Dış ticaret hacmindeki gelişmelere bakıldığında; 2012 yılı itibariyle Türkiye’nin dış ticaret hacmi 389 Milyar USD, TR72 Bölgesi’nin dış ticaret hacmi 3.4 Milyar USD ve Yozgat’ın dış ticaret hacmi ise 28 Milyon USD düzeyinde gerçekleşmiştir. 2002-2012 döneminde Yozgat’ta dış ticaret hacmi %147 artış gösterirken, TR72 Bölgesi dış ticaret hacmi %330, Türkiye geneli dış ticaret hacmi ise %344 artış göstermiştir. Bu gelişmeler neticesinde, 2002 yılı itibarıyla Türkiye dış ticaret hacmi içinde %0.01 olan Yozgat’ın payı, 2012’de de aynı düzeyde kalmıştır.
Yine aynı şekilde, 2002 yılında TR72 Bölgesi dış ticaret hacminde %1.44 olan Yozgat’ın payı, 2012’de %0.83 düzeyine gerilemiştir.
39 Tablo 30: Dış Ticaret Hacminin Gelişimi (Bin USD)
Yıllar Kayseri Sivas Yozgat TR72 Türkiye Yozgat/TR72 Yozgat / Türkiye
2002 759,684 14,449 11,302 785,435 87,612,886 1.44 0.01
İhracatın ithalatı karşılama oranı incelendiğinde ise, Yozgat’ta 2002’de %120 seviyesinde olan karşılama oranının yıllar itibarıyla sürekli düşüş göstererek, 2011’de %25 düzeyine kadar gerilediği ve 2012 itibariyle %52 düzeyinde olduğu görülmektedir. 2012’de Türkiye genelinde karşılama oranı %64.5 iken, TR72 Bölgesi’nde %99.3’tür.
Tablo 31: İhracatın İthalatı Karşılama Oranının Gelişimi (%)
Yıllar Kayseri Sivas Yozgat TR72 Türkiye USD ve Yozgat’ın ihracatı ise 9 Milyon USD düzeyinde gerçekleşmiştir. Türkiye, TR72 Bölgesi ve Yozgat ili için 2002-2012 dönemi itibariyle ihracat rakamları aşağıdaki tabloda verilmektedir.
40 Tablo 32: İhracatın Gelişimi (Bin USD)
Yıllar Kayseri Sivas Yozgat TR72 Türkiye Yozgat/ TR72 Yozgat/ Türkiye
2002 351,569 8,463 6,157 366,189 36,059,089 1.68 0.02
2002-2012 döneminde, Türkiye’nin toplam ihracatı %323 oranında artarken, TR72 Bölgesi’nin ihracatı %360, Yozgat’ın ihracatı ise ancak %56 oranında artış göstermiştir. 2002 yılında, TR72 Bölgesi ihracatından %1.7 oranında ve Türkiye toplam ihracatından %0.02 oranında pay alan Yozgat ili, 2012 yılında bu paylarını, sırasıyla %0.57 ve %0.01’e düşürmüştür. TR72 Bölgesi ihracatının, Türkiye ihracatından aldığı pay ise %1.1 düzeyindedir.
Yozgat ili ihracatı ana sektörler itibariyle incelendiğinde, hemen hemen tamamının imalat sanayi sektörüne ait olduğu görülmektedir. Yıllar itibariyle imalat sanayinin toplam ihracattan aldığı pay %98-100 arasında değişmektedir. İlde imalat sanayi dışında çok düşük düzeyde olsa da tarım ve madencilik sektörlerinde ihracat gerçekleştirilmektedir.
Tablo 33: Yozgat İhracatının Sektörel Dağılımı (USD) Yıllar Tarım, Ormancılık,
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret verileri
41 Aşağıdaki tabloda Yozgat ili ihracatının hemen hemen tamamını oluşturan imalat sanayi ihracatının sektörel dağılımı 2’li dijite göre verilmiştir.
Tablo 34: Yozgat İhracatının Sektörel Dağılımı (USD)
Isıc
19 Tabaklanmış deri, bavul, el çantası, saraciye ve ayakkabı
16,068 230,642 55,057 1 243
20 Ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasır vb. örülerek yapılan maddeler
23,664 24,088 3,435 0 0
21 Kâğıt ve Kâğıt ürünleri 19,017 14,402 52,892 1 178
22 Basım ve yayım; plak, kaset vb. 4,901 117 292 0 -94
23 Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar
531 0 -100
24 Kimyasal madde ve ürünler 1,107,176 287,898 238,931 2 -78
25 Plastik ve kauçuk ürünleri 24,367 71,399 186,388 2 665
26 Metalik olmayan diğer mineral ürünler 630,631 1,525,734 1,501,223 16 138
27 Ana metal sanayi 28,026 71,563 670,111 7 2,291
28 Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç) 455,347 646,206 5,106,620 53 1,021
29 Bys makine ve teçhizat 260,551 201,291 182,725 2 -30
30 Büro, muhasebe ve bilgi işleme makinaları 5,340 10,335 0 -100
31 Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli mekina ve cihazlar
11,699 160,835 51,784 1 343
32 Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları
6,615 102 46,410 0 0
33 Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat 225,299 217,283 163,410 2 -27
34 Motorlu kara taşıtı ve römorklar 6,016 758 0 0
35 Diğer ulaşım araçları 3,360 0 0
36 Mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler
960,451 440,660 466,603 5 -51
Genel Toplam 6,156,977 6,161,650 9,611,382 100 56
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret verileri
Yozgat ili ihracatının hemen hemen tamamını oluşturan imalat sanayiinin alt ayrımına bakıldığında; 2012 itibariyle en fazla pay alan sektörün %53 pay ile 28 kodlu metal eşya sanayi olduğu görülmektedir. Onu sırasıyla %16 pay ile Metalik olmayan diğer mineral ürünler, %7 pay ile ana metal sanayi, %5 pay ile giyim eşyası ve yine %5 pay ile mobilya ve diğer imalatlar sektörleri izlemektedir. Ancak 2002-2012 dönemi incelendiğinde oldukça düşük düzeyde gerçekleşen il ihracatının, yıllar itibariyle sektörel olarak oldukça değişkenlik
42 arz ettiği görülmektedir. Başka bir anlatımla, sektörlerin il toplam ihracatlarından aldığı paylar ve büyüklük sıraları her yıl değişmekte, istikrarlı bir seyir izlememektedir. Örneğin 2012’de 5 milyon USD’lik ihracat gerçekleştiren metal eşya sektörü, 2011’de yalnızca 646 bin USD ihracat ile %10 pay, 2010’da ise 467 bin USD’lik ihracat ile %7 pay almıştır. Benzer bir durum metalik olmayan mineral ürünler ve giyim eşyası sektöründe de geçerlidir.
Yozgat ilinin, son yıllarda yaklaşık olarak 30 ülke ile dış ticaret ilişkisi bulunmaktadır. Yozgat ili ihracatının ülkelere göre dağılımına bakıldığında, 2012 yılı itibarıyla en fazla ihracatın
%49.7’lik pay ile Suudi Arabistan’a, %9 pay ile Rusya’ya, %7 pay ile Türkmenistan’a, %6 pay ile İran’a ve %4 pay ile Almanya’ya yapıldığı görülmektedir. Libya, Afganistan, Azerbaycan ve Ukrayna ise ihracat yapılan diğer önemli ülkelerdir. Görüldüğü üzere, ilin ihracatı daha çok Arap yarımadası, Ortadoğu ülkeleri, Rusya, Türkmenistan ve Avrupa’dır.
Tablo 35: Yozgat İhracatının Ülkelere Göre Dağılımı (USD)
Ülkeler 2012 2012 Pay (%)
Sosyo-ekonomik gelişmişlik açısından önemli bir kriter olan kişi başı ihracat rakamlarına bakıldığında, Türkiye’de kişi başı 2,017 USD ihracat yapılırken, TR72 Bölgesi’nde 717, Kayseri’de 1,242 ve Yozgat’ta ise sadece 21 USD’lik ihracat yapıldığı görülmektedir. Yıllar itibariyle Türkiye’nin ve TR72 Bölgesi’nin kişi başı ihracat rakamında önemli gelişmeler kaydedilirken, Yozgat’ta 10 USD olan değer ancak 21 USD’ye yükselmiştir.
43
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret verileri
Hem toplam ihracat rakamları hem de kişi başı değerler incelendiğinde, son 11 yıl itibariyle Yozgat ilinin ihracatta önemli bir gelişme kaydedemediği, Türkiye ve TR72 Bölgesi gelişiminin çok gerisinde kaldığı görülmektedir. Bu noktada, ilin limanlara ve ihracat yapılan pazarlara yakın olmaması önemli bir faktörken, artık ulaşım imkânlarının, lojistik ve taşımacılığın geliştiği günümüzde uzaklık bir etken olmaktan çıkmakta ve taşıma maliyetleri katlanılabilir hale gelmektedir. Bu nedenle ilde ihracat potansiyeli olan sektörlerde faaliyet gösteren işletmelerin, modernizasyonu gerçekleştirmeleri, teknoloji yoğunluklarını artırmaları ve daha rekabetçi ürünlere yönelmeleri gerekmektedir.
2.4. İthalat
2011 yılı itibariyle Türkiye’nin ithalatı 236 Milyar USD, TR72 Bölgesi’nin ithalatı 1.7 Milyar USD ve Yozgat’ın ithalatı ise 18 Milyon USD düzeyinde gerçekleşmiştir. Türkiye, TR72 Bölgesi ve Yozgat için 2002-2012 dönemi itibariyle ithalat rakamları aşağıdaki tabloda verilmektedir.
Tablo 37: İthalatın Gelişimi (Milyon USD) Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret verileri
44 2002 yılından 2012 yılına, Türkiye’nin toplam ithalatı %359, TR72 Bölgesi’nin ithalatı %305 oranında artarken, Yozgat’ın ithalatı ise %257 oranında artış göstermiştir. 2002 yılında, Yozgat ili, TR72 Bölgesi ithalatından %1.23 oranında ve Türkiye toplam ithalatından %0.01 oranında pay alırken, 2012 yılında TR72 Bölgesi’nden aldığı pay %1.08’e düşmüş, Türkiye toplam ithalatından aldığı pay ise %0.01 olarak aynı kalmıştır. Görüldüğü üzere ilin ithalattan aldığı pay da tıpkı ihracattan aldığı pay gibi %1’lere dahi ulaşamamaktadır.
İhracatta olduğu gibi, Yozgat ithalatında da ana sektörler itibarıyla ithalatın hemen hemen tamamı imalat sanayi sektörüne aittir. Yozgat ithalatının sektörlere göre dağılımında imalat sanayiinden sonra ikinci sırada yer alan tarım ve ormancılık sektörünün ithalatı, yıllar
itibariyle oldukça değişkenlik arz etmektedir. Son 5 yıldır madencilik sektöründe herhangi bir ithalat gerçekleşmemiştir.
Tablo 38: Yozgat İthalatının Ana Sektörler İtibariyle Dağılımı (USD) Yıllar Tarım, Ormancılık,
2004 661,472 333,435 10,167,796 18,981 11,181,684
2005 530,355 65,654 3,907,180 182,767 4,685,956
2006 102,720 700 5,686,599 202,598 5,992,617
2007 247,646 55,758 14,498,070 731,476 15,532,950
2008 537,465 0 18,406,720 0 18,944,185
Yozgat ili ithalatının hemen hemen tamamını oluşturan imalat sanayiinin alt ayrımına bakıldığında ise, 2012 itibariyle en fazla pay alan sektörün %43 pay ile 23 kodlu Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar sektörü olduğu görülmektedir. Onu sırasıyla
%21 pay ile kimyasal madde ve ürünler, %11 pay ile kâğıt ve kâğıt ürünleri, %11 pay ile makine ve teçhizat ve %4 pay ile tekstil ürünleri sektörleri izlemektedir.
45 Tablo 39: Yozgat İthalatının Sektörel Dağılımı (USD)
Isıc
19 Tabaklanmış deri, bavul, el çantası, saraciye ve ayakkabı
317 320 0 1
20 Ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasır vb. örülerek yapılan maddeler
0 0
21 Kâğıt ve Kâğıt ürünleri 7,689 2,018,366 2,088,792 11 27,066
22 Basım ve yayım; plak, kaset vb. 515 740 398 0 -23
23 Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar
1,556,714 3,814,430 7,828,711 43 403
24 Kimyasal madde ve ürünler 1,055,699 5,672,470 3,805,960 21 261
25 Plastik ve kauçuk ürünleri 68,997 269,711 105,499 1 53
26 Metalik olmayan diğer mineral ürünler 121 324,071 491,463 3 406,068
27 Ana metal sanayi 110,213 143,942 1,347 0 -99
28 Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç) 60,213 254,896 33,056 0 -45
29 Bys makine ve teçhizat 266,379 1,895,918 2,055,343 11 672
30 Büro, muhasebe ve bilgi işleme makinaları 1,268 1,062 0 -100
31 Bys elektrikli makina ve cihazlar 171,277 666,241 426,714 2 149
32 Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları
Genel Toplam 5,144,601 24,379,898 18,390,804 100 257
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret verileri
Yozgat ithalatının ülkelere göre dağılımına bakıldığında, 2012 yılı itibarıyla en fazla ithalatın
%37.2’lik pay ile Almanya’dan, %15.19’luk pay ile Yunanistan’dan, %10 pay ile Çin’den, %6.8 pay ile Rusya’dan ve %5 pay ile Hollanda’dan yapıldığı görülmektedir.
46 Tablo 40: Yozgat İthalatının Ülkelere Göre Dağılımı (USD)
Ülkeler 2012 2012 Pay (%)
Almanya 6,850,030 37.2
Yunanistan 2,919,589 15.9
Çin 1,835,219 10.0
Rusya Federasyonu 1,256,196 6.8
Hollanda 920,499 5.0
Fransa 687,649 3.7
Macaristan 527,000 2.9
Özbekistan 468,721 2.5
Avusturya 454,441 2.5
İtalya 359,607 2.0
Romanya 258,184 1.4
Fas 243,000 1.3
Güney Kore 226,251 1.2
İspanya 153,707 0.8
TOPLAM 18,390,804 100.0
Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler/Dış Ticaret verileri
47 3. YOZGAT İMALAT SANAYİNİN ANALİZİ