TÜRKİYE/ТУРЦИЯ ÖZET
1. Dünya Ekonomisinin ve Ticaretinin Gelişimi
Dünya ekonomisi satın alma gücü paritesine göre 2005 yılında % 4,3 oranında büyümüştür (WTO, 2006: 2). 2005 yılında ABD ve Avrupa ülkele-rindeki büyüme oranındaki düşüş küresel ekonomik büyümeyi yavaşlatmıştır.
Bu durum dünya ticaret hacminin artışını da sınırlandırmıştır. 2006 yılında ise dünya ekonomisinin % 5,1 büyümesi beklenmektedir. 2007 ve 2008 yılarında büyüme oranın sırasıyla % 4,5 ve 4,6 olacağı tahmin edilmektedir (DTM, 2007:
2,5). Gelişmekte olan ülkelerde 2007 yıllında % 7 büyüme oranı ve 2008’de biraz düşme beklenmektedir. Gelişmiş ülkelerin büyüme oranının 2007’de biraz düşerek % 2,6 olacağı tahmin edilmektedir (WB, 2007).
Tablo 1: Dünya Ekonomisindeki Büyüme ve Dünya Ticareti
2002 2003 2004 2005
Mal İhracatı 3,5 5,0 9,5 6,0
Mal Üretimi 0,8 3,5 4,0 4,3
Kaynak: World Trade Report, 2006, s. 2.
Dünya Ticaret Örgütü (WTO)’nün 2006 yılı raporuna göre, mal ihracatı ile ölçülen dünya ticareti 2003 yılında reel olarak % 5 artmıştır. 2004 yılında bu oran % 9,5’e çıkmış, 2005’te ise % 6 olmuştur. Dünya ticaretindeki reel artış, dünya ekonomisindeki büyüme oranından daha fazla olmuştur (WTO, 2006: 2).
Küreselleşmenin bir ölçütü olarak değerlendirilen, ticaretin GSYİH’ya oranı da dünyanın tüm bölgelerinde artış göstermiştir (DTM, 2007: 5).
1.1. Dünya Mal İhracatının Bölgesel Dağılımı ve Asya Bölgesinin Yeri Dünya toplam mal ihracatının dağılımını incelediğimizde, 2000 yılında dünya ihracatının 38.9’u AB ülkeleri (25) tarafından gerçekleştirilmiş ve 2005’te bu pay % 39,4’e yükselmiştir. AB dünya mal ihracatında büyük paya sahiptir. Kuzey Amerika bölgesinin 1990 yılında dünya mal ihracatındaki payı % 16.6 iken, bu pay 2000’de % 19,5’e yükselmiş, 2005’te ise 14,5’e düşmüştür (Tablo 2).
1990 yılında dünya toplam ihracatının % 21,8’i Asya ülkelerince yapılmış, 2000’de bu pay 26,4’te, 2005 yılında ise 27,4’e çıkmıştır (Tablo 2). Dünya ticaret hacminde ilk 10 sırada yer alan ülkelerden 6’sı Asya-Pasifik bölgesindedir. Küresel eğilimlerde dikkate alındığında, 2050 yılında dünya ticaretinin ilk iki sırasında Güneydoğu Asya-Pasifik ülkelerinin bulunacağı tahmin edilmektedir (İSHAD, 2007).
Asya bölgesinin dünya mal ihracatındaki payının artmasında Çin, Hindistan ve altı Doğu Asya ülkesi etkili olmuştur. Çin’in dünya mal ihracatındaki payı 1990 yılında 1,8 iken, 2000’de bu pay % 4,0’e, 2005’te % 7,5’e yükselmiştir.
Çin’in 2003 ve 2004 yılarındaki yıllık ihracat artışı % 35, 2005 yılında % 28
artmıştır. Japonya’nın dünya mal ihracatındaki payı 1990 yılında 8,5 iken, 2000’de bu pay % 7,6’ya, 2005’te % 5,9’a düşmüştür. Japonya’nın 2003, 2004 ve 2005 yılarındaki yıllık ihracat artışı sırasıyla % 13,20 ve 5 olmuştur. 2000 ve izleyen yılarda Japonya’nın dünya ihracatı içindeki payı düşmüştür.
Hindistan’ın dünya mal ihracatındaki payı 2005 yılında % 0,9’dur. Bu pay dünya ihracatı içinde bir ülke için önemli bir orandır. Hindistan’ın yıllık ihracat artışını incelediğimizde 2003’te yıllık artış hızı % 16 iken, 2004’te % 32’ye, 2005’te ise % 26 artış göstermiştir (Tablo 2).
Tablo 2: Dünya Mal İhracatının Bölgesel Dağılımı, 2005, (milyar dolar, % )
Değer Yüzde Yıllık Yüzdelik Değişme
2005 1990 2000 2005 2000-05 2003 2004 2005
Dünya 10159 100,0 100,0 100,0 10 17 22 13
Kuzey Amerika 1478 16,6 19,5 14,5 4 5 14 12
A.B.D 904 11,6 12,5 8,9 3 5 13 10
Kanada 359 3,8 4,4 3,5 5 8 16 14
Meksika 214 1,2 2,7 2,1 5 3 14 14
Güney ve Orta
Amerika 355 3,1 3,1 3,5 13 15 30 25
Brezilya 118 0,9 0,9 1,2 17 21 32 23
Arjantin 40 0,4 0,4 0,4 9 15 17 16
Avrupa 4372 49,6 42,0 43,0 11 19 20 8
Avrupa Birliği (25) 4001 - 38,9 39,4 10 19 19 7 Bağımsız Devletler
Topluluğu (CIS) 340 1,7 2,3 3,3 18 27 36 28
Rusya Federasyonu 244 - 1,7 2,4 18 27 35 33
Afrika 298 3,1 2,4 2,9 15 25 30 29
Güney Afrika 52 0,7 0,5 0,5 12 23 26 13
Ortadoğu 538 4,1 4,3 5,3 15 22 32 35
Asya 2779 21,8 26,4 27,4 11 18 25 16
Çin 762 1,8 4,0 7,5 25 35 35 28
Japonya 595 8,5 7,6 5,9 4 13 20 5
Hindistan 95 0,5 0,7 0,9 18 16 32 26
Altı Doğu Asya
Ülkesi* 983 7,8 10,4 9,7 8 15 24 12
* Hong Kong, Güney Kore, Malezya, Singapur, Tayvan ve Tayland.
Kaynak: WTO, International Trade Statistics, 2006.
Altı Doğu Asya ülkesinin dünya ihracatındaki payı 1990’da % 7,8’dir. Bu oran 2005’te % 9,7’ye çıkmıştır. Anılan ülkelerin 2003’te yıllık ihracat artışı %15, 2004’te % 24 ve 2005’te % 12 olmuştur (Tablo 2).
Çin’in ekonomisinin büyüme hızı 2005’te % 10.4’ten, 2006’da % 10.7’ye yükselmiştir. Hindistan ekonomisinin büyüme hızı ise 2005 ve 2006 yıllarında sırasıyla % 8.4 ve 9.4 olmuştur (WBa, 2007). Bölgenin en yüksek büyüme
hızları anılan iki ülkede gerçekleşmiştir. Ayrıca bu iki ülkede gerçekleştirilen doğrudan yabancı sermaye yatırımları da çok artış göstermiştir (WBb, 2007).
Çin’de gerçekleştirilen doğrudan yabancı sermaye yatırımları 2004 yılında 54937 milyon dolardan, % 44 artışla 2005’te 79127 milyon dolara yükselmiştir.
Hindistan’da bu yatırımlar 2004’te 1896 milyon dolar iken, % 277 artış gerçekleşmiş ve 2005 yılında 5260 milyon dolara çıkmıştır (ADB, 2007)
1.2. Dünya Mal İthalatının Bölgesel Dağılımı ve Asya Bölgesinin Yeri AB (25)’nin toplam dünya ithalatı içindeki payı, toplam dünya ihracatı içindeki payından yaklaşık % 1,5 daha yüksektir. Ancak dünya ithalatının 2005 yılında % 39,3’ü, AB ülkeleri tarafından yapılmaktadır. Kuzey Amerika’nın dünya ithalatı içindeki payı, dünya ihracatı içindeki payından oldukça yüksektir.
Anılan bölgenin 1990 yılında ithalatındaki payı % 19,6’dan, 2000 yılında % 25,8’e ve 2005 yılında % 21,7’ye çıkmıştır (Tablo 3)
Tablo 3: Dünya Mal İthalatının Bölgesel Dağılımı, 2005, (milyar dolar, % )
Değer Yüzde Yıllık Yüzdelik Değişme
2005 1990 2000 2005 2000-05 2003 2004 2005
Dünya 10511 100,0 100,0 100,0 10 17 22 13
Kuzey Amerika 2285 19,6 25,8 21,7 6 8 16 14
A.B.D. 1732 14,8 19,2 16,5 7 9 17 14
Kanada 320 3,5 3,7 3,0 5 8 14 15
Meksika 232 1,2 2,8 2,2 5 1 15 12
Güney ve Orta
Amerika 298 2,5 3,2 2,8 8 6 28 23
Brezilya 78 0,6 0,9 0,7 6 2 31 17
Arjantin 29 0,1 0,4 0,3 3 54 62 28
Avrupa 4543 50,1 42,4 43,2 10 20 20 9
Avrupa Birliği (25) 4135 - 39,1 39,3 10 20 20 9 Bağımsız Devletler
Topluluğu (CIS) 216 1,9 1,2 2,1 22 27 31 25
Rusya Federasyonu 125 - 0,7 1,2 23 25 28 29
Afrika 249 2,8 2,0 2,4 14 20 29 19
Güney Afrika 62 0,5 0,5 0,6 16 36 39 13
Ortadoğu 322 2,9 2,6 3,1 14 14 31 17
Asya 2599 20,3 22,9 24,7 12 19 27 16
Çin 660 1,5 3,4 6,3 24 40 36 18
Japonya 515 6,7 5,8 4,9 6 14 19 13
Hindistan 135 0,7 0,8 1,3 21 26 37 39
Altı Doğu Asya
Ülkesi* 905 8,0 9,4 8,6 8 12 27 14
* Hong Kong, Güney Kore, Malezya, Singapur, Tayvan ve Tayland.
Kaynak: WTO, International Trade Statistics, 2006.
Asya ülkelerinin dünya mal ithalatındaki payı 1990’da % 20,3 iken, bu oran 2000 yılında % 22,9’a, 2005 yılında % 24,7’ye yükselmiştir. Asya ülkelerinin dünya mal ihracatı, dünyadan yaptıkları mal ithalinden daha yüksektir.(Tablo 3).
Çin’in dış ticaret bilançosu 2000 yılında GSYİH’nın % 2’si kadar fazla verirken, bu oran artarak 2005 yılında % 4,5’e, 2006 yılında ise % 6,8’e çıkmıştır.
Hindistan’da bu oran 2006 yılında % -71 olmuştur. Tayvan, Tayland, Singapur, Malezya ve Güney Kore’de 2006 yılında bu oran sırasıyla % 5,8; 1,0; 25,1; 18,9 ve 1,8 olarak gerçekleşmiştir. Singapur ve Malezya’nın dış ticaret bilânçosu fazlasının GSYİH’ya oranı çok yüksektir (ADB, 2007).
Özetle, Asya Bölgesi’nin dünya mal ihracatındaki payı 2005 yılında % 27.4 iken, mal ithalatı içindeki payı % 24.7 olmuştur. İncelediğimiz dönemde (1990-2005) Asya ülkelerinin dünyaya yaptığı ihracat ithalatından yüksektir (Tablo 2 ve Tablo 3)
Tablo 4: Asya’nın Mal Ticaretinin Bölgelere ve Sektörlere Göre Dağılımı (milyar dolar, % )
Değer Yüzde
İhracat İhracat İthalat
Dünya 2779 100,0 100,0
Bölge
Kuzey Amerika 608 21,9 11,1
Güney ve Merkezi Amerika 51 1,9 1,9
Avrupa 498 17,9 13,6
Bağımsız Devletler Topluluğu (CIS) 37 1,3 1,6
Afrika 54 1,9 2,0
Ortadoğu 89 3,2 11,5
Asya 1424 51,2 58,3
Ürün Grupları
Tarım Sektörü 154 5,6 7,5
Yakıt ve Madencilik Sektörü 253 9,1 22,9
İmalat Sanayi 2308 83,1 67,2
Kaynak: WTO, International Trade Statistics, 2006.
Asya ülkelerinin 2005 yılı bölgelere göre, mal ticaretini incelediğimizde ihracatının % 51,2’si, ithalatının ise % 58,3’ünün bölge içi ülkeler arasında gerçekleştiğini görmekteyiz. 2005 yılında Kuzey Amerika ülkelerinin, Asya ülkelerinin toplam mal ihracatı içindeki payı % 21,9 iken, Asya ithalatının içindeki payı ise % 11,1’dir. 2005 yılında Asya’nın gerçekleştirdiği toplam
Bölge içi ticaretin yoğun olmasının sebeplerinden birisi Asya’da oluşturulan bölgesel bütünleşmeye yönelik ticari anlaşmalarıdır. Bunlar; Güneydoğu Asya Ulusları Birliği (ASEAN) , Asya Pasifik Ekonomik İş Birliği (APEC), Bangkok Anlaşması, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (ECO), Körfez Arap Ülkeleri İş Birliği Konseyi (GCC), MSG Tercihli Ticaret Anlaşması, Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı (SAARC), Doğu Asya Ekonomik İş Birliği (EAEC)’dir (UNCTAD, 2007). Serbest ticaret bölgesi, ekonomik iş birliği anlaşması, bölgesel ekonomik kalkınma anlaşması, ticaretin serbestleştirilmesi anlaşmaları biçiminde yapılan ekonomik ve ticari iş birliğine yönelik anlaşmalar bölge içi ticareti geliştirmiştir
ihracatın içinde Avrupa’nın payı % 17,9 iken, toplam ithalatının içindeki payı % 13,6’dır. Mal ticaretinin sektörlerin dağılımını incelediğimizde, Asya ülkelerinin toplam ihracatının içinde tarım sektörünün payı % 5,6; petrol ve madencilik sektörünün payı % 9,1; imalat sanayinin payı % 83,1’dir. Toplam ithalatının içinde tarım sektörünün payı % 7,5 iken, petrol ve madencilik ürünlerinin payının % 22,9; imalat sanayinin payının ise % 67,2 olduğu görülmektedir (Tablo 4).
Asya ülkelerinin imalat sanayi dışsatım oranının yüksekliği, bölgenin dünyanın önemli üreticisi olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda Asya ülkeleri ile Türkiye arasındaki dış ticaretin gelişimini incelemek yaralı olacaktır.