İsveç sisteminden etkilenerek İsveç’ten sonra 1919 yılında Ombudsmanı uygulayan ilk ülke Finlandiya oldu. Finlandiya Ombudsmanı İsveç Ombudsmanı ile benzeştiği için biz Danimarka Ombudsmanı ile devam ediyoruz.
Danimarka Ombudsmanı kendisinden önceki ombudsmanlara göre daha az yetkiye sahip olmasına rağmen kurumu tüm dünyaya tanıtan ve dünyanın örnek aldığı kurum olarak kabul edilmiştir. Genel itibari ile oluşumunda İsveç Ombudsmanının örnek alındığı söylenebilir fakat Danimarka Ombudsmanı askeri ve sivil konularda yetkili kılınmıştır. Danimarka Ombudsmanı, kurumun modern refah devletindeki ilk uygulaması olduğu için önemlidir (Mutta, 2005: 72). İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra değişen kamunun yönetimi ve denetimi anlayışı ile vatandaşların hukuki güvencelerinin sağlanması anlayışı kurumun oluşumunun temelini oluşturmaktadır.
Danimarka Ombudsmanının resmi adı “Danimarka Sivil ve Askeri İdare Parlamento Komiseri”dir.
Danimarka’da Ombudsman Kurumu 1953 Anayasası’nda yapılan bir düzenleme ile kurulmuştur. 1954 yılında Ombudsman Yasası ve 1956 yılında ise Ombudsman Yönetmeliği yürürlüğe konulmuştur. Daha sonra yasada yapılan düzenlemelerle kurumun yetkisinde ve yapısında değişiklikler yapılmıştır (Ergani, 2003: 3).
Danimarka Ombudsmanı, Parlamento dışından hukuk eğitimi almış kişilerden Hukuki İşleri Komitesinin önerisiyle Parlamento (Folketing) tarafından tartışma açılmayan bir oturumda seçilir. Parlamento üyeleri, belediye meclis ve bölge meclis üyeleri ombudsman olamazlar. Danimarka Ombudsmanının görev süresi Parlamento ile aynıdır ve dört yıldır. Görev süresi dolan ombudsman, Danimarka Parlamentosu tarafından ya tekrar seçilir ya da bir başkası atanır. Ombudsmana karsı güvensizlik duyulması halinde Parlamento’nun görevden alma yetkisi vardır. Bunların dışında isteği ile yetmiş yaşına kadar çalışabilir. Fakat ombudsman görev süresi bitmeden, yaşını doldurmuş olmak gibi, görevini erken bırakırsa Parlamento Hukuki İşler Komisyonu seçime kadar kimin ombudsman olacağını belirler. Ombudsmanın alacağı ücret parlamento tarafından belirlenir. Ombudsman kurum çalışanlarını kendi seçer ve işten çıkarır. Personelin sayısı, maaşı, emekliliği ve görevle ilgili harcamalar Parlamento’nun belirlediği bütçeden uygun bir biçimde karşılanır (Avşar, 2007: 186; ombudsmanden, agis, 2015). Danimarka Ombudsmanı görevinden sonra herhangi bir yerde göreve başlaması için Parlamento Komisyonunun rızası gereklidir. Bu durum bize Ombudsmanın artık kariyer planı yapmayan kişilerden seçildiğini göstermektedir. Danimarka Ombudsmanının görev alanı İsveç Ombudsmanına göre daha sınırlıdır.
OmbudsmanYasanı’na göre kurumun görev alanı sivil ve askeri kuruluşlar, yerel ve merkezi hükümet yönetimidir. Danimarka Kilisesi de, görüş ve doktrinleri hariç olmak üzere, ombudsmanın görev alanı içinde sayılmıştır. Ayrıca bakanlar ve bürokratlarda idari memur olduğu için denetim alanı içerisindedir. Öte yandan yargıçlar, adliyelerdeki baş görevliler, Anayasa Mahkemesi kâtipleri ve yerel yönetim meclisleri ombudsmanın görev alanında değildir. Ombudsman yerel ve bölgesel kurumların değerlendirmesinde ilgili kurumun özel şartlarını göz önünde bulundurmaktadır (Babüroğlu ve Hatipoğlu, 1997: 48). Danimarka Ombudsmanının görev ve yetkileri her ne kadar çok geniş olsa da bu yetkilerin yasa ve yönetmeliklerle
sınırlandırıldığını söylemeliyiz. Ombudsmanın kamu kurum ve kuruluşlarından isteyeceği bilgi ve belgeler mahkemelerin inceleyebileceğinden daha gizli belgeler olamaz. Danimarka Ombudsmanı her hangi bir kabine üyesi hakkında yapılan şikâyeti Parlamentoya sunabilecek ve kendisi soruşturmayı yapamayacaktır (Mutta, 2005: 73).
Ombudsman Yasası’nın 3’üncü bölümünde; Parlamento, ombudsmanın faaliyetleri için genel kurallarını belirler, onun dışında ombudsman görevlerini yerine getirmede Parlamento’dan bağımsızdır. Parlamento, ombudsmana herhangi bir araştırma hususunda öneride bulunamaz ve sonucu etkileyecek şekilde müdahale edemez (ombudsmanden, agis, 2015). Kurumun yasada belirtildiği gibi gerçek manada tam bağımsızlığa sahip olmadığı düşünülebilir. Şunu belirtmek gerekir ki ombudsmanın Parlamento tarafından her an bir güven taramasından geçebileceği gerçeği ombudsmanın tam bağımsızlığının önünde büyük bir engel olarak görülmektedir. Burada belirleyici olan ombudsmanın kişisel yaklaşımı ve özellikleridir ( Gammeltoft-Hansen, 1996: 201).
Danimarka Ombudsmanı şikayet üzerine veya inisiyatifi ile şikayet konularını belirleyerek bunlarla ilgili inceleme, araştırma ve soruşturma başlatabilir. Vatandaşlar ombudsmana yazılı ve sözlü olarak herhangi bir ücret talep edilmeksizin şikâyetlerini yapabilmektedirler. Şikâyetler için çok detaylı bir prosedür yoktur. Şikâyetler yazılı bir şekilde tüm dillerde yapılabilir. Başvuruda adı, soyadı, adres açıkça belirtilmeli ayrıca şikâyet konusu, kişi veya kurumlarda yazılmalıdır. Şikâyetin yapılabilmesi için şikâyet ile ilgili olayın on iki ayı geçmemiş ve şikâyet konusu ile ilgili tüm başvuru yollarının tükenmiş olması gerekir. Özel durumlarda ombudsman süreyi uzatabilir. Ombudsman kendisine ulaşan her şikâyeti incelemek zorunda değildir. Şikâyet bir temele dayanmıyorsa veya konuyu incelemeye gerek görmediği durumlarda resen kapatma yetkisi vardır. Şikâyetçi durumla ilgili haberdar edilir. Ombudsman, görev alanı içinde bulunan kurum ve kuruluşları her zaman yerinde inceleyebilir. Ombudsman gerekli gördüğü hallerde kendiliğinden araştırma ve soruşturma başlatabilir. Ombudsmanın resen yaptığı işlemler genelde denetim şeklindedir. Ombudsmanın resen hareket etmesi halinde zaman aşımı ve tüm idari çözüm yollarının denenmesine şartı yoktur. Ombudsmanın görevi ile ilgili istediği bilgi ve belgeleri yetkililer vermek zorundadır. Ombudsman incelediği konu ile ilgili tarafların yazılı açıklamalarını almadan kurum ya da kişilerle ilgili herhangi bir surette eleştiri yapamaz ve tavsiyede bulunamaz. Konu ile ilgili tarafların yazılı olarak açıklamalarını ve savunmalarını aldıktan sonra konuyu değerlendirip bir sonuca
bağlar (ombudsmanden, agis, 2015). Ombudsman şikâyeti incelenmeye değer görürse, konuyu ilgili otoriteye yazılı veya telefonla arayarak bildirir. Konu ile ilgili bilgi ve belgeleri ister. Ombudsman inceleme ve araştırmaları sonucunda suç işlediklerini tespit ettiği kamu görevlileri hakkında savcılardan konuyla ilgili ceza soruşturması açmasını ve idari yetkililerden ise disiplin soruşturması başlatmasını isteyebilir (Babüroğlu ve Hatipoğlu, 1997: 48-49). Ombudsmanlar, ilgililerin görevleri sırasında kanuna aykırı ve hatalı davranışlarını araştırmakta, incelemekte ve değerlendirme yapmaktadır. Değerlendirmeler sonunda ombudsman eleştiri yapabilir, tavsiyelerde bulunabilir veya bir konuda kendi görüşlerini beyan edebilir. Eğer ombudsman tarafından bakılan bir davada, kamu kurumunun hata yaptığı veya büyük bir ihmalinin olduğunu gözlemlediğinde, ombudsman Parlamento’nun Hukuk İşleri Komitesi'ne durumu bildirmelidir. Ombudsmanın ayrıca bakana, belediye meclisine veya bölgesel meclise de durumu bildirmesi gerekir (ombudsmanden, agis, 2015).
Ombudsmanın verdiği kararlar o konuda genel yorum ilkelerini de oluşturabilmektedir. Ombudsman bir kurumu çok hatalı bulursa, konuyu Parlamento Hukuk İsleri Komisyonu ile ilgili bakanlığa ya da yerel otoriteye intikal ettirebilir. Ombudsmanın idarenin vermiş olduğu kararları erteleme ya da iptal etme yetkisi yoktur. İdareyi bağlayıcı bir karar alamayacağı gibi idareye emir de veremez. Ombudsman her yıl o dönemki çalışmalarıyla ilgili bir raporu Parlamento’ya sunmak zorundadır. İdareler yıllık raporlarda bulunmamak için ombudsmanın kararlarına karşı çok dikkatli davranırlar (Erdengi, 2009: 56). Danimarka Ombudsmanı dönemin koşullarını değerlendirip taraflar arasında çözüm bulmaya çalışmakta doğrudan ceza kovuşturması da başlatamamaktadır.