İlk olarak ABD ve İngiltere’de patlak veren ve sonra pek çok devlet de olan mali krizler neticesinde denetimin önemi çoğalmış, ulusal ve uluslararası mecralarda önemli pek çok düzenlemelere gidilmiştir. Özellikle Sarbanes Oxley Kanununun hayata geçirilmesi ve iyi
bir kurumsal yönetime ilişkin işlemler de bu zamanda yaygınlaşarak iç denetimin önemini artırmıştır. Güvence faaliyetlerine duyulan gereksinim, iş hayatında etkili bir kurum yönetiminin olmasında, hem rekabet ortamında ayakta kalabilmesinde ve hem de mali krizlerin önüne geçilmesinde ciddi bir görev almaktadır. Bu gereksinimlerin karşılanmasıyla firmalarda iç denetimin daha da aktif ve geliştirilmesi gerekliliği ön plana çıkmıştır (Abdioğlu, 2007:101).
- COSO Raporu
COSO 1992’de “İç Kontrol Bütünleşik Sistem” adlı bir rapor hazırlayarak iç kontrol gereksiniminin tanımını yapmıştır. Organizasyonları Destekleme Komitesi yayınlandığı raporuna göre etkili iç kontrol düzeninin beş işlemi aynı zamanda taşıması gereklidir. Bunlar, kontrol faaliyetleri, risklerin tespiti, kontrol çevresi, bilişim ve iletişim ve izlemedir. Firma içinde güçlü bir iç kontrol yapısının oluşturulmasında yönetim ve yönetim kurulu sorumludur.
Organizasyonları Destekleme Komitesi raporu iç denetçilerin verimli, aktif ve yeterli iç kontrol yapısını yerleşmesi, kontrol edilmesindeki ve geliştirilmesi yönünde durmaktadır. İç denetçiler, iç kontrolün ve iç kontrol hedeflerinin açıklanması, güçlü bir iç kontrol ve unsurların tanımlanması, elverişli değerleme araçlarının bulunması ve sağlanan iç kontrol yapısının yeterliliği ve verimliliğinin takip edilmesi aşamasında yönetim ve bağımsız denetçiler ile aynı anda faaliyetleri yürütmelidir (Uyar, 2004:10-11).
- CADBURY Komitesi Raporu
1992 senesinde İngiltere’de ortaya çıkan “Cadbury Komitesi” firmalarda etkili kurumsal idarenin ortaya çıkması hususunda rapor hazırlamış ve farklı fikirler sunmuştur. Raporda, borsada faaliyet gösteren firmalar açısından denetim komitesi kurulmasın gerektiği söylenmiştir. İç denetimin maksadı firma dahilindeki kontrollerin ve yöntemlerin düzgün olarak seyredilmesi ve etkinliğinin çoğalmasıdır. İç denetim, denetim komitesi şahsına çeşitli araştırmalar gerçekleştirecek yolsuzluk kuşkusu bulunan durumları inceler. İç denetim biriminim bağımsızlığını gerçekleştirilmesi bakımından denetim sorumlusunun iç denetim komitesi başkanına ulaşması kısıtlanmamış olmalıdır. İç denetim sorumlusu denetim komitesi toplantılarına iştirak etmeli, denetim alanı ile çeşidi hususunda görüşmeler gerçekleşmelidir (Uyar, 2004:12).
Diğer Ülkelerde İç Denetim
- ABD’de İç Denetim
Amerika Birleşik Devletleri’nde Genel Denetim Ofisi (Sayıştay) Kongre açısından kurumların performans ölçümünü gerçekleştirmek için dış denetimden yetkili olarak vazifelendirilir. İç Denetim, bu sistemde özel sektörden ilk kez 1950 senesinde uyarlanmıştır. İç denetim yönetim ile finans bölümlerinden bağımsız şekilde üst yönetici vasıtasıyla yönetim kontrollerinin bütününü içine alacak biçimde oluşturulmuştur. 1978 senesinde Genel Müfettiş Kanunu (Inspector General Act) açıklanarak bu sistem kısmen farklılaştırılmıştır. Her kamu kurumunun iç denetim biriminin de ilk sırasında bulunmak üzere Genel Müfettiş (IG) birimi oluşturulmalıdır. Genel müfettiş direkt olarak kamu kurumu yöneticisine bağlı ve öbür birimlerden farklı olup ona bildirge sunar ve Kongreye de gerçekleştirdiği faaliyetleri üzerinde verilerini sunar. Kurumun başındaki sorumlunun Genel Müfettişin rastgele bir denetimi engelleme görevi yoktur. Genel Müfettiş denetim ve teftiş raporlarını kurumun yöneticisine iletir, bu sorumlu şahsi yorumlarını ilave ederek 30 gün de bu raporu Kongre’ye iletir. Bu yaklaşımla, iç denetimin idareye yardımcı olma fonksiyonunu işlevine açıklık getiren ademi merkeziyetçi fikir ile raporların kongreye sunulması yöntemiyle, dolaylı yoldan dış denetim yetkisi birleştirilmektedir (Karaarslan, 2006:289).
- İngiltere’de İç Denetim
İngiltere Meclisi, kamu giderlerinin kontrolünü yapmaktadır. Meclis, kamu mali idaresi Ulusal Denetim Ofisi’nin katkısıyla yakından seyreder. Hazine ise kamu giderlerinin tasdik etme vazifesini üstlenerek Bakanlıklara ait giderlerle, kaynakları kullanmış birimlerin denetimi ve kontrolü ile sorumludur. Bunlara ek olarak bakanlıklar şahıslarına ait ayrılan varlıkların kullanımıyla alakalı hesap sunarlar. “Mali görevli” isimi taşıyan memurların üzerine inşa edilmiş sistemle bu uyum meydana gelir. Hazine Mali Görevlilerin mesuliyetlerini belirler (Kaya,2016).
- Almanya’da İç Denetim
Bu sistemde; iç denetim birimi kamu kurumlarının kontrol bölümlerinden olmaktansa dış denetimin bölümü olarak değerlendirilir. İç denetim çalışanlarının kadroları çalıştıkları kurumlarda olmasına karşın, Federal Denetim Mahkemesinin (Sayıştay) himayesi altında mesleki görev ve teknikleri göstermesiyle denetim gerçekleştirir ve direkt bu yüksek
mahkemeye rapor verir. Bu sistemde alışıla gelmiş iç denetim modelinden daha çok harcama öncesi ön denetim görevi ifade edilir (Karaarslan, 2006:289).
- İtalya’da İç Denetim
İtalya’da kuruluşların denetimini yapmak amacıyla İç Denetim Müfettişleri vardır. Her firmanın veya bakanlığının İç Denetim Müfettişleri değişik birimler için cezai soruşturma yada disiplini sağlayan sorumlulardır. Ekonomi ve Maliye Bakanlığına bağlı şekilde teftiş inceleme ile kanuna uygunluk denetimi gerçekleştiren merkezde Mali Denetim Birimi ve Merkezi Vergi Denetim Birimi bulunmak kaydı ile iki gruptan meydana gelen Kamu Mali Denetim Birimi var olmaktadır. Bunların dışında, Parlamento adına hizmet eden Savcılık ile bir hesap denetçisi olarak Sayıştay bulunmaktadır (Balta, 2006: 55-56).
- Portekiz’de İç Denetim
Portekiz iç denetimde merkezi yaklaşımın kabullendiği uluslardan birtanesidir. Finansal kontrol düzeni ülkede iç ve dış kontrollerden meydana gelir. Ulusal Meclis’te dış kontrol idare edilirken, iç kontrol Maliye Bakanlığı aracılığıyla Maliye Genel Müfettişliği vasıtasıyla meydana gelir. Maliye Genel Müfettişliği, direkt Maliye Bakanlığı’na bağlı olup, bütün kamu harcamalarının kontrolüne sahiptir. Buna ek olarak farklı her Bakanlığın kendine ilişkin etkin bir iç denetim birimleri bulunmaktadır (Ekiz, 2011: 57).
- Hollanda’da İç Denetim
Ülkede, bakanlıkların yönetim kontrolünden sorumlu olduğu ve parlamentoya yıllık rapor sunduğu klasik “kuzey” modelini benimsemiştir. İç denetçiler, Maliye Bakanlığı tarafından koordine edilmekte ve esas itibariyle mali denetimi yerine getirmektedirler. İç denetçiler, bölgesel ve belediye seviyesinde de denetim yapmakta ve dış denetçiler, iç denetçilerin raporlarından yararlanmaktadırlar (Uzun, 2007:6).
- İsveç’te İç Denetim
Parlamento Denetçileri ve Ulusal Denetim Ofisi İsveç’te iki başlı olarak denetimi sağlamaktadır. Parlamento İçin Parlamento Denetçileri denetimi sağlamaktadırlar. Devletin bütün işlemlerini ve hükümet uygulamalarında etkili tüm firmaların denetleme hakkına Parlamento Denetçileri sahiptir. Denetlenecek husus hakkında serbestlerdir. Denetim
sonuçları bir rapor haline getirilerek parlamento işlem yapmadan önce parlamento komiteleri inceleme yapmaktadır (Kaya,2016).
2.7. Türkiye’deki Düzenlemelerde İç Denetim