Profesyonel olarak yürütülen denetimler sonunda tespit edilen eksikliklerin düzeltilmesi konusunda da isletmeler maddi açıdan büyük tasarruflar sağlamakta ve kazançlar elde etmektedirler.
Günümüzde, küçük pay sahiplerinin yönetsel açıdan herhangi bir hâkimiyet sağlayamadıkları şirketlerde iç denetim birimlerinin bir diğer önemli görevi de isletme bünyesinde, çalışanlar, yöneticiler ve hatta yönetim kurulu üyeleri tarafından yapılabilecek hileleri tespit etmek ve bunların meydana gelmesinin önlenmesi için tavsiyelerde bulunmaktır.85
2.2.2. İÇ DENETİM YOKLUĞUNUN SAKINCALARI
İç denetim yokluğu, para ve mal kaybına, hatalı kararlar verilmesine, hile ve suiistimallere, gelir kaybına neden olur. İç kontrol sisteminin süreçlerdeki etki alanlarına baktığımızda organizasyonun yapısını yetkilendirme sistemi, politikaları ve yazılım prosedürleri, insan kaynakları yönetim sistemi, muhasebe sistemi, finansal kontrol bütçesi gibi alanlar gündeme gelir. Bu da aslında iç denetim faaliyetinin bir işletmede verimlilik üzerindeki önemini kendiliğinden ortaya koymaktadır. 86
2.3. DÜNYADAKİ DÜZENLEMELERDE İÇ DENETİM
Başta ABD ve İngiltere olmak üzere birçok ülkede yaşanan finansal sarsıntılar sonucunda denetimin önemi artmış, ulusal ve uluslararası alanda ciddi bir takım düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Özellikle Sarbanes Oxley Kanununun yürürlüğe girmesi ve iyi kurumsal yönetime yönelik arayışlar bu süreçte iç denetimin önemini artırmıştır. Güvence hizmetlerine duyulan ihtiyaç bugünün iş yaşamında hem sağlıklı bir işletme yönetiminin sağlanmasında, hem rekabet edebilirliğin gerçekleştirilmesinde ve hem de ekonomide finansal skandalların önlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Bu ihtiyaçların karşılanması amacıyla işletmelerde iç denetimin daha da güçlendirilmesi ve
85 SEZAL Levent, A.g.e., s.45-46.
86 UZUN Ali Kamil, http://www.ortakpayda.com/articles.php?ID=4208, e.t.:06.07.2009
48 geliştirilmesi gerekliliği ön plana çıkmıştır.87
2.3.1. FOREİGN CORRUPT PRACTİCES ACT 1977
Amacı işletmelerin, işletme dışındaki memurlara rüşvet tarzında yaptıkları ödemelerin önlenmesi ve iç denetçiler için iç kontrolün önemini arttırmaktır. Rapora göre, illegal ödemelerin, muhasebe sistemi veya iç kontrol ile ortaya çıkartılabilmesi için işletmelerin uygun bir iç kontrol sistemine sahip olmaları gerekmektedir.88
2.3.2. TURNBULL RAPORU
İngiltere Muhasebeciler Enstitüsü tarafından yayınlanan Turnbull Raporu; risk, risk yönetimi, iç kontrol, kurumsal yönetim, iç denetim ve bağımsız denetçiler ile ilgili açıklamalar yaparak, yönetim kuruluna sorumluluklarını yerine getirmesinde yol göstermeyi hedeflemektedir. Rapor kurumsal yönetim ve risk yönetimi konusunda iç denetimin rolünün çerçevesini çizmektedir.
2.3.3. TREADWAY KOMİSYONU RAPORU
İç Denetçiler Enstitüsü, Amerikalı Sertifikalı Kamu Muhasebecileri Enstitüsü, Amerikalı Muhasebeciler Birliği, Finansal Yöneticiler Enstitüsü ve Amerikan Ulusal Muhasebeciler Birliği tarafından 1987 yılında bir komisyon oluşturulmuştur. Komisyon, finansal tablolarda hilelerin azaltılması ve güvenilir finansal raporlama sürecinin oluşturulabilmesi için çeşitli öneriler sunarak bir rapor yayımlanmıştır. 89
Raporda iç denetim ile ilgili olarak yapılan öneriler kısaca şöyle özetlenebilir; halka açık şirketler, şirketin niteliği ve büyüklüğüne uygun sayıda
87 ABDİOĞLU Hasan, “İç Denetim Alanında Mesleki Yetkinliklerin Güçlendirilmesi Arayışları Ve İngiltere Ve İrlanda İç Denetçiler Enstitüsünün Yetkinlik Tanımlamaları”, Sayıştay Dergisi, Sayı:68, 2007, s.101.
88 CANGEMİ Michael P., Tommie SİNGLETON, Managing The Audit Function: A Corporate Audit Department Procedures Guide, 3. Bs., New Jersey, John Wiley & SonS, 2003, s.30.
89 UYAR Süleyman, “Denetim Komitesi ve Türkiye Uygulaması”, İstanbul Üniversitesi S.B.E Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2004, s.10.
49
nitelikli personeli bulunan etkili bir iç denetim bölümü oluşturmalı ve iç denetim bölümünün tarafsızlığını ve bağımsızlığını sağlamalıdır. İç denetçiler finansal olmayan alanlarda elde edilen denetim bulgularının, yolsuzluk içeren raporlamaların ortaya çıkartılmasında etkili olabileceğini göz önünde bulundurmalıdır. İşletmelerde iç denetim komitesi oluşturulmalı ve denetim komitesi bağımsız denetçiler ile iç denetçilerin birlikte çalışmasını sağlamalıdır.
2.3.4. COSO RAPORU
Organizasyonları Destekleme Komitesi (COSO) 1992 yılında “İç Kontrol Bütünleşik Sistem” adlı bir rapor yayınlayarak iç kontrol sisteminin tanımını yapmıştır. Organizasyonları Destekleme Komitesi raporuna göre etkili iç kontrol sisteminin beş bileşeni aynı anda içermesi gerekmektedir. Bunlar, kontrol çevresi, risklerin tespiti, kontrol faaliyetleri, bilişim ve iletişim ve izlemedir. İşletme içerisinde güçlü bir iç kontrol sisteminin kurulmasından yönetim ve yönetim kurulu sorumludur.
Organizasyonları Destekleme Komitesi raporu iç denetçilerin yeterli, etkin ve verimli iç kontrol sistemi kurulması, muhafaza edilmesindeki ve geliştirilmesindeki rolünün üzerinde durmaktadır. İç denetçiler, iç kontrolün ve iç kontrol amaçlarının tanımlanması, güçlü bir iç kontrol ve öğelerinin oluşturulması, uygun değerleme araçlarının oluşturulması ve oluşturulan iç kontrol sisteminin yeterliliği ve etkinliğinin izlenmesi konusunda yönetim ve bağımsız denetçiler ile birlikte çalışmalıdır.90
2.3.5. CADBURY KOMİTESİ RAPORU
1992 yılında İngiltere’ de kurulan “Cadbury Komitesi” işletmelerde etkili kurumsal yönetimin sağlanması konusunda rapor düzenlemiş ve önerilerde bulunmuştur. Raporda, borsada işlem gören işletmeler tarafından denetim komitesi kurulması gerektiği belirtilmiştir. İç denetimin amacı işletme içerisindeki kontrollerin ve prosedürlerin düzenli olarak izlenmesi ve etkinliğinin
90 UYAR Süleyman, “Denetim Komitesi ve Türkiye Uygulaması”, s.10-11.
50
arttırılmasıdır. İç denetim, denetim komitesi adına çeşitli araştırmalar yaparak yolsuzluk şüphesi olan olayların takibini yapar. İç denetim bölümünün bağımsızlığını sağlayabilmesi açısından iç denetim yöneticisinin iç denetim komitesi başkanına erişimi kısıtlanmamış olmalıdır. İç denetim yöneticisi denetim komitesi toplantılarına katılmalı, denetim alanı ve türü konusunda görüşmeler yapmalıdır.91
2.3.6. BASLE KOMİTESİ
Basle Komitesi 1998 yılında “Bankalarda İç Kontrol Sistemlerinin Çerçevesi” başlıklı bir rapor yayınlamıştır. Raporda, etkili bir iç kontrol sisteminin banka faaliyetlerinin etkili bir şekilde yürütülmesinde en önemli etkenlerden birisi olduğu ve her bankanın kendi yapısı, riskleri ve faaliyetleri ile uyumlu bir iç kontrol sisteminin oluşturulması gerektiği belirtilmiştir.
Aynı raporda, iç kontrol sisteminin en önemli bileşenleri şunlardır:92
-Yönetim kurulu ve üst düzey yönetimin gözetim ve incelemeleri ile kurumsal denetim kültürü,
-Bankanın varlıklarına zarar verebilecek ve hedeflerin gerçekleşmesini engelleyecek her türlü riskin belirlenmesi ve ölçülmesi,
-İşlevsel görev ayrımlarının ve sorumlulukların belirlenmesi,
-Güvenilir ve iyi işleyen bir bilişim ve iletişim sisteminin kurulması ve bu sistemin sürekli kontrolü,
-Kontrol ve denetim faaliyetlerinin sürekli izlenmesi, aykırılık ve aksaklıkların zamanında düzeltilmesi.
2.3.7. SARBANES OXLEY YASASI
Senatör Sarbanes Oxley tarafından hazırlanan yasa Temmuz 2002’de kabul edilmiş ve Sarbanes Oxley Yasası olarak yayımlanmıştır. Yasada iç
91 UYAR Süleyman, “Denetim Komitesi ve Türkiye Uygulaması” A.g.e., s.12.
92 YAVUZ Salih Tanju, A.g.e., s.39.
51
denetçilerin sorumluluğu ile ilgili özel düzenlemeler bulunmamaktadır.
Ancak, iç denetçilerin üst yönetim ve denetim komitesinin Sarbanes Oxley yasasında belirtilen sorumluluklarını yerine getirmelerinde yardımcı olmaları dolayısıyla yasanın iç denetçilere de önemli etkileri vardır. Örneğin, yönetim finansal raporlama için yeterli iç kontrolleri oluşturmaktan, uygulanmasını sağlamaktan ve bu kontrollerin etkinliğini değerlemesini içeren yıllık iç kontrol raporu yayınlamaktan sorumludur. Yönetim bu raporu hazırlarken iç denetim bölümünden iç kontrollerin etkinliğinin test edilmesi ve değerlendirilmesi aşamasında yardımcı olmasını talep edebilir. Üst yönetim ve denetim komitesi karışık finansal raporlama konularının anlaşılması ve üç aylık ve yıllık raporlara etkileri konusunda iç denetimden yardım talep edebilir.