Düşünme Becerileri

Düşünme becerilerini öğretme eğitim sisteminin bir parçasıdır ve öğretmenlerin çocuklarla günlük çalışmalarında bu becerilere hitap etmeleri gereklidir. Düşünme becerilerini kullanarak çocuklar “neyi bilme” kadar “nasıl bilme”-öğrenmeyi öğrenmek- üzerine de odaklanabilirler (Glevey, 2008).

Düşünme becerileri fen, matematik vb. alanlarda öğrenmeyi kolaylaştıran, çocukların aktif katılımını sağlayan, kendi öğrenmelerinde sorumluluk alma duygusunu geliştiren, öğrenmenin kalıcılığını sağlayan, araştırma yol ve yöntemlerini kazandıran temel becerilerdir. Düşünme becerileri, bilgiyi oluşturmada, problemler oluşturma ve bilgiyi formule etmede kullanılır. Bu önemli becerileri çocuklara kazandırmak, onların kendi dünyalarını anlamalarına olanak sağlar (Dağlıoğlu, 2006).

Düşünme becerileri alanıyla ilgili birçok tartışma vardır. Kısmen soyut bir kavram olduğu için, düşünme becerilerinin tanımlanması karmaşık bir konudur. Çocukların fiziksel becerilerini değerlendirmek kolaydır çünkü gözlemlenebilir. Ancak, çocuk düşünme becerilerini kullanırken, bu işlem gözlemlenemez. Düşünme becerileri, dünyayı mantıklı hale getirmeye çalışan çocuk için gereklidir. Çocuklar, çevreleriyle etkileşim aracılığıyla topladıkları bilgiyi, işlerler ve tepki gösterirler. Çocukların, bir problem çözümü esnasında, onlara yardım eden birçok bilişsel etkinliğe ve düşünmeye ihtiyaçları vardır. Çocuklar, nasıl bilgi edinileceğini ve bilginin öneminin ne olduğunu kendilerinin belirleyebilmesine gereksinim duyarlar. Düşünme becerileri gelişmeden onlar bunu yapamazlar. Bu alt yapı, erken yıllarda gelişmeyi gerektirir ve çocuklar için düşünme becerilerinin, kendileri ve diğerleri tarafından değerli olduğunun anlaşılması önemlidir (Benson, 2008).

“Düşünme becerileri” birden çok anlama gelebilen bir kavramdır. Bazı araştırmacılar motor becerilerin tanımlandığı gibi aynı yolla zihinsel süreçlerin doğru olarak tanımlanamayacağını tartışır. Ayrıca “düşünme becerileri” kategorisini kapsayabilecek konularla ilgili bir görüş birliği de yoktur. Nickerson’unun da belirttiği gibi araştırmacıların çoğunluğu problem çözme, karar verme, kritik düşünme, mantıksal muhakeme (logical reasoning) ve yaratıcı düşünme gibi “daha yüksek seviyede” etkinlikler içeren bir kavram olarak kabul eder.

McGuinness farklı araştırmacıların düşünmenin farklı sınıflandırmalarını ortaya koyduğunu belirtir. Çoğu aşağıdakilerin tümünü ya da bazılarını içerir:

• bilgi toplama • bilgi sıralama • bilgiyi analiz etme • bilgiden sonuç çıkarma

• “beyin fırtınası” yeni düşünceler • problem çözme

• neden sonuç belirleme • seçenekleri değerlendirme • planlama ve hedefler koyma • gelişmeleri izleme

• karar verme

• kendi gelişmeleri/ilerlemeleri üzerinde düşünme

Öğretmenler çocukların düşünme becerilerini geliştirmek için farklı yaklaşımlar kullanmalıdırlar. Nisbet iki temel yaklaşım belirler: ilki özel bir şekilde planlanmış

programlar ve diğeri programın tüm bölümlerini kaynaştırmadır. McGuinness düşünme

becerilerinin bilim, matematik gibi özel bir konu içine yerleştirilebileceğini ancak aynı zamanda genel bir şekilde tüm programın içerisinde olabileceğini belirtir (Wilson, 2000).

2.2.1.1. Düşünme Becerileri Taksonomileri (Sınıflandırmaları)

İngiltere Ulusal Müfredatı’na göre öğretmenlerin bakış açısından düşünme becerilerinin gelişiminin yaygın görüşü çocukların hem “nasıl bilme” hem de “neyi bilme” ye odaklanabilmeleri-nasıl öğrenmeyi öğrenmeleri olarak açıklanmıştır (Wegerif, 2007).

Buna göre beş beceri sıralanmıştır:

Bilgi-işlem becerileri

Bu beceriler öğrencilerin ilgili bilgiyi toplama, yerleştirme, sıralama, sınıflandırma, birbirini izleme (sequence), karşılaştırma, zıtlık ve parça-bütün ilişkilerini analiz etmelerini sağlar.

Muhakeme Becerileri

Bu beceriler, öğrencilere düşünceler ve eylemler hakkında muhakemeler etme, anlam ve sonuç çıkarma, düşündükleri şeyi açıklamak için dili doğru kullanma, yargılamalar ve kararlar vermeyi sağlar.

Sorgu Becerileri

Bu beceriler, öğrencilerin ilgili sorular sorma, problemi belirleme ve soru sorma, ne yapılacağını ve nasıl araştırılacağını planlama, sonuçları tahmin etme ve sonuçları bekleme, sonuçları test etme ve düşünceleri geliştirmelerini sağlar.

Yaratıcı Düşünme Becerileri

Bu beceriler öğrencilerin düşünceleri üretme ve fikirler öne sürme, hipotezler önerme, hayal gücünü kullanma ve alternatif yenilikçi sonuçlar arama sağlar.

Değerlendirme Becerileri

Bu beceriler, öğrencilerin bilgiyi değerlendirme, okudukları, duydukları ve yaptıkları şeyin değerini yargılamayı, kendilerinin sahip oldukları ve diğerlerinin sahip oldukları çalışmanın ve düşüncelerin değerini yargılama için kriter geliştirme ve kendi yargılamalarında güvene sahip olmayı sağlar (Glevey, 2008).

Eğitim alanında Bloom’un hiyerarşik düşünme becerileri taksonomisi de yaygın olarak kullanılmakta veya temel alınmaktadır. Bilişsel süreçlerin Bloom’un taksonomisinde en basitinden “bilgiyi hatırlama”, en karmaşığına “bir düşüncenin değeri ve değer hakkında yargılama yapma” olarak organize edilmiştir.

Bloom’un Eğitimsel Amaçlarının Taksonomisi

Beceri Tanımlama Anahtar kelimeler

Bilgi Bilgiyi hatırlama Saptamak, tanımlamak, isimlendirmek, etiketlemek, tanımak, yeniden oluşturmak, izleme

Kavrama Anlamı anlama, Özetlemek, dönüştürmek, (Anlama) bir kavramı açıklama savunmak, yorumlamak,

örnekler vermek

Uygulama Yeni bir durumda kavram İnşa etmek, yapmak, ya da bilgiyi kullanma oluşturmak, model yapmak,

tahmin etmek, hazırlamak Analiz Tamamıyla anlamak için Karşılaştırmak, parçalamak,

bölümler içinde kavramları ayırt etmek, seçmek, ya da bilgiyi parçalama ayırmak

Sentez Yeni bir şeyle karşılıklı Düzenleme, genelleme, olarak birlikte düşünceler yeniden düzenleme koyma

Değerlendirme Değer hakkında yargılamalar Değer biçmek, eleştirmek

yapma yargılamak, doğrulamak,

tartışmak, desteklemek (Wegerif, 2007).

Bütün becerilerdeki yeterlilik diğer bir becerideki yeterliliğe bağlıdır. Dolayısıyla yaşa uygun düşünme becerileri öğretimi etkili öğrenmenin olduğu diğer program alanlarıyla da ilgilidir (Burke, Williams ve Moray, 2007).