Dünya Sağlık Örgütü sağlığı, "sadece hastalıkların ve rahatsızlıkların olmayışı değil, bir bütün olarak fiziki, ruhi ve

K

Ü N İ V E R S İ T E S İ

İ NSAN SAĞLIĞI

Sağlık, sadece hastalık ve sakatlık durumunun olmayışı değil kişinin bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir.

Dünya Sağlık Örgütü sağlığı, "sadece hastalıkların ve

rahatsızlıkların olmayışı değil, bir bütün olarak fiziki, ruhi ve

sosyal açıdan iyi olma hali" olarak açıklar.

İnsanlığı Yok Eden İçimizdeki Düşman

Ebru Altun^*1 Özet

Salgın hastalıklar, insan hayatı için dikkat edilmesi gereken önemli unsurlardandır. Çünkü tüm ülkeyi etkisi altına almaktadır. İnsanoğlu uzun süre hastalıklardan korunma, tedavi ve yayılma şeklini anlamamıştır. Hastalıklar ülkemizde ve dünyada sıklıkla artmaktadır.

Günümüze kadar birçok salgın hastalık yaşanmış ve bir sürü insan ölmüştür. Bu salgın hastalıklar veba, sıtma, kolera, tifo, çiçek hastalığı ve HIV gibi milyonlarca kişinin ölmesine neden olmuştur. Hastalıklar hayatın hemen her alanında ve birçok etmenden (bünyesel, çevresel, psikolojik, sosyokültürel, radyasyon) kaynaklı olarak ortaya çıkmıştır. Bu etmenlerden radyasyonun sağlık üzerinde büyük etkisi vardır. Radyasyon hayatımızın her alanında yer almaktadır. Radyasyon kendiliğinden var olan, insanların icraatları sonucu ve teknolojik gelişmelerin etkisi sonucu olarak sınıflandırılır. Radyasyonun etkisiyle bir sonraki nesillere genetik mutasyon rahatsızlıkları ve kanser görülebilir.

Anahtar Kelimeler: Tarihteki hastalıklar, Radyasyon, Çevresel Etmenler, Bulaşıcı Abstract

Epidemics are one of the important factors that should be considered for human life.Because it affects the whole country.People has not understood the way of prevention, treatment and spread of diseases for a long time.Diseases are increasing frequently in our country and in the world. Until today, many epidemics have occurred and many people have died. These epidemics have killed millions of people, including plague, malaria, cholera, typhoid fever, smallpox, and HIV.Diseases have emerged in almost all areas of life and originate from many factors (constitutional, environmental, psychological, sociocultural, radiation). Of these factors, radiation has a great impact on health. Radiation takes place in every aspect of our lives.Radiation is classified as self-existent, as a result of human actions and as a result of the effect of technological developments. With the effect of radiation, genetic mutation disorders and cancer can be seen in the next generations.

Keywords: Diseases in history, Radiation, Environmental Factors, Infectious

* Ebru Altun, Erzurum Atatürk Üniversitesi İspir Hamza Polat Meslek Yüksekokulu, Biyomedikal Cihaz Teknolojisi Programı, ebrualtun08000@gmail.com

28 GİRİŞ

Hastalık, bakteri ve enfeksiyon sonucu vücuttaki fonksiyonların işlevlerini yerine getirememesidir [1]. Hastalıkların bulunduğu yere ve belirtilerine göre çeşitleri bulunmaktadır. İnsanoğlunun istemsizce yapmış olduğu tarımsal, ticari ve ekonomik çalışmalar hastalıkların hayvanlardan insanlara geçişine neden olmaktadır. Bunlardan habersiz şekilde insanlar hastalıklara ortam hazırlamaktadır. Örneğin; Çiftlik ve evcilleştirilmiş olan hayvanların dışkılarından bazı bakterilerin suya karışıp kolera, tifo ve çocuk felci gibi hastalıkların yayılmasına sebep olmaktadır. İnsanların yerleşik hayata geçmesiyle hastalıkların oluşmasına zemin hazırlayan bir sürü etmenler ortaya çıkmıştır. Hastalıkların oluşmasının engellemenin yolu sağlığı etkileyen etmenleri bilmek ve ona göre yol izlemektir.

Sağlığı etkileyen etmenleri inceleyecek olursak, Bünyesel Etmenler; Ata bireylerden yavru bireye geçen kalıtsal rahatsızlıklardır. Genlerin bozukluğundan kaynaklı altıparmak, down sendromu görülürken hormon ve metabolizma hareketlerinden kaynaklı ise böbrek taşı ve tiroit rahatsızlıkları örnek gösterilebilir. Çevresel Etmen; Bebeklikten, ölünceye kadarki süre zarfında insanlar doğayla iç içe olmuştur. Bundan kaynaklı çevrede olan olaylardan etkilenilir.

Çevresel etmenler beş grup halinde incelenir. Biyolojik Etmenler; Kullandığımız besinlerin bozulmalarında etkili olan mikroorganizmalardan kaynaklı bazı sağlık sorunları görülmektedir. Sağlığa uygun olmayan ancak verimi yüksek olan ürünler, gıdaların içerisine çok fazla kimyasal kullanılması ve bazı hayvanların genetikleriyle oynanmasını örnek gösterebiliriz. Kimyasal Etmenler; Kullanılan kimyasal maddeler, havada, suda bulunan atık maddeler ve kanser yapıcı bazı maddeler sağlığı olumsuz etkiler. Fiziksel Etmen; İnsanların doğayı bilinciz kullanarak suların, toprağın kirletilmesi gibi durumlardan kaynaklı hastalıkların artmasına ortam hazırlanmaktadır. Örneğin; fabrika bacalarına karşı önlem alınmayarak güneşin zararlı ışınlarına (ultraviyole ve radyasyon) maruz kalınacaktır.

Sosyokültürel ve Ekonomik Etmen; İnsanların sosyal kaynaklı ve ekonomik koşulları sağlığın bozulmasını hızlıca etkiler. Psikolojik Etmen; İnsanların günlük hayat içerisindeki stres, korku kaynaklı durumları bazı rahatsızlıklara sebep olmaktadır [2].

Radyasyonun Sağlık Üzerindeki Etkisi

Enerjinin dalgalar halinde uzay ve diğer ortamlarda bulunmasına radyasyon olarak adlandırılır. Radyasyon kendiliğinden ortaya çıkmış (doğal radyasyon), insanların oluşumlarıyla birlikte teknolojik gelişmeler etkisiyle var olan (yapay radyasyon) kaynaklar olarak ikiye ayrılır. Radon gazı, kozmik ışık kendiliğinden ortaya çıkmış kaynağa, nükleer santraller, telefon, bilgisayar ve tıbbı alanlarda kullanılan teknoloji ise insanların

oluşumlarıyla teknolojik gelişmelerin etkili olduğu kaynaklara örnek gösterebiliriz.

Günümüzde yapay radyasyona maruz kalmak giderek artmıştır. Bunun sebebi teknolojinin ilerlemesidir. Radyasyonun en büyük etkilerinden biride kanserdir. Kanser oluşumunda hastanın maruz kalmış olduğu dozun süresi ve hücre tipi çok önemlidir. Çünkü sağlıklı dokuların daha az zarar görmesi için önemlidir. X ve gama ışınlarının kansere neden olabileceği Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından kabul edilmiştir. Röntgen uygulamalarına bağlı kanser oranı İngiltere’de %0,6, ABD’de %0,09, Almanya’da %1,3, Japonya’da %2,9 düzeyinde bildirilmiştir [3]. Nükleer kazalar sonucu alınan radyasyon tüm vücudu veya bir bölümünü derinden etkiler. Örneğin; Çernobil ve Hiroşima - Nagazaki gibi kazaların birçok insanın ölümüne, genetik bozulumuna, kanser hastalıkları, erken yaşlanma, dolaşım sistemi hastalıkları ve depresyon gibi sorunlara neden olmuştur. Çernobil’in yıkımı konusu hakkında fikir birliği sağlanmasa da Uluslararası Doktorlar Örgütü ve Radyasyondan Korunma Birliği’nin verilerine göre günümüze kadar çevreye verdiği zarardan kaynaklı 600 milyondan fazla canlı etkilendi. ABD’nin 6 Ağustos 1945’de Hiroşima’ya atom bozasını bıraktı [4]. Hiroşima dağılırken binlerce insan da hayatını kaybetmiştir. Bu olaylardan dolayı etkiler günümüzde halen daha devam etmektedir.

Çernobil’den dolayı Doğu Karadeniz’ de kanser vakalarının yükselmesi, çok sayıda insanın vücudunda tedavisi zor, şekil bozukluğu ve sakatlık gibi sorunları örnek verebiliriz.

İnsanlık Tarihine Yön Veren Hastalıklar

Antoninus (Galen) Salgını; Roma İmparatorluğu’nda yaşanmış ve askerler tarafından getirilmiş olan bir hastalıktır. Salgın hakkında araştırma yapan kişiler kızamık ve çiçek hastalığından şüphelenmişse de hala belirsizliği devam etmektedir. Jüstinyen Vebası; Askeri birliklerin getirdikleri malzemelerin içinde yer alan fareler aracılığıyla hastalık getirilmiş.

Kara Veba; En ölümcül salgınların başında gelmektedir. Bu salgın Avrupa nüfusunun yarısından çoğunu yok ettiği bilinmektedir. Suçiceği Salgını; Amerikalı yerliler ile Avrupalı insanların temasıyla birlikte kendileriyle getirdikleri bakteriler burada yaşayan insanlara bulaşarak milyonlarca insanın ölümüne neden olmuştur. Çünkü yerli insanların bağışıklıkları Avrupalı insanlar kadar güçlü değildir. Yedi Farklı Kolera Salgını; Bu salgının başlıca sebebi içme sularının kirlenmesidir. İnsan dışkılarının ve atıklarının içme sularına karışarak bağırsak enfeksiyona yol açan bir hastalıktır. Tifüs Salgını; Bu salgın bitlerle taşınan bakterilerle insanlara geçmiştir ve milyonlarca insanın ölümüne neden olmuştur. HIV (AIDS) Virüsü; Bu virüs maymunlardan insana geçmiştir. Milyonlarca insan bu virüsten hayatını kaybetmiştir.

Bu hastalığa yakalanan kişiler ömür boyu ilaç kullanılır [5]. Covıd-19; Çin’de başlayıp

SARS-COV-2 virüsünün neden olduğu küresel sorun haline gelmiştir. Bu virüs damlacık ve temas yoluyla bulaşmaktadır ve halen daha devam etmektedir [6].

SONUÇ

İnsanlar birbirleriyle tarih boyunca etkileşim halinde olmuşlar ve bu etkileşimler sonucunda hastalıkların oluşmasına zemin hazırlamışlardır. Eski çağlarda hastalığın insanlar arasında bir salgın şeklinde var olması kalabalık nüfus gerektireceğinden salgınların uzun sürmesi mümkün değildi. Daha sonra yerleşik hayata geçişle birlikte hastalıkların ortaya çıkmasını kolaylaştıran birçok etmen de ortaya çıkmıştır. Bu etmenler çevresel, psikolojik, sosyokültürel ve ekonomiktir. Çevresel etmen daha baskındır. Hastalıkların bulaşıcı olanları dünyayı büyük felaketlere sürüklemişti. Bunun yanında insanoğlunun hayatlarını sürdürebilmek için yaptığı faaliyetlerin aslında insan sağlığına çok büyük zararları olmaktadır. Örneğin, nükleer santral patlama sonucunda radyasyon kaynaklı birçok ölüm, kanser ve genetik bozulmalara sebep olmuştur. Sonuç olarak insanoğlunun hayatlarını kolaylaştırmak amacıyla yaptığı çalışmalar istemeyerek de olsa kimi zaman kötü sonuçlara neden olmuştur. Bilinmesi gereken şudur ki sağlıklı bir yaşam sürmek insanoğlunun elindedir, sağlıktan üstün hiçbir zenginlik yoktur.

Yaşamın kaliteli bir şekilde devam etmesi için gereken önlemler bilinmeli ve uygulanmalıdır.

Kaynakça

1- https://www.milliyet.com.tr/pembenar/hastalik-nedir-hastalik-cesitleri-nelerdir-neden-hasta-oluruz-6444085

2-https://www.haberturk.com/insan-sagligina-etki-eden-etmenler-nelerdir-hbrt-2777008 3-https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1022883 (Radyasyon ve insan sağlığı üzerindeki etkisi)

4-https://www.evrensel.net/haber/431511/en-buyuk-cevre-felaketi-cernobilin-35-yili-etkisi-nesiller-boyu-surecek

5-https://tr.euronews.com/2020/05/12/tarihteki-en-olumcul-salginlar-hangileriydi-neden-olustular-ve-nasil-sona-erdiler

6-https://jag.journalagent.com/terh/pdfs/Terh-02693-Revıew-Turken.Pdf

7-https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1413770 (İklim değişikliğinin sağlık üzerinde etkileri –Ebru Olgun Eker)