Dünyada Üstün Yetenekliler Eğitimi

Avrupa çağlar boyunca üstün yeteneklilerin eğitiminde Eflatun’un görüşlerinden faydalanmış, Comenius ve Thomas Jefferson bu konuda çeşitli önerilerde bulunmuştur. Avrupa’nın birçok ülkesinde “Lyceé, Gimnasium ve Gramar School” isimli okullar açılmış fakat bu okullardan yalnızca soylu ve zengin ailelere mensup çocuklar faydalanmıştır. Bu okullarda sayısal, sözel ve sanat dersleri eğitimi verilmiştir. Başarısız olanlar ise okuldan atılmıştır ( Ataman, 1982: 16).

Amerika Birleşik Devletleri

Üstün yeteneklilerin eğitimi bakımından Amerika Birleşik Devletleri tüm zamanlarda batı dünyasının önünde olmuştur. Üstün yeteneklilerin eğitimi için modellerin, kuramların geliştirildiği ve tartışıldığı federal ve yerel eyalet düzeyinde

birçok uygulamanın yapıldığı ülke ABD’dir. Üstün yetenekliler eğitim çalışmalarında hızlandırma ve gruplama modelleri öne çıkmaktadır (Oya, 2005: 1). Üstün yeteneklilerin eğitimine 1958’de çıkarılan yasa ile önem vermeye başlayan ABD, 1970’lerde ise, ders ve sınıf atlama, kredilendirme gibi hızlandırma çalışmalarına ağırlık vermiştir. Gruplama modelinin çok fazla eleştirilmesine karşın bu alanda da birçok çalışma yapılmıştır. Üstün yeteneklilere eğitim veren okullara bazı örnekler şunlardır:

Yatılı Üstün Yetenekliler Okulları: Üniversite kampüsleri içinde bulunan fen ve matematik ağırlıklı okullardır. Bu okullar da bilim ve sanat etkinliklerin yanında kültürel, sosyal ve sportif etkinlikler de sunulmaktadır. Study of Mathematically Precocious Youth and Talent Search SMPY (Matematikte Üstün Yetenekli Gençlerin incelenmesi ve Yetenek Havuzu Oluşturma Projesi) Center for Talented Youth (CTY, Yetenekli Gençlik Merkezi): Matematik alanında 7.sınıf öğrencilerinden çok üstün başarı gösterenleri belirlemek için yapılmış bir projedir. Seçilmiş öğrenciler, matematikte hızlandırılmak için yaz programına katılmaktadır. International Baccalaureate (IB, Uluslararası Bakalorya): Bu program ülkemizin de içinde yer aldığı birçok ülkede akademik açıdan üstün performans gösteren bireylere yönelik iki yıllık eğitim sunmaktadır. Uluslararası kabul görmüş ve saygınlığı olan IB diploması verilen bu programda, başarılı olabilmek için, özgün bir araştırma raporu sunmak ve yazılı sınavlardan geçme zorunluluğu vardır (Akarsu, 2001).

Rusya

Üstün yetenekliler ile ilgili çalışmaların kökleri Rusya’da 1950’li yıllarda kurulmuş iki tür okula dayanmaktadır. Birinci tür okullarda bölgede bulunan tüm ortaokul öğrencilerinden sayısal alanlar çoğunluklu olarak matematik, fizik, kimya, biyoloji dallarından öğrenciler seçilir ve seçilen bu öğrencilere lise seviyesinde eğitim verilir. Az sayıda bulunan bu okullar, Moskova, Leningrand, Kiev gibi önemli kentlerde ki üniversite kampüsleri içerisinde yer almaktadır. Bu okullarda çevrenin tüm imkânlarından yararlanabilmekte ve önemli bilim adamlarından eğitim almaktadırlar (Akarsu, 2004a: 143). İkinci tür okullarda ise, altı yaşında üstün zekâlı olarak belirlenmiş çocuklara, resim, bale, müzik, yabancı dil, felsefe, folklor gibi özel yetenek alanlarında eğitim verilmektedir. Bu okulların en önemlileri, Gnesin Müzik Okulu, Leningrad Bale Okulu ve Straşonov Sanat Okulu’dur (Oya, 2005: 4).

28

Avrupa

Üstün yeteneklilerle ilgili Amerika’da ki hızlı çalışma ve gelişmelere karşın, Avrupa’da daha yavaş ve az deneysel çalışmalar yapılmıştır. İsveç, Norveç, Danimarka’da üstün yetenekliler için okullar ve özel programlar olmamasına rağmen uzman öğretmenler ve bireyselleştirilmiş öğretim sayesinde, bu bireyler problem yaşamamıştırlar. 1990 öncesinde, Doğu Avrupa ülkelerinde SSCB ile dâhilerin ve üstün yeteneklilerin eğitimi hususunda benzer özellikler görülmüş ve bu kurulan okullar günümüzde de eğitime devam etmektedir (Akarsu, 2001: 34).

Almanya, üstün yetenekli çocukların eğitimi hususunda öncü ülkelerden birisidir. 1917’de “Begabtenschule Yetenekliler Okulu” Berlin’de kurulan ve öğrencileri, öğretmen değerlendirmeleri ve yetenek testleri ile seçilen bir okuldur (Enç, 2005: 206). Okul dışında da zenginleştirme programları sunmak için “Alman Üstün Yetenekli Çocuklar Derneği” kurulmuştur. Bunların dışında ise, Avrupa Üstün Yetenekliler Konseyi (ECHA), Bonn şehrinde oldukça etkili çalışmalar yürütmektedir (Aktaran: Leana, 2009: 55). Hollanda’da 1987’de kurulan Center for the Gifted (Üstün Yetenekliler Merkezi), Nijmegen Üniversitesinde bulunan ve oldukça etkin bir biçimde çalışmalar yürüten bir kurumdur. Bu konseyde düzenli olarak çıkan bir bilimsel dergi ve haber bülteni, çok sayıda da kitap bulunmaktadır (Akarsu, 2001). İngiltere’de eğitim: yerel ve merkezi hükümetler, eğitim kurumları, öğretim kuruluşları, gönüllü kurullar ve kiliseler arasında paylaşılmıştır (Karaduman, 2011: 332). Genel eğitimin içinde özel eğitiminde birlikte yürütüldüğü İngiltere’de üstün yeteneklilerin eğitimi için zorunlu bir yasa yoktur. Hızlandırma yöntemi uygulanan bu okullarda, öğrencilerin eğitim ihtiyaçlarını okullar karşılamaktadır. Hızlandırma programları sayesinde öğrenciler erken yaşta üniversiteye başlama ve mezun olma şansına sahiptir (Larsson, 1986: 214). Ayrıca İngiltere’de tamamen üstün yetenekli bireylere yönelik çok sayıda güzel sanatlar ve müzik programları ve iki okul bulunmaktadır. Eğitim, genel eğitimle aynı doğrultuda yürütülmektedir (Durum Tespit Ön Raporu, 2004: 44). Üstün yetenekli bireyler ile ilgili araştırmalar ve çalışmalar İtalya’da 1970’li yıllardan beri yapılmaktadır. Bu bireylerin tanılanmasında sözel ve matematik alanlarında iki test ve özel yetenek testi birlikte kullanılmaktadır. 11-14 yaşlardaki çocukların bu testlerden en az iki tanesinden doksan üzeri puan almaları gerekmektedir (Şenol, 2011: 55).

Azerbaycan

Azerbaycan’da üstün yetenekli bireyler ilkokul öğretmenleri tarafından gözlemlenerek yönlendirilirler. İlkokulu bitirdikten sonra, yurtdışında eğitim almış ve alanında deneyim kazanmış kişiler tarafından belirlenerek, yaratıcı okul merkezleri (Samshit) ve yaz kampları, özel okullar gibi kurumlara gönderilmektedirler. Bu kurumlarda Bakü Üniversitesinde dokuz ay kurs almış seçkin bilim adamları ders vermektedir. Bu kurslardan her yıl 60 öğretmen faydalanmaktadır. Üstün zekâlılar için olan bu okullarda, çevrebilim, dizayn, doğu felsefesinin temeli, dini ve resmi tarihi, politika derslerinin yanı sıra yoğun bir şekilde bilgisayar ve İngilizce dersleri öğretilmektedir (Çakın, 2005).