Dünya Mısır Tohumluğu Ticareti

Tohumculuk sektörü geçmiş yüzyılda çiftçilerin bir önceki sezonda hasat ettikleri üründen ayırdıkları tohumları kullanmak yerine piyasadan daha iyi özelliklere sahip kaliteli tohum alma yönünde bir değişimin yaşanmasına şahit olmuştur. Aynı zamanda tohum teknolojisindeki gelişmeler tohum endüstrisinin büyümesini ve yüksek verimli yeni çeşitlerin piyasa girmesi ise tohum pazarının daha da güçlenmesini sağlamıştır. Mordor Araştırma Şirketine göre, 2000 yılından bu yana dünya tohum pazarının değeri 3 kat artmış ve 2014 yılında yaklaşık 50 milyar dolara ulaşmıştır. Küresel ölçekte ise Kuzey Amerika en büyük pazar payına sahiptir ve Avrupa ile birlikte tohum pazarının %50’sini oluşturmaktadırlar. Küresel tohum piyasasının 2016‐2021 yılları döneminde yıllık %6,8 oranında büyümesi öngörülmektedir. Global tohumculuk sektörünün her yıl gelişmesinde ve büyümesinde rol oynayan en büyük faktörlerden biri Ar‐Ge’ye ayrılan kaynaklardır. Bunun bir ispatı niteliğinde Monsanto firması sadece 2015 yılında Ar‐Ge’ye 1,5 milyar dolar kaynak ayırmıştır. Syngentha firması ise 2015 yılında 1,3 milyar dolar Ar‐Ge harcaması yapmıştır. Şekil 4.6’da en büyük 6 küresel tohum firmasının 2015 yılı dünya tohum sektörü Pazar payları ve firmaların Ar‐Ge harcamalarının yıllık gelirlerine oranı verilmiştir (TÜRKTOB 2017).

2021 yılında küresel tohum pazarının değerinin 73 milyar doları aşması tahmin edilmektedir. Uluslararası Tohum Federasyonu (ISF) verilerine göre, 2014 yılında küresel ölçekte yaklaşık 12 milyar dolar değerinde tohumluk ihracatı gerçekleşmiştir. Toplam ithalatın parasal değeri ise 11,2 milyar dolara yaklaşmıştır (TÜRKTOB 2017).

Dünya’da tohumluk ihracatında Hollanda ciddi söz sahibi ülke konumundadır. Tohumluk ihracat değeri bakımından yaklaşık %16’lık bir payla ilk sıradadır. Bunu %15’lik payla Fransa, %14,7’lik payla ise ABD izlemektedir. Bu üç ülke Dünya tohumluk ihracat gelirlerinin yaklaşık %45’ine sahiptir (Çizelge 4.5).

50

Çizelge 4.5. Dünya tohumluk ihracatında lider 10 ülke (2016)

Ülke Adı İhracat Miktarı

(Ton) İhracat Miktarındaki Payı (%) İhracat Değeri (Milyon Dolar) İhracat Değerindeki Payı (%) Hollanda 136.419 3,1 1.829 16,1 Fransa 502.960 11,3 1.708 15,0 ABD 322.097 7,3 1.672 14,7 Almanya 137.122 3,1 739 6,5 Macaristan 283.201 6,4 446 3,9 İtalya 104.660 2,4 352 3,1 Danimarka 135.674 3,1 291 2,6 Kanada 196.869 4,4 286 2,5 Romanya 176.040 4,0 277 2,4 Şili 36.522 0,8 274 2,4 Diğer Ülkeler 2.403.525 54,2 3.504 30,8 Toplam 4.435.089 100 11.378 100

Kaynak: ISF,2019a. https://www.worldseed.org/wp-content/uploads/2018/03/Exports_2016_Final.pdf ISF’ye dayandırılan verilere göre, 2014 yılında Amerika 1,286 milyon dolar, Fransa 867 milyon dolar ve Hollanda 836 milyon dolar değerinde ithalat gerçekleştirmiştir (TÜRKTOB 2017).

Türkiye ise 82 milyon dolar ihracatın yanında 178 milyon dolar değerinde tohumluk ithal etmiştir. Toplam tohumluk ithalatının %61,2’sini sebze, %5,3’ünü çiçek ve %37’sini tarla bitkileri tohumu oluşturmaktadır. Ancak, 2016 yılı itibariyle Çizelge 4.5.’de görüldüğü gibi Hollanda 1 milyar 829 milyon dolarlık ihracat kazancı ile Amerika’dan ve Fransa’dan daha fazla ihracat kazancı elde etmiştir. Aynı dönemde Türkiye’nin toplam tohumluk ihracat miktarı ise 21.124 ton olup, parasal değeri ise 81 milyon dolar civarındadır.

Burada dikkat çeken bir husus ise Hollanda’nın ihracat miktarının Fransa ve ABD’den çok daha düşük olmasına rağmen ihraç ettiği tohumlukların parasal değerinin daha fazla olmasıdır. Kısacası, Hollanda yükte hafif fakat pahada fazla olan tohumlukları üretip ihraç etmeyi tercih etmektedir.

Hollanda her ne kadar tohumluk ithalat değeri bakımında %8,9’luk payla (977 milyon USD) ikinci sırada yer alarak ithalatçı ülke görüntüsü verse de esasen ihracat değeri bakımından da %16’lık payla (1,829 milyon USD) ilk sırada yer almaktadır.

51

Çizelge 4.6. Dünya tohumluk ithalatında lider 10 ülke (Milyon USD, 2016)

Ülke Adı İthalat Miktarı (Ton) İthalat Miktarındaki Payı (%) İthalat Değeri (Milyon Dolar) İthalat Değerindeki Payı (%) ABD 201.855 4,1 977 8,9 Hollanda 559.043 11,2 836 7,6 Fransa 177.372 3,6 747 6,8 Almanya 224.900 4,5 702 6,4 İtalya 750.438 15,1 571 5,2 İspanya 303.629 6,1 540 4,9 Meksika 34.914 0,7 462 4,2 Rusya 66.595 1,3 432 3,9 Çin 9.685 0,2 318 2,9 Belçika 656.866 13,2 291 2,7 Diğer Ülkeler 1.986.659 40,0 5.078 46,4 Toplam 4.971.956 100 10.954 100

Kaynak: ISF, 2019a. https://www.worldseed.org/wp-content/uploads/2018/03/Imports_2016_Final.pdf Çizelge 4.5 ve Çizelge 4.6’ya bakıldığında çok çarpıcı gerçekler ortaya çıkmaktadır. Örneğin 2016 yılında Hollanda 136.419 tonluk tohumluk ihracatından 1.829 milyon dolar gelir elde etmiştir. Aynı yıl 559.043 tonluk tohumluk ithal etmiş olmasına rağmen bu ithalatı için yalnızca 836 milyon dolar harcamıştır. Dolayısı ile buradan da anlaşılacağı üzere Hollanda yükte hafif ama pahada fazla tohumlukları üretip yurtdışına satarken aynı şekilde tam tersi yükte ağır ama pahada az tohumlukları da ithal etmeyi tercih etmek gibi çok akılcı bir politika izlemektedir. Aynı durum kısmen de olsa İtalya’da da mevcuttur.

Uluslararası Tohum Federasyonu (ISF) ve Dünya bankasının ortak çalıştığı rapora göre Amerika Birleşik Devletleri’nde 1901 yılında kurulan Monsanto 2015 yılında 15 milyar dolar gelir elde etmiştir ve bu şirkette 25.500 kişi çalışmaktadır. 2000 yılında Novartis ve Zeneca firmalarının birleşmesi ile İsviçre merkezli kurulan Sygenta firmasında 28.704 kişi çalışmaktadır. Syngenta 2015 yılında yaklaşık 13,5 milyar dolar gelir elde etmiştir. Global ölçekte faaliyet gösteren tohum firmaları milyar dolarları bulan gelirler elde etmektedir ve binlerce kişiye istihdam sağlamaktadır. Bu firmalar satın alma ve birleşmeler ile pazar paylarını artırmakta ve yeni bilgi kaynaklarına ulaşmaktadır.

52

Bu kapsamda son gelişmelere bakıldığında; Dow Chemical ve DuPont’un birleşme işlemlerinin 2016 yılı sonuna kadar tamamlanacağı bildirilse de 2017 yılına sarktığı bildirilmiş, 31 Ağustos 2017 tarihi itibariyle de bu birleşme gerçekleşmiştir. Çin Ulusal Kimya A.Ş. İsviçre kökenli Sygenta firmasını 43 milyar dolar karşılığında satın almıştır. Sektördeki en büyük birleşmelerden biri de Eylül 2016’da gerçekleşmiş ve Bayer firması Monsanto’yu uzun pazarlıkların ardından 66 milyar dolara satın almıştır (TÜRKTOB 2017).

Şekil 4.6. Uluslararası firmaların pazar payları ve ar-ge harcama oranları (2015) Kaynak: TURKTOB, 2017. https://www.turktob.org.tr/uploads/plugo/TURKTOB%20- %20TOHUMCULUK%20SEKTORU%20ULUSAL%20STRATEJI%20RAPORU.pdf

Uluslararası firmaların gelirlerine bakılacak olursa yalnızca 6 firma 2015 yılı itibariyle Dünya tohumculuk piyasanın yaklaşık %67’sine hâkimdir. Sadece 3 şirket tohum için küresel ticaret pazarının yarısından fazlasını (%53) kontrol etmektedir. Dünyanın en büyük tohum şirketi ve dördüncü en büyük böcek ilacı şirketi olan Monsanto, 2012 yılı itibariyle ticari tohum pazarının dörtte birini (%27) kontrol etmekteydi (Anonim 2019).

Ar‐Ge harcamalarının yanında tarımda gelişmiş ülkelerde devletler, özellikle bu söz konusu tohumculuk sektöründe faaliyet gösteren özel firmalara büyük miktarlarda destek, teşvik ve sübvansiyonlar vermektedir. AB bütçe harcamalarının 2007‐2010 döneminde

0 5 10 15 20 25 30 35

Monsanto Dupont Syngenta Dow Bayer Basf Diğer

53

değerlendirildiği bir çalışmada bütçenin %40’tan fazlasını (yaklaşık 57 milyar Euro) “Ortak Tarım Politikası” harcamalarının oluşturduğu tespit edilmiştir. Gelişmiş ülkeler tarımsal teknolojilere devlet bütçesinden önemli miktarlarda kaynak ayırarak sektördeki firmaları doğrudan desteklemektedir.

Şekil 4.7. Dünya’da en fazla mısır tohumu ihraç eden ülkeler (Milyon Dolar, 2015) Kaynak: TURKTOB, 2017. https://www.turktob.org.tr/uploads/plugo/TURKTOB%20- %20TOHUMCULUK%20SEKTORU%20ULUSAL%20STRATEJI%20RAPORU.pdf

Şekil 4.7 ve Şekil 4.8’de 2015 yılında en çok mısır tohumu ithal ve ihraç eden ülkeler verilmiştir. Mısır tohumu ihracatında lider ülke Fransa’dır. 2015 yılında yaklaşık 700 milyon dolar mısır tohumu ihraç eden Fransa aynı yıl yaklaşık 150 milyon dolar mısır tohumu ithal etmiştir. İkinci sırada yer alan ABD ise 2015 yılında 321 milyon dolar mısır tohumu ihraç etmiş, üçüncü olarak ise Macaristan 214 milyon dolarlık mısır tohumu ihracatı yapmıştır. Bu ülkeleri sırasıyla, 193 milyon dolarlık ihracatla Romanya, 80 milyon dolarlık ihracatla Şili, 65 milyon dolar ile Avusturya, 59 milyon dolar ile Brezilya, 57 milyon dolar ile Arjantin, 55 Milyon dolar ile ise Meksika izlemiştir. Ülkemiz ise 2015 yılı itibariyle 30,7 milyon dolarlık mısır tohumu ihracatı gerçekleştirmiştir. 0 100 200 300 400 500 600 700 700 321 214 ₁₉₃ 80 _{65 59} 57 55 30,7

54

Şekil 4.8. En fazla mısır tohumu ithal eden ülkeler (Milyon Dolar, 2015) Kaynak: TURKTOB, 2017. https://www.turktob.org.tr/uploads/plugo/TURKTOB%20- %20TOHUMCULUK%20SEKTORU%20ULUSAL%20STRATEJI%20RAPORU.pdf

Türkiye ise 2015 yılında 30,7 milyon dolar değerinde mısır tohumu ihraç ederken aynı yıl 12,3 milyon dolar değerinde mısır tohumu ithal etmiştir. Türkiye mısır tohumunda dış ticaret fazlası veren bir ülkedir. Ancak, bu noktada mısır tohumluğu ihracatının önemli bir kısmının Türkiye’de faaliyette bulunan uluslararası kuruluşlar aracılığıyla yapıldığını belirtmek gerekmektedir.

Mısır tohumluğu ithalatı bakımından Şekil 4.8 incelendiğinde 300 milyon dolarlık ithalatla Malezya ilk sırada yer almaktadır. 245 milyon dolarlık ithalatla Almanya ikinci sırada, 210 milyon dolarlık ithalatla ise ABD üçüncü sırada yer almaktadır. Ancak, Malezya ve Almanya’dan farklı olarak ABD aynı zamanda 321 milyon dolarlık mısır tohumu ihracatı da gerçekleştirmiştir.

Bu ülkeleri sırasıyla, 150 milyon dolarlık ithalatla Fransa, 140 milyon dolarlık ithalatla Rusya, 125 milyon dolarlık ithalatla Kanada, 120 milyon dolar ile İspanya, 115 milyon dolarlık ile Macaristan ve 110 milyon dolar ile Ukrayna izlemektedir.

0 50 100 150 200 250 300 300 245 210 150 140 125 ₁₂₀ 115 ₁₁₀ 12,3

55

5. ÜLKEMİZDE MISIR VE MISIR TOHUMLUĞU ÜRETİMİ VE TİCARETİ