Teknoparklar ilk olarak 1950’li yıllarda ABD’de ortaya çıkmıştır. 1951’de kurulan Stanford Araştırma Parkı ve 1952’de kurulan Cornell Business and Technology Park ilk teknopark uygulamaları olarak sayılabilir. ABD’de 1972’lere kadar tek tük kurulmaya devam eden teknoparkların sayıları bu tarihten sonra giderek artmaya başlamış, 1980’lerin ortasında da teknopark sayısında bir patlama yaşanmıştır. ABD’den sonra teknoparklar Asya’da kurulmaya başlanmıştır. Gelişmekte olan ülkelere teknopark kurulması için uluslar arası destekler de ön plana çıkmaya başlamıştır. Böylece Çin, Kore, Tayvan, Singapur, Avustralya, Rusya, Macaristan ve Türkiye’de Birleşmiş Milletler Kalkınma Programının (UNDP) da destekleri ile teknoparklar açılmıştır (Polat, 2007: 15).
ABD’de Silikon Vadisi olarak bilinen Stanford Üniversitesi Teknoparkı, günümüzde bilgisayar, elektronik bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimi açısından önemli bir yere sahiptir. 1983 yılında ileri teknoloji firmalarının sayısı 8.000 civarını bulan Silikon Vadisinde bulunan firmalar, farklı dönemlerde Nobel bilim ödüllerinin %60’ının sahibi olmuştur (Polat, 2007:16).
ABD’deki bir diğer öncü teknopark örneği olan ve Boston’da yer alan Route 128 teknoparkı 1952’de kurulmuştur. Dünyanın önde gelen araştırma kurumlarından olan MIT (Massachusetts Institute of Technology) ’e yakın bir yerde kurulan Route 128’te 1970’lerde önemli bir bölümü elektronik üzerine faaliyet gösteren 800 civarında firma bulunmaktaydı. 1988’lerde en düşük işsizlik oranının Massachusets’de olduğu kaydedilmiştir (Polat, 2007:16; Erenler, 2007:39).
Austin Teksas’ta bulunan ve bünyesinde yaklaşık 1750 firma barındıran bir diğer önemli teknopark 1983’te faaliyete geçmiştir. Günümüzde yaklaşık 1 milyon nüfuslu Austin’in %10’unu istihdam etmektedir (Harmancı ve Önen, 1999: 8). ABD’de faaliyette bulunan yaklaşık 160 civarında teknoparkın birçoğu maddi olarak Federal Hükümetler tarafından desteklenmektedir.
ABD’den sonra, Avrupa’da ve Japonya, Kore ve Tayvan başta olmak üzere Uzak Doğuda da teknoparklar kurulmaya başlanmıştır. İngiltere’de 1972 yılında Edinburgh Heriot-Watt ve Cambridge Trinity College teknoparkları kurulmuştur. Kurulan bu ilk teknoparkların başarısından sonra 1980’lerde teknoparkların sayısında önemli artışlar olmuş ve 1982’de Merseyside, 1983’te Aston, Bradford, Leeds ve Glasgow, 1990’da Oxford ve 1992’de de Emmerson ve Cranfield teknoparkları kurulmuştur. Trinity College’deki Cambridge teknoparkı, şu an İngiltere’nin en büyük teknoparkı olma özelliğini taşımaktadır ve çok uluslu firmaların faaliyet gösterdiği bu teknoparkta üretimden çok Ar-Ge çalışmaları ve kalite testleri yapılmaktadır (Keleş, 2007: 103).
Günümüzde 60 civarında teknoparkı olan Fransa’da ilk teknopark 1969 yılında kar amacı gütmeyen bir şirket tarafından Güney Fransa’da Nice yakınlarında kurulmuştur. Sophia Antipolis adındaki bu teknoparkın kurulmasında bölgesel ekonomik kalkınmayı hızlandırmak amaçlanmıştır. Fransa’da kömür ve demir çelik gibi geleneksel sektörlerde yaşanan duraklama sonucunda gelişen işsizliğin ardından teknoparkların kurulmasına önem verilmiştir (Şenlier, 1999:44). Fransa’da kurulan ilk teknoparklar olan Sophia Antipolis ve Grenoble Nancy’den sonraki yıllarda kurulan Sierre Teknopolü, Grenoble Meylan ve Toulouse ile teknoparkların yaygın bir şekilde faaliyet gösterdiği görülmektedir.
Japon yeninin değer kazanıp ihracatın azalmasıyla birlikte, Asya ülkeleri içinde endüstrisini korumaya çalışan Japonya’da, 1963 yılında verilen kararlar sonrasında ilk teknopark 1970 yılında Tsukoba teknoparkı adı altında kurulmuştur (Keleş, 2007: 104; Polat, 2007:17). Sonraki yıllarda hızlı bir gelişim gösteren teknoparklar, Japon
hükümeti tarafından maddi olarak desteklenmektedir. Japonya’da teknoparklar ayrıca Büyük Okyanus kıyılarında yoğunlaşan endüstri teknoloji merkezlerini diğer bölgelere yayarak yeni teknokentler yaratmak ve bölgesel kalkınmayı sağlamak amaçlı bir araç olarak kullanılmaktadır (Erenler, 2007:45).
DPT, Japonya’da teknoparkların kurulmasında aşağıdaki etmenlerin önemini vurgulamıştır (DPT, 1989:154):
- Yerel yönetimlerin kendi bölgelerinde yüksek teknolojili sanayileri çekmek ve istihdam yaratmak konusunda istekli olmaları
- Sanayileşmenin daha çok yazılım, araştırma, enformasyon, altyapı olanaklarının arttırılmasını gerektirmesi
- Japon halkının büyük ve sıkışık kentlerdense düşük yoğunluklu ancak modern olanaklarla donatılmış kır-kent arası yerlerde yaşamayı istemesi
- Yüksek teknolojinin eskisi kadar büyük alanlarda üretim yapma zorunluluğu getirmemesi ve birim fiyatının artması.
Tsukuba, Higashi Hiroshima ve Osaka Teknopolisleri gibi öncü teknoparkları olan Japonya’da Tokyo Teknoloji Enstitüsü 1997 yılı verilerine göre 158 teknopark olduğunu rapor etmiştir (Fukugawa, 2005: 382).
Tayvan’da teknoparklar, imalat sanayi ve özellikle ihracat firmalarını desteklemek amaçlı uygun bir ortam yaratılması için 1980 sonrasında kurulmaya başlamıştır. 2001 yılına gelindiğinde Hsinchu (1980), Tainan (1995), Chunan (1998) ve Taichung (2001) adlı dört teknoparkı bulunan Tayvan’da teknoparkların kurulmasıyla üretilen patent sayısı artmış, ayrıca firmalar aynı lokasyonda bulunmasının sağladığı avantajlarla birbirleriyle daha sıkı ilişkiler kurmuştur, bölgesel ekonomik kalkınmada önemli gelişmeler sağlanmıştır (Hu, 2005: 370-372).
Hindistan’da son yıllarda bilgi teknolojisi konusunda yapılan önemli atılımların en önemlisi uluslararası standartlarda teknoparklar kurulmasıdır. 1997 yılında kurulan International Technology Park, ülkenin en büyük teknoparkı olma özelliğini taşımaktadır. Banglore’da bulunan bir diğer teknopark, Hindistan’ın
Silikon Vadisi olarak anılmaktadır. Hindistan’daki yazılım ihracatının büyümesine yönelik olarak kurulan Hint Yazılım Teknolojisi Parkları (Software Technology Parks-India) kapsamında yazılım alanında büyük atılımlar yapılmıştır (Jussawala,2003: 23).
Çin hükümeti, 1985 yılında bilimsel araştırmaları arttırmak, yüksek teknolojiyi geliştirmek ve ulusal ekonomiyi güçlendirmek amacıyla Shenzen Bilim Parkını kurmuştur. 1988’deki yeniliklerin ve icatların ticarileştirilmesi politikası sonucunda, teknopark sayıları arttırılmaya başlanmış ve 40 yeni teknopark daha hizmete girmiştir. Shenzen Bilim Parkı yaklaşık 1700 şirket ve 130.000’den fazla çalışanıyla faaliyetlerine devam etmektedir (Polat, 2007: 20). 2002 yılı rakamlarına göre Çin’de 16.000 firmaya ev sahipliği yapan ve 1,84 milyon insana istihdam yaratan 53 teknopark faaliyet göstermektedir. Teknoparklar, Çin’in tarım ve ağır sanayi ağırlıklı ekonomisinin bilgi teknolojisi ve hizmetler gibi yüksek katma değerli alanlara kaydırılmasında önemli rol oynamaktadır (Erenler, 2007: 54-55).
Doğu Avrupa, teknopark konusunda Batı Avrupa kadar hızlı bir gelişim göstermemiştir. Bunda yıllar boyu bu ülkelerin politik yapısının girişimciliğe çok fazla desteklememesi rol oynamıştır. Rusya, bilim parklarının önemini Çin’den sonra kavramış ve 1990 yılında Tomsk’da ilk bilim parkı kurulmuştur. Rusya’daki teknoparklar arasında öne çıkanı St. Petersburg Teknoparkı’dır. Rusya’da hızla yayılan teknoparkların sayısı, 1998’e gelindiğinde 62’yi bulmuştur (Polat, 2007: 20).
Tablo 1.’de dünyada faaliyet gösteren bazı bilim parklarına ait bilgiler yer almaktadır:
Tablo-1: Dünyada faaliyet gösteren bazı teknoparklar
İsim Ülke Kur. Tarihi Firma Sayısı Çalışan Sayısı Alan (km2) Sektör Research Triangle
ABD 1959 150 39.000 28.33 Biyoteknoloji, bilgi ve iletişim teknolojileri, medya ve multimedya, telekomünikasyon yaşam bilimleri, medikal bilim, sağlık
JSC VNIIEF Conversia
Rusya 1996 21 - 0,03 Enerji ve yenilenebilir enerji, çevre, yaşam bilimleri, medikal bilim ve teknoloji, sağlık malzemeleri
University City Bilim Merkezi
ABD 1963 350 26.000 0,6 Biyoteknoloji, bilgi ve iletişim teknolojileri, medya ve multimedya, telekomünikasyon, internet teknolojileri ve servisleri, yaşam bilimleri, medikal bilim ve teknoloji
Oxford Bilim Parkı
İngiltere 1989 50 - 0,05 Biyobilim, bilgisayar, haberleşme endüstrileri
Cambridge Bilim Parkı
İngiltere 1970 90 5.000 0,15 Biyoteknoloji, bilgi ve iletişim teknolojileri, medya ve multimedya, telekomünikasyon, yaşam bilimleri, medikal bilim, teknoloji, sağlık
Thailand Bilim Parkı
Tayland 2002 34 1.000 0,31 Otomotiv endüstrisi, biyoteknoloji, elektronik, enerji ve yenilenebilir enerji, yaşam bilimleri, medikal bilim
Güney Kore Bilim Parkı
G.Kore 1993 157 - 16 Biyoteknoloji, bilgisayar, medya ve multimedya, haberleşme, lazer
Barselona Bilim Parkı
İspanya 1997 75 2.200 1 Kimya, biyoteknoloji, yaşam bilimleri, tıp, sağlık, sosyal bilimler
Cartuja 93 İspanya 1993 311 - 0,3 Biyoteknoloji, elektronik, yenilenebilir enerji, çevre, multimedya, telekomünikasyon
Daedok Innopolis
G.Kore 1973 204 - 70.2 Biyoteknoloji, elektronik, bilgi ve iletişim, medya ve multimedya, haberleşme
Kyoto Bilim Parkı
Japonya 1989 250 - 0,12 Biyoteknoloji, kimya, bilgi ve iletişim, medya, multimedya haberleşme
AREA Bilim Parkı
İtalya 1978 84 1700 0,6 Biyoteknoloji, enerji ve yenilenebilir enerji, bilgi ve iletişim teknolojileri, medya, multimedya, haberleşme
IKP Bilim Parkı
Hindista n
- 18 - 0,2 Kimya, biyoteknoloji, yaşam bilimleri, tıp, sağlık bilimleri, ilaç endüstrisi Technologie
park Heidelberg
Almanya 1985 75 1300 0,05 Biyoteknoloji ve çevre, bilgi ve iletişim teknolojileri, medya ve multimedya, haberleşme, medikal bilim, yaşam bilimleri, sağlık
Sophia Antipolis
Fransa 1969 1300 30.000 24 Sağlık Bilimleri, Kimya ve Biyoteknoloji
Kaynak: Keleş, 2007: 107-108; IASP web sayfası (E.T: 05.07.2010)