Döviz Kuru Sistemlerinin Tercihinde Etkili Olan Faktörler

Döviz kuru sisteminin seçimi, ülkeler açısından büyük önem arz etmektedir.

Çünkü döviz kurları ülkelere olan mal, hizmet ve sermaye akımlarını, ülkelerin dış ödemeler bilançosunu, enflasyon oranlarını ya da kısaca tüm makroekonomik değişkenlerini çok güçlü bir şekilde etkilemektedir. Bu yüzden döviz kuru sisteminin seçimi, ülkelerin istikrarlı büyüme sağlamaları, ekonomik gelişme ve rekabet gücünü artırmaları gibi birçok nedenle büyük bir öneme sahiptir (Karluk, 2009: 399).

Günümüzde ülkeler döviz kuru sistemlerinin seçiminde birbirlerinden farklı kendi ekonomik yapılarına uygun uygulamaları tercih etmektedirler.

Döviz kuru sisteminin belirlenmesinde dikkat edilmesi gereken önemli hususlar vardır. Öncelikle, ülke koşullarına uygunluğunun iyi analiz edilmesi gerekmektedir.

Aksi takdirde yanlış belirlenen bir döviz kuru sistemi, ülkedeki var olan sorunları çözmekten ziyade daha fazla sorun çıkarmakta hatta krizlere bile yol açabilmektedir (Kansu, 2006: 33).

Ülkelerin döviz kuru sistemlerinin belirlenmesinde birçok faktörü dikkate almaları gerekmektedir. Bu faktörlerin en önemlileri ekonominin büyüklüğü, ekonominin dışa açıklık derecesi, dış ticarete konu olan malların çeşitliliği, ülkeler arasındaki enflasyon oranlarındaki farklılık, uluslararası mali piyasalarla bütünleşme derecesi, şoklara karşı kırılganlık düzeyi vb. özellikler olarak belirtilebilir.

49 2.2.4.1. Ekonominin Büyüklüğü

Ülkelerin ekonomik büyüklüğü, döviz kuru rejiminin tercihinde belirleyici olabilir. Genelde küçük ekonomik yapıya sahip ülkeler sabit döviz kurunu, büyük ekonomik yapıya sahip ülkeler ise esnek döviz kuru sistemini tercih etmektedirler.

Çünkü küçük ekonomilerde çeşitli grupların görüş birliği sağlaması, bölgesel ve sektörel farklılıkları olan büyük ekonomilerle kıyaslandığında daha kolay olduğu için ekonominin ihtiyaçlarına göre makroekonomik politikaların uygulanması daha etkin olarak kullanılabilmektedir (İşgüden ve Akyüz, 1990: 124).

2.2.4.2. Ekonominin Dışa Açıklık Derecesi

Dışa açıklık derecesi, ülkelerin toplam dış ticaretinin gayri safi milli hasılalarına (GSMH) oranlanması yoluyla elde edilmektedir. Ülke ekonomilerinin dışa açık ya da kapalı olması bu oranın yüksekliği ile ölçülebilmektedir. Bu oran yüksekse ülke dışa açık; düşükse ülke dışa kapalı olarak kabul edilmektedir. Ülkelerin dışa açıklık oranı yüksekse sabit kur sistemini tercih etmelidirler. Çünkü bu ülkeler arasında ortaya çıkabilecek ekonomik farklılaşmaları azaltmakta ve ülkelerin ekonomik olarak birbirinden uzaklaşmalarını engellemektedir. Dışa açıklık oranı düşük olan ülkelerde ise esnek kur sisteminin uygulanması gerekmektedir. Çünkü esnek kur sistemi ile ulusal paranın gerçek değerinin belirlenmesi sağlanmaktadır (Seyidoğlu, 2007: 221).

2.2.4.3. Dış Ticarete Konu Olan Malların Çeşitliliği

İhracata konu olan malların çeşitliliği çok olan ülkelerde ticarete konu olan mallardan birinin fiyatında değişim olduğunda ve ülkenin sattığı bu maldan zarar ettiğinde ülke bu zararını diğer ülkeye sattığı maldan telafi edebilmektedir. Bu nedenle ihracata konu olan malların çeşitliliği fazla olan ülkelerde esnek kur sisteminin benimsemesi daha doğru olacaktır. Ancak ihraç mallarının çeşitliliği az olan ülkelerde ülkenin ihraç ettiği malın fiyatı düştüğü zaman mal çeşitliliği söz konusu olmadığından ülke zararını diğer mallardan telafi edemez. Bu nedenle ihracata konu olan malların çeşitliliği az olan ülkelerde sabit kur sisteminin benimsemesi daha doğru olacaktır.

Ülke bu sistemle sattığı malın fiyatını sabitleyerek böyle bir riski ortadan kaldırmakta ve daha istikrarlı bir gelir elde edebilmektedir (Karluk, 2009: 391).

50 İhraç mallarının çeşitliliğinin yanı sıra ihracatın sadece bir bölgeye değil, farklı bölgelere yapılması, ihracat yapan ülkeler açısından riski azaltıcı bir unsur olarak görülmekte ve bu durum ihracat yapan ülkelerin esnek kur sistemini tercih etmelerinin nedenleri arasında yer almaktadır (Kansu, 2006: 43).

2.2.4.4. Enflasyon Oranlarındaki Farklılık

Döviz kuru sistemlerinin tercihinde önemli olan bir diğer nokta ise ülkelerin enflasyon rakamları arasındaki farklardır. Ancak enflasyon oranları arasındaki karşılaştırmada ülkelerin yakın ticari ilişkide bulunduğu ticaret ortakları olan ülkelerin enflasyon oranlarının esas alınması daha sağlıklı seçim yapılmasını sağlamaktadır. Eğer ülkelerin enflasyon oranları arasında fark oldukça yüksek ise esnek döviz kuru sistemi tercih edilmekteyken; enflasyon oranları birbirine yakın ülkelerde ise sabit döviz kuru sistemi tercih edilmektedir. Buna ek olarak incelenen ülkede enflasyon oranı, karşılaştırılan ülkeye göre daha düşük ise sabit kur sistemi tercih edilirken; enflasyon oranı diğer ülkelerden daha yüksek ise esnek kur sistemi tercih edilmektedir (İnan, 2002: 8).

2.2.4.5. Uluslararası Mali Piyasalarla Bütünleşme Derecesi

Uluslararası mali piyasalarla bütünleşme derecesi, bir ülkede ticari bankaların yabancı para aktiflerinin para arzına oranının yüksekliği ve sermaye hareketlerinin serbestliği ile ilişkilendirilmektedir. Eğer bu oran yüksekse ülkeler sistem tercihlerini genellikle esnek kur sisteminden yana kullanmaktadırlar. Ancak finansal sektörü az gelişmiş yapıya sahip ekonomilerde döviz piyasasına resmi müdahale ve kontrolün zorunlu olması, sabit kur sisteminin tercih edilmesini gerektirir (Doğan ve Ergün, 2004:

33).

2.2.4.6. Şoklara Karşı Kırılganlık Düzeyi

Döviz kuru sisteminin seçiminde ülkelerin içsel ve dışsal birtakım şoklara verdiği tepki de önemlidir. Çünkü bazı kur sistemleri içsel şoklara bazıları ise dışsal şoklara karşı ülke ekonomilerini daha kırılgan ve zayıf bir hale getirebilmektedir. Bu yüzden kur sistemi belirlenirken ekonomilerin hangi şoklara ne kadar açık olduğu veya şoklarla ne kadar sık karşılaştığı dikkate alınmalıdır. Bu şokların belirlenmesinde ise incelenen ekonominin milli gelirinin büyüklüğüne, ülkenin politik durumuna, coğrafi konumuna,

51 dış ticaretteki ortaklarına ve mal çeşitlenmesi vb. birçok faktör incelenmelidir. Esnek kur sistemleri, diğerleriyle kıyaslandığında dışsal şoklara karşı daha dirençlidir. Çünkü bu sistemde kur istikrarı bir hedef olarak belirlenmediği için kurlardaki artışın dışsal şokları emerek bu şokların ekonomideki birimler üzerinde oluşturması muhtemel zararları engellemektedir. Bunun yanı sıra serbest kur sistemleri, para otoritelerinin bağımsız bir para politikası uygulayabilmesi konusunda esneklik sağladığı için de dışsal şokların etkisini azaltmaktadır. Fakat ekonomi daha çok içsel şoklara açıksa tercih sabit kur sisteminden yana olmalıdır. Çünkü sabit kur sistemleri uygulanabildiği sürece kurda istikrar sağlar ve kurda sağlanacak bu istikrar dışa açık bir ekonomide diğer sektörlere de dağılır. Bu nedenle sabit kur rejimleri içsel faktörlerden kaynaklanan şoklara karşı doğal bir korunma sistemi oluştururlar (İnan, 2002: 43).

2.2.5. Döviz Kuru Sistemlerinin Belirlenmesinde Etkili Olan Hipotezler