Dataların derinlik-özdirenç değiĢimleri ve topografya

Dipol-dipol elektrot diziliminde ölçülen değerlerin derinlik ve konum noktaları Wenner ve Schlumberger sistemlerinden farklı olarak akım ve potansiyel elektrotlarının orta noktasına 45°’lik açı yapacak Ģekilde çizilen iki doğrunun kesim noktası olmaktadır. Daha derinlere doğru ise elektrot açıklığının yarı değeri kadar artacak Ģekilde devam etmektedir. Bu bilgiler ıĢığında elektrotların arazide mevcut kot dağılımları da dikkate alınırsa ġekil 5.20’den de görüleceği üzere aĢağıdaki formül dataların kesitteki gerçek yerlerini tespit açısından oldukça önemlidir.

ġekil 5.20. Dipol-Dipol diziliminde topografya faktörü.

90

√ ) (5.2) ) (5.3) ) ) ) ) (5.4) ) ) ) ) (5.5) elde edilir. Bu minvalde her iki hatta ait elektrotların, mevcut arazide kot okumaları yapılarak iĢlenen dataların derinlik-özdirenç değiĢimleri hesaplanmıĢ ve gerçek yerleri ġekil 5.21. ve ġekil 5.22. kesitlerinde gösterilmiĢtir.

ġekil 5.21. MEL-1 hattı topografya düzeltmesi yapılmıĢ dataların gerçek derinlik kesitleri.

ġekil 5.22. MEL-2 hattı topografya düzeltmesi yapılmıĢ dataların gerçek derinlik kesitleri.

Topografya düzeltmesi yapılmıĢ olan Ģekildeki datalar yer altı modelleri geometrisine uygun yerleĢtirilerek iki boyutlu yükseklik (kot) yatay mesafe kesitleri

oluĢturulmuĢtur. OluĢturulan bu kesitlerin görünür özdirenç değerleri hesaplanarak herhangi bir iĢleme tabii tutulmadan doğal data iĢlemesine devam edilmiĢtir.

ABEM SAS 1000 multielektrot cihazından alınan serimlerin “DAT” dosyalarına gerekli düzeltme ve düzenlemeler yapıldıktan sonra Res2Dinv programı aracılığıyla birlikte çözüm iĢlemine geçilmiĢtir. Topografya değerleri sonradan girilecek olan serimlere ait ilk çözümler ġekil 5.23. ve ġekil 5.24’de görüldüğü gibidir.

ġekil 5.23 MEL-1 hattı ölçülen, hesaplanan ve ters çözüm uygulaması yapılmıĢ özdirenç kesitleri

92

Elde edilen görüntülerde ilk önce karĢımıza çıkan farklılık derinlik olmuĢtur. ÇalıĢmanın baĢında 20 m olarak hedeflenen nüfuz derinliği çözümler sonrası yaklaĢık 14 m olarak bulunmuĢtur. Bunda çevresel ve mevsimsel etkilerle birlikte arazinin yapıĢı da etkili bir faktördür.

Gerçek özdirenç değerleri MEL-1 hattında en düĢük 1,02 ohm.m, en yüksek değer 311 ohm.m olarak bulunmuĢtur. MEL-2 hattında ise bu değerler 0,5 - 252 ohm.m aralığında değiĢmektedir.

Özdirenç kesitlerine topografik değerler girildikten sonra iterasyon iĢlemi 5’e kadar devam ettirilmiĢtir. 5’in üzerinde iterasyona gerek görülmemiĢtir. Bunun nedeni gerçek veriden uzaklaĢıp model verisine gereğinden fazla yaklaĢacağı düĢünülerek nihai kesitlere bu aĢamada karar verilmiĢtir.

ġekil 5.25.’de MEL-1 hattı nihai kesiti incelendiğinde, yüzeyden 45,00 m kotuna kadar olan kısım koyu yeĢil-açık yeĢil renk hattı içerisinde kil oranı yüksek dolgu malzemesini göstermektedir. Bu birimin özdirenç değerleri 10-30 ohm.m aralığındadır. Kil oranı, bu değerlerin aĢağı çekilmesini sağlamıĢtır. Yatay eksende yaklaĢık 110’ncu metrelerden sonra yüksek kapanımlarla görünen sarı-kahverengi-turuncu bölgeler ise boĢluklu yapısından ötürü yüksek özdirenç değerleri vermiĢtir. Yine yatay eksende 120’nci metrenin altına gelen mavi renkli düĢük özdirençli bölge, mevsimsel yağıĢlar nedeniyle boĢluklu yapıdan süzülen su belirtilerine ait izlerdir.

Yatay eksende yaklaĢık 80 ve 120’nci metrelerde, 38,00 m ve 42,00 m kotlarında sarı-kahverengi-turuncu-kırmızı renkli, yüksek özdirenç kapanımları görülmektedir. Bu kapanımlarında Üst Eosen-Alt/Orta Miyosen yaĢlı Ceylan Formasyonu’na ait kireçtaĢları olduğu düĢünülmektedir. Kesitlerimizde daha derin noktalardan veriler elde edebilseydi Ceylan Formasyonu’nun kireçtaĢlarını daha net görülebilirdi. Bu iki birim arasında kalan orta bölge ise Orta Oligosen-Erken Miyosen yaĢlı DaniĢmen Formasyonu’nun Gürpınar Üyesi’ne ait kiltaĢları ile Üst Miyosen yaĢlı Çekmece Formasyonu’nun Güngören Üyesi’nin killerinden oluĢmuĢtur.

ġekil 5.25. MEL-1 hattı topografya değerleri girilmiĢ nihai özdirenç kesiti

ġekil 5.26.’da MEL-2 hattı nihai kesitindeki sonuçlara bakacak olursak, yüzeyden koyu yeĢil bölgeye kadar olan kısım kil oranı yüksek dolgu malzemesidir. Bu hattaki dolgu özellikleri MEL-1 hattına benzemektedir. Ceylan Formasyonu’nun kireçtaĢı seviyeleri yine bu serimde de fazla belirgin olmasa da yatay eksende 40 m ve 80 m arası ile 80 m ve 120 m arasında en alt seviyelerde sarı-kahverengi-turuncu renklerle ve yüksek özdirenç değerleriyle ayırt edilebilmektedir.

Bu iki birim arasında kalan bölge, kesitte de açık yeĢil-koyu yeĢil renkli seviyelerdir ve Gürpınar Üyesinin kiltaĢları ile Güngören Üyesinin killerini ifade etmektedir.

ġekil 5.26. MEL-2 hattı topografya değerleri girilmiĢ nihai özdirenç kesiti

Her iki kesit birlikte değerlendirildiğinde arazinin boĢluklu yapısı özdirenç değerlerinin dolgu seviyelerinde yüksek çıkmasına neden olmuĢtur. Yine dolgu içerisindeki yüksek kil oranı bu birimin özdirenç değerlerinde farklılığa neden

94

olmuĢtur. Arazinin boĢluklu yapısı ve bahar aylarında alınan ölçülere mevsimsel yağıĢlar etki etmiĢtir. Yüzeyden daha derinlerde karĢımıza çıkan ve ufak kapanımlarla görünen düĢük özdirençli değerler, geçirimsiz özelliği olan kil-kiltaĢı seviyelerinin üzerinde bulunan su birikintisi izleridir.

Yüzeyden topografik yapı içerisinde görünen dere yatakları özdirenç kesitlerimizde de fark edilmektedir. Mevcut dere yatağının derinlerdeki izleri kesitlerimizde iĢaretlenmiĢtir. Bu dere yatakları zamanla dolduğu için yüzey etkileri topografik yapı içinde rahatlıkla görülmektedir.

Ġki boyutlu kesitler daha önce elde edilen sondaj kesitleri ile de benzerlik taĢımakta ve uyum sağlamaktadır. Elde edilen iki boyutlu kesitler arazi nokta-elektrot koordinatları kullanılarak ve araziyi dikdörtgenler prizması olarak kabul ederek, üç boyutlu hale getirildiğinde karĢımıza ġekil 5.27’de görülen grafik çıkmaktadır. Mevcut dere yatağının içerisindeki su izleri grafikten de teyit edilebilmektedir