, 2009: 6). Bireylerin belli bir örgütte çok uzun süre kalmaları sorunu ve bu sorunla nasıl başa çıktıklarıyla ilgili bir kavramdır. Davranışsal bağlılık gösteren işgörenler, örgütün kendisinden ziyade, yaptıkları belli bir faaliyete bağlanmaktadırlar (Bayram, 2005; 129).

Davranışsal bağlılıkta çalışan kendi davranışlarına karşı bir tutum sergiler. Uzun süre aynı işletmede çalışan insanlar kendilerine bir takım davranışlar geliştirirler ve bu davranışları benimserler. Onlar için yapacakları en iyi davranış şekli kendi benimsedikleri davranışlardır, sürekli aynı davranışı sergilemeye başlarlar ve davranışlarını sağlam bir temele dayandırırlar.

Tutumsal ve davranışsal bağlılığın herhangi birinin diğerinden üstün olduğunu belirtmek güçtür. Çünkü bu iki kavramında geçerli olduğu farklı ortamlar vardır. Tutumsal bağlılıkta, bireyler kendi değer ve amaçlarının örgütün değer ve amaçlarıyla ne derece uyuştuğunu dikkate almaktadır. Davranışsal bağlılık ise, kişilerin belirli bir örgütte sürekli kalışlarını ve örgütteki üyeliklerini sürdürmeyle nasıl başa çıktıklarıyla ilgili bir süreç olarak ifade edilmektedir. Ancak davranışın ima ettiklerinin tek ve mutlak gerçek olmaması ya da belli bir durumun koşullarında beklenmeyen gelişmeler aracılığıyla davranışın değişebileceği dikkate alındığında, bağlılığın daha geniş bir çerçevede ele alınmasının yararlı olacağına inanılmaktadır (Kök, 2006: 298).

Şekil 1.7. Davranışsal Bakış Açıları

Kaynak: Özutku (2008): Örgüte Duygusal, Devamlılık ve Normatif Bağlılık ile İş Performansı

Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt: 37, Sayı: 2, s.

81

Yukarıdaki şekilde (Şekil 1.7) çalışanların içinde bulunduğu koşullar davranışlarını ve psikolojik durumlarını yani tutumlarını etkiler. Tutumlarda gelecekte doğabilecek davranışları etkiler.

Davranışsal bağlılık yaklaşımları; Becker ve Salancik’ in yaklaşımlarıdır.

9

Bağlılıkla ilgili başka bir görüş ise Becker tarafından geliştirilmiştir. (1960) Bağlılığı, ilgilerin birikimi (yan bahis) veya örgütün batık maliyetleriyle kavramsallaştırmıştır (Shaw vd., 2003: 1022).

Üzerinden 40 yılı aşkın bir zaman geçmiş olmasına rağmen Becker’ in yan bahis yaklaşımı hala önemini korumaktadır (Powell ve Meyer, 2004: 157). Becker yan bahis yaklaşımında devamlılık bağlılığı kavramını esas alan bir bağlılık modeli geliştirmiştir (İnce ve Gül, 2005: 50).

Becker’ e göre yan bahisin oluşturulmasıyla örgüte olan bağlılık bir kez hissedildiğinde yapılan aktivitelere olan ilgide de artış görülmektedir. Yan bahis teorileri çeşitli formlar alabilir fakat Becker’ in önerdiği çok sayıda çeşitli kategoriye

Koşullar

Davranış

Davranış

ayrılabilir: sorumluluk davranışları hakkında genelleştirilmiş kültürel beklentiler, öz denetimli dürtüler, kişisel bürokratik ayarlamalar, sosyal pozisyon için bireysel ayarlamalar ve iş dışı ilgiler. Genelleştirilmiş kültürel beklentiler referans gruplarının beklediği sorumluluk davranışları olarak adlandırılabilir (örneğin işte kalma süresi). Bu beklentilere uymamak hayali, gerçek veya olumsuz sonuçlara sebep olabilir. Öz denetimli dürtüler kişinin belli bir sosyal imgede belirli kalıplarla davranması gerektiği zaman ortaya çıkar (Powell ve Meyer, 2004: 158). Kişisel bürokratik ayarlamalar uzun dönemde çalışanları cesaretlendirmek ve ödüllendirmek için örgüt tarafından koyulan kurallar veya politikalardır (örneğin kıdeme dayalı ücret sistemi). Sosyal pozisyon için bireysel ayarlamalar duruma adapte olabilmek için bireylerin çabası olarak adlandırılır fakat bu durum çalışanı diğer pozisyona uymasında zorluk çıkarabilir (örgütün özel becerileri için çaba ve zaman yatırımı yapma). İş dışı ilgiler bir çeşit yan bahis olarak görülebilir. Kısaca açıklanırsa eğer çalışan örgütten ayrılırsa ya da başka bir coğrafi bölgede çalışmaya zorlanırsa örgütün dışında oluşan, çalışanın topluluktaki kökleşmiş yeri bozulur (Powell ve Meyer, 2004:159)

Becker, kişinin davranışlarına bağlılık göstermesinin nedenini tutarlı davranışlarda bulunması olarak görmüş, bu tutarlı davranışlarının gerekçesini de yan faydalarla açıklamaya çalışmıştır. Bu yaklaşıma göre, birey örgütte kaldığı süre boyunca yan faydalar edinir, başka bir deyişle örgüte yatırım yapar (Bolat ve Bolat, 2008: 77). Çalışanlar, kendileri için önemli değerlerini örgüte aktarırlar. Örgüte zamanlarını, çabalarını harcarlar. Bunlar karşılığında kıdem, emekli aylığı gibi yan faydalar edinirler. Örgüte yatırdıkları kaynaklar kendileri için ne kadar değerliyse örgüte olan bağlılıkları da o derce güçlü olur. Çünkü yaptıkları yatırım karşılığında yan faydalar elde edeceklerdir.

Yan bahis teorisi bağlılık kuramının yaygın kavram yapılandırılmasında ileri gelen yaklaşımlardandır ve örgütle bireyin ilişkilerinin bakış açısını göstermektedir. Bu teoriye göre çalışanlar örgüte bağlıdır çünkü onların tamamen saklı veya bir şekilde gizli yatırımları olabilir. Becker tarafından kullanılan yan bahis terimi bireyin örgütten ayrılırsa kaybedeceği biriken bireysel değerlerinin yatırımı olarak adlandırılır. Bütün bu zaman boyunca Becker’ ın öne sürdüğü konu

çalışanların düzenli olarak yaptığı aktiviteden ayrılmasını daha da zorlaştırmaktadır, kısaca örgütteki üyeliğin devamlılığını istemesidir. İş alternatiflerinin eksikliği, yer değiştirme ya da bütün yatırımları kaybetme korkusu çalışanın örgüte bağlılığını arttırmaktadır (Cohen, 2007: 338).

Becker kişilerin tutarlı davranışlar sergilemesinin gerekçesini yan bahisle açıklamaktadır. Yan bahse girmekle ifade edilmek istenilen, bir davranışla ilgili kararın o davranışla çok da ilgisi olmayan çıkarları etkilemesidir. Buna göre örgütsel bağlılık, çalışanların örgütle karşılıklı iki taraf olarak bahse girdikleri bir süreçtir. Bağlılığın “bahse girme” kavramına göre, bir kişi değer verdiği bir şeyi veya şeyleri ortaya koyarak, yani bir nevi bahse girerek örgütüne yatırım yapar. Ortaya koydukları kendisi için ne kadar değerli ise bağlılığı da o derece artar. Kişinin yatırımları zaman içerisinde arttıkça alternatif iş olanaklarının çekiciliği azalmaktadır (İnce ve Gül, 2005: 50- 51).

Becker’e göre çalışanların bağlılık göstermesine neden olan yan bahis kaynakları dört tanedir (İnce ve Gül, 2005: 51- 52):

• Toplumsal beklentiler: Kişi ait olduğu toplumun beklentilerinin sosyal ve manevi yaptırımları nedeniyle davranışlarını sınırlayan bazı yan bahislere girebilir. Bu tür toplumsal baskılara, sık sık iş değiştiren kimselere toplumda güvenilir gözüyle bakılmamasını örnek olarak göstermek mümkündür.

• Bürokratik düzenlemeler: Yan bahislerin ikinci kaynağı, bürokratik düzenlemelerdir. Örneğin, emeklilik aylığı; kişi örgütten ayrıldığı takdirde yıllardır aylığından kesilen ve hakkı olan bu parayı kaybedecek, emekli aylığı alamayacaktır.

• Sosyal etkileşimler: Kişi, diğer kişilerle ilişkilerinde kendisi hakkında belli bir kanaatin yerleşmesini sağlamıştır ve bu kanaatin bozulmaması için ona uygun davranışlar sergiler.

• Sosyal roller: Yan bahis kişinin içinde bulunduğu sosyal duruma alışmış ve uyum sağlamış olmasından da kaynaklanabilir. Böyle bir durumda kişi, içinde bulunduğu sosyal rolün gereklerini yerine getirmeye alışmıştır, artık başka bir role uyum sağlayamayacaktır.

9 Salancik’ in Yaklaşımı

Salancik, tutumlar ve davranışlar arasındaki uyumun beraberinde bağlılığı getirdiğini öne sürmüştür (Bolat ve Bolat, 2008: 77). Çalışanın tutumları ile davranışları uymadığında stres oluşur. Tutuma göre davranış geliştirdiğinde ise bağlılık oluşacaktır.

Salancik’in yaklaşımında örgütsel bağlılık, kişinin davranışlarına bağlanması olarak ele alınmaktadır. Bu yaklaşımda da Becker’in yaklaşımında olduğu gibi kişi, önceki davranışlarına bağlanarak, bunlarla tutarlı davranışlar sergilemektedir (Gül, 2002: 49).

Salancik, her davranışa aynı şekilde bağlanılamayacağından söz etmektedir. Kişinin davranışlarının bazı özellikleri bu davranışlara olan bağlılığı etkiler. Açık, kesin ve şüphe götürmeyen, bir kez yapıldıktan sonra iptal edilemeyen ve geri dönülemeyen, başkaları önünde gerçekleşen ve gönüllü olarak yapılan davranışlar bağlılığı etkilemektedir (İnce ve Gül, 2005: 53).