Dünyada Yapılan Çalışmalar

Soğan üretiminde hastalık ve zararlılar önemli rol oynamakta, bu etmenlere bağlı olarak % 10’dan % 50’ye varan oranlarda ürün kayıpları olabilmektedir.

Soğanın önemli zararlıları Thrips tabaci Lindeman (Thysanoptera: Thripidae), Delia antiqua (Meigen) (Diptera: Anthomyiidae), Rhizoglyphus robini Claparede (Acarina: Acaridae), Agrotis ipsilon (Hufnagel) (Lepidoptera: Noctuidae) olarak sıralanmaktadır (Straub, 2004).

Soğan üretimini kısıtlayan zararlıların başında thripsler gelmektedir.

Yaklaşık 40 yıldır tarla ürünlerinde önemli zararlılar arasında değerlendirilen thripsler küçük, ince vücutlu, genellikle boyları 2-5 mm olan canlılardır.

Thripslerin yaşam çemberi incelendiğinde, yumurta ve ergin dönemleri arasında 2 larva, prepupa, pupa olmak üzere 4 dönem geçirerek ergin oldukları saptanmıştır.

Yaşam çemberini sıcaklığa bağlı olarak genellikle 10-30 günde tamamlayan thripslerin, ılıman bölgelerde yılda 12-15 döl, soğuk bölgelerde ise 1-2 döl verdikleri belirtilmiştir (Ananthakrishnan, 1979; Lodos, 1984).

Thripslerin ergin ve larva dönemleri bitkilerde doğrudan beslenerek, Terebrantia alt takımı türleri ise beslenmenin yanı sıra ovipozitörleriyle bitki dokusu içine yumurtalarını bırakarak önemli oranlarda zarar yapmaktadırlar (Mound et al., 1980). Ergin ve larvalar bitkinin yaprak, sap ve meyvelerindeki epidermis tabakasını parçalayarak klorofile zarar vermekte, yaprakta, meyve veya kapsülde gümüşi lekeler oluşturmaktadır. Gümüşi lekelerin nekrotikleşmesiyle zarar artmakta yapraklar sararak dökülmektedir [Hunter and Ullman (1992), Moritz (1982), Heming (1993)’e atfen Lewis, 1997]. Thysanoptera takımının bütün fitofag türleri bitkilerde beslenerek, bitkinin zayıf düşmesine sebep olmalarının yanısıra, yaprağa bıraktıkları koyu renkli dışkılarıyla da yapraklarda siyahımsı lekeler oluşturmaktadırlar. Thripsler doğrudan beslenmelerinin yanı sıra bitkilerde hastalık oluşturan virus, bakteri ve fungus gibi pek çok hastalık etmeninin vektörlüğünü yaparak dolaylı olarak da zararlı olabilmektedir.

Pek çok ülkede soğan üretimini kısıtlayan T. tabaci, yapraklarda beslenerek yanıklıklara, kuru soğanın büyüklüğünde azalmaya neden olmaktadır(Bailey, 1938; Coudriet et al., 1979). Avustralya’da en önemli soğan zararlısı olan T.

tabaci ile savaşılmadığı takdirde üründe % 75’e varan kayıpların olabileceği, Kanada’da da savaş uygulanmadığında % 34-43 oranlarında ürün kayıplarının görüldüğü bildirilmektedir (Bender and Morrison, 1989; Fournier et al., 1995;

Herron et al., 2006; Stivers, 2009).

Teksas’ta yapılan bir çalışmada soğanda yaygın olan türlerin T. tabaci ve Frankliniella occidentalis Pergande (Thysanoptera: Thripidae) olduğu görülmektedir (Holloway et al., 2003).

Kuzey Florida’da soğanda en yaygın thrips türleri T. tabaci ve Frankliniella fusca (Hinds) olup diğer türler ise F. occidentalis ve Thrips palmi Karny’dir.

Colarado’da 2004 ve 2006 yıllarında yapılan çalışmada, baskın türün T. tabaci (%

51-100) olduğu, ikinci sırada F. occidentalis’in yer aldığı saptanmıştır. T. tabaci, Iris Yellow Spot Virusünün, F. fusca, Tomato Spotted Wilt Virusünün (TSWV) vektörlüğünü yaptıkları için önemleri büyüktür (Webb, 2009).

Amerika (Georgia)’da 2003-2004 yıllarında soğanda yapılan thrips sürveyinde yaygın olarak F. occidentalis görülmüş, onu F. fusca izlemiştir. T.

tabaci populasyonunun ise düşük olduğu belirtilmiştir (Riley, 2002).

Hindistan ve Pakistan’da soğan üretim alanlarında T. tabaci ana zararlı olarak saptanmıştır. Hindistan’da yapılan çalışmalarda, soğanda görülen hastalık ve zararlıların mevsime bağlı olarak % 10-15’e varan oranlarda yıllık ürün kayıplarına neden olduğu ve soğan yumrularının kalitesini etkileyen en önemli zararlının T. tabaci olduğu belirtilmektedir (Gupta et al., 1991; 1994; Srivastrava and Gupta, 1992).

Almanya’da yapılan sürveylerde de benzer sonuçlar elde edilmiş olup en yaygın tür olarak T. tabaci saptanmıştır (Krauthausen, 1989). Fransa’da da soğan, sarımsak ve pırasada yapılan çalışmalarda bulunan türlerin % 90’ından fazlası T.

tabaci olmuştur (Franco et al., 1998).

T. tabaci, İran’da soğanın en önemli zararlısı olarak bildirilmektedir (Minaei and Azemayeshfard, 2007).

Hawaii’de Terebrantia alt takımına ait 80’den fazla thrips türü bulunmuştur.

Bunlardan en önemlileri soğan, sebze ve tohumlu ürünlerde zarar yapan T. palmi,

T. tabaci, Frankliniella williamsi Hood ve F. occidentalis olarak belirlenmiştir (Ronald and Minuto, 1998).

Güney Afrika’da soğan, sarımsak, havuç, marul ve pancarın zararlılarının yeniden gözden geçirildiği bir çalışmada, T. tabaci’nin soğan ve sarımsağın verimini azalttığı saptanmıştır (Daiber, 1996).

Polonya’da soğan bitkilerinde son on yıldır T. tabaci’nin populasyonunun arttığı ve soğan sineği kadar önemli olduğu bildirilmektedir (Nawrocka, 2003).

Teksas’ın güney bölgelerinde soğan ve yabancı otlar üzerindeki thrips türlerinin belirlendiği bir çalışmada 11 tür belirlenmiştir. F. occidentalis en yaygın tür, T. tabaci ise ikinci derecede yaygın olan tür olarak elde edilmiştir. Konukçu tercihi açısından F. occidentalis ile T. tabaci türleri karşılaştırıldığında T.tabaci’nin soğanı daha fazla tercih ettiği belirlenmiştir (Doederlein and Sites, 1993).

İran’da soğanda Bactericeratremblayi (Wagner) (Hemiptera: Triozidae)’nin önemli zararlara neden olduğu, zararlının yapraklarda kıvrılmalar şeklinde deformasyonlar oluşturduğu bildirilmiştir. İran’ın önemli ürünlerinden olan soğanda T. tabaci savaşında yoğun insektisit kullanımının doğal dengeyi bozarak B. tremblayi gibi bazı zararlıların epidemi yapmasına ve önemli konuma gelmesine neden olduğu belirtilmiştir. Kışı tarlanın kenarındaki otların ya da bitki artıklarının altında geçiren B. tremblayi, İran’da mart ayının ortalarında yeni dikilmiş soğan bitkisinin yapraklarına yumurta bırakmaktadır. İlk döl erginlerinin yumurtalarını bıraktıktan sonra yeni dikilmiş diğer tarlalara göç ettikleri belirtilmektedir (Jafarloo, 2007; Kazemi and Jafarloo, 2008). Conci and Tamanini (1988)’ye atfen Burckhardt and Lauterer (1997) zararlının yılda 11 döl verebildiğini bildirmişlerdir.

Rhizoglyphus robini Claparede (Acarina: Acaridae), kozmopolit akar türü olup pek çok ülkede yaygındır. Konukçu dizini geniş olan bu tür, soğan, sarımsak, gladiyol ve tahıllar dahil pek çok üründe zararlıdır. Newyork’ta 1995 yılından beri zaman zaman soğanda ekonomik anlamda önemli zararlara neden olduğu bildirilmiştir (Diaz et al., 2000). Konukçu dizini geniş olan R. robini’nin savaşımında ürün rotasyonu önerilmemektedir. Populasyonun artıp zarara neden olduğu durumların doğal düşman populasyonundaki azalma ve toprak yapısındaki

organik maddedeki ani değişimlerden olabileceği belirtilmektedir (Straub, 2004).

Hollanda’da bu zararlı, üretim materyali olarak kullanılan zambak soğanlarının çoğaltılması, depolanması aşaması ya da tarlada yetiştirme periyodunda önemli ürün kayıplarına neden olmaktadır. Zararlıya karşı kimyasal savaşta soğanlara pirimiphos methyl uygulanmaktadır. Son yıllarda kimyasal savaşa alternatif olarak geliştirilen, soğanların sıcak su ve soğuk uygulamalarına tabi tutulması gibi fiziksel yöntemlerden de başarılı sonuçlar alınmıştır (Conijn et al., 1997).