Döviz Kuru Politikası ve Uluslararası İşbirliği

Avrupa Birliğinin ekonomik geçmişinde döviz kuru politikalarının yürütülmesine ilişkin birçok sorun yaşanmıştır. Ekonomik ve Parasal Birliğe geçilmesinin ve ortak para biriminin kabul edilmesinin müşevviklerinden bir tanesi de döviz kurlarından kaynaklanan istikrarsızlıkların sona erdirilmesidir. Euroya geçilmesi bu konuda alınmış büyük bir mesafedir ancak yine de bu alanda belirli bir politika çerçevesinin oluşturulması gerekmektedir.

2.2.4.1. Döviz Kuru Politikası

AT Antlaşmasına göre ortak para politikasının ve döviz kuru politikasının tanımlanması ve uygulanmasında temel hedef fiyat istikrarıdır74_{. Avrupa Birliğinin}

döviz kuru politikalarına ilişkin temel düzenleme, Konseye genel yetkiyi veren AT Antlaşmasının 111. Maddesidir. Ancak aynı maddede Avrupa Merkez Bankası

73 _{Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, “Avrupa Merkez Bankaları Sistemi’nin Yapısı Unsurları ve}

Görevleri”, 06.05.2009, <http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banka/emu/escb.pdf>

Sisteminin temel hedefi olan fiyat istikrarına uygun bir politika seçimi olması gerektiği vurgulanmaktadır.

Günümüzde dalgalı kur sistemi nedeniyle, Ekonomik ve Mali İşler Konseyinin bu alanda çok büyük etkisi olmamaktadır. Döviz kurlarına ilişkin görüşmeler genelde Eurogrup içerisinde yapılmaktadır. Parasal Birliğin on yıllık uygulama döneminde Avrupa Merkez Bankası sadece 2000 yılı sonbaharında bir kere zayıf durumdaki kura müdahalede bulunmuştur. Bu uygulamada ABD ve Japonya Merkez Bankaları ile önden görüşülmüş ve müdahale bu görüşmelerin sonrasında yapılmıştır75_.

2.2.4.2. Avrupa Merkez Bankaları Sistemi ve Uluslararası İşbirliği

Para politikasının üye devletlerin kontrolünden çıkarak Avrupa Merkez Bankası tarafından uygulanır hale gelmesi, Avrupa Birliği ile uluslararası organizasyonlar arası işbirliğini etkilemiştir. Bu yeni duruma yönelik yasal düzenleme de AT Antlaşmasının 111. Maddesinde düzenlenmiştir. İlgili maddeye göre Konsey para politikası ile ilgili uluslararası meselelerde, Komisyonun önerisini ve Avrupa Merkez Bankasının görüşünü alarak Birliğin pozisyonunu belirlemektedir.

Para politikasına ilişkin yetkiler Avrupa Merkez Bankasına devredildiğinden uluslararası alanda temsil yetkisi de Avrupa Merkez Bankasına devredilmiştir. Avrupa Merkez Bankası Kanununun 12. Maddesine göre Avrupa Merkez Bankasının Yönetim Konseyi bu temsilin ne şekilde olacağına karar vermektedir. Ekonomi politikaları ise büyük oranda üye devletlerin kendi kontrollerinde bulunduğundan, her ülke ayrı olarak temsil edilmektedir. Ancak yine de üye devletler AT Antlaşmasının 99. Maddesi uyarınca ortak mesele76 olarak kabul ettikleri ekonomik konularda Birlik menfaatlerini gözetmek durumundadırlar.

Parasal Birliğin başlangıcından itibaren Eurogrup başkanı ile Avrupa Merkez Bankası Başkanının uluslararası toplantılara katılarak Birliğin temsilinin

75 _{Lien K., “Is Currency Intervention Possible?” 10.03.2008 <http://www.kathylien.com/site/japanese-}

yen/is-currency-intervention-possible>

sağlanmasına önem verilmiştir. Örneğin G-7 toplantılarında küresel ekonomi konularının ağırlıklı olduğu kısımlarda Eurogrup başkanı ve Avrupa Merkez Bankası Başkanı katılım sağlamakta, Birliği Eurogrup Başkanı temsil ederken Avrupa Merkez Bankası Başkanı da Euro Alanını temsil etmektedir. Avrupa Merkez Bankası ayrıca gözlemci statüsünde Eurosistem ile ilgili IMF toplantılarına iştirak etmektedir.

2.3. Döviz Kuru Mekanizması 2

Ekonomik ve Parasal Birliğin önemli bir özelliği, ortak para politikasının sorunsuz işleyişini sağlayacak teknik yapının tasarlanması ile yetinilmeyerek, eşanlı olarak sisteme dahil olacak ülkelere yönelik olarak da geçiş öncesi için bir sistemin oluşturulmuş olmasıdır. Oluşturulan bu sistem ile, geçiş sürecindeki ülkeler, Euro Alanına dahil olmadan önce Euroya bağlı bir mekanizmanın parçası haline gelmektedirler.

2.3.1. Oluşturulan Yeni Döviz Kuru Mekanizması 2

Ekonomik ve Parasal Birliğin üçüncü aşamasındaki yeni Avrupa Para Sistemi 2 (APS 2) ve Döviz Kuru Mekanizması 2, 1 Ocak 1999 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kurulan bu yeni sistem, Euronun ortaya çıkışı ile beraber herhangi bir işlerliği kalmayan Avrupa Para Sisteminin yerini almıştır77.

DKM 2 sistemiyle beraber Birlik üyesi fakat Euro Alanı dışındaki ülkeler para birimlerini Euroya sabitleyebilmektedirler. DKM 2’nin temel amacı Avrupa Birliği içerisindeki ortak pazarın, üye devletlerin döviz kurlarının aşırı dalgalanmalardan veya uzun dönemde reel anlamda aşırı değer kazanma/kaybetme hallerinden olumsuz etkilenmesini engellemektir78.

DKM 2 sayesinde Euroya geçiş yapmamış olan üye devletlerde istikrarlı bir döviz kuru sistemine sahip olma olanağını elde etmekle beraber yakınsama sürecini de hızlandırma fırsatını elde etmektedirler. Üye ülkelerin para birimleri, fiyat istikrarı hedefine büyük önem veren Avrupa Merkez Bankasının kontrolünde olan Euro ile bağımlı hale getirilmektedir. Birlikteki tüm ülkelerin Maastricht Kriterlerine uyumu esas alarak para politikalarını da Eurosistem ile uyumlaştırmalarının, Avrupa Birliği ülkelerinin ekonomik seviyeleri arasındaki farkların azalmasına hizmet etmesi hedeflenmektedir79_.

77_{1979-1999 tarihleri arasında Avrupa Topluluğunun para birimleri ile ilgili hususlar Avrupa Para}

Sistemi kapsamında düzenlenmiştir.

78 _{Backé P. & Thimann, 2004:9} 79_{a.g.e: s.14.}

DKM 2’nin kurulmasına ilişkin karar80 16 Haziran 1997 tarihli Avrupa Konseyinde alınmıştır81_{. Karar sistemin temel özelliklerini, prensip ve kurallarını}

içermektedir. Yasal olarak ikinci bir düzenleme ise Avrupa Merkez Bankası ile Euroya geçiş yapmamış olan üye devletler arasındaki 1 Eylül 1998 tarihinde imzalanan anlaşma olmuştur. Sistemin işleyişine ilişkin ayrıntıları içeren bu anlaşma, Avrupa Birliğinin genişlemesi ile beraber bir kaç kez değiştirilmiştir82_.

2.3.2. Sistemin Özellikleri

DKM 2, belirli bantlar arasında kur seviyesinin istikrarlı şekilde sürdürüldüğü sabit bir döviz kuru mekanizmasıdır. Sistemde Euroya geçiş yapmamış olan ülkelerin para birimleri ile Euro arasında merkezi bir kur seviyesi belirlenmektedir. Belirlenen kur seviyesine göre üye devletlerin para birimleri yüzde ±15‘lik bir bant aralığında seyretmektedir. Bu bantların ihlal edilmemesi ve üye devletin kur seviyesini istikrarlı şekilde kontrol edebilmesi büyük önem taşımaktadır.

Döviz kuru seviyesinin korunmasına yönelik olarak faiz oranlarında değişiklikler yapılabilir ve üye devletlerin Merkez Bankaları döviz piyasasına müdahalelerde bulunabilirler. Ülkeler isteğe bağlı olarak daha dar bir bant aralığı üzerinde anlaşmaya83 _{varabilirler, bu durumda teklif üye devletten gelir ve ilgili}

devletin darlaştırılmış bu bantları ihlal etmemesi gerekmektedir.

2.3.3. Kur seviyesine müdahaleler

Bahsi geçen bant seviyelerinin ihlali durumunda Avrupa Merkez Bankası ve ilgili ülkenin merkez bankası otomatik olarak döviz kuruna müdahalede bulunurlar. Zayıf durumda olan para biriminden satın alınarak, diğer para birimine oranla değeri yükseltilir ve bu müdahalede sadece Euro ve ilgili ülkenin para birimi kullanılır84_.

Ancak müdahaleler yapılırken ilgili ülkede enflasyonist etkiden kaçınılması

80_resolution

81 _{Official Journal C 236, 2 August 1997: 5-6.}

82 _{Official Journal C 345, 13 November 1998: 6-12, Official Journal C 73, 25 March, 2006: 21,} Official Journal C 319, 29 December 2007: 7-9.

83 _{Bantlara ilişkin olarak, ilgili üye devletin Merkez Bankası ile Avrupa Merkez Bankası arasında}

resmi anlaşmaların yanında resmi olmayan anlaşmalarda yapılabilmektedir. 84 _{AB üyesi olmayan devletlerin para birimleri kullanılamaz.}

gerekmektedir. Enflasyonun artması gibi bir durumun gerçekleşmesi olasılığı karşısında ilgili merkez bankasının kura müdahalede bulunmama hakkı vardır.

Müdahalelerin sorunsuz şekilde yapılması ve sistemin kredibilitesinin korunması için finansman imkanları mevcuttur. Bu anlamda ihtiyaç durumunda Avrupa Merkez Bankası ilgili ülkenin Merkez Bankasına kısa dönemli finansman sağlayabilmektedir. İhtiyaca göre kısa dönemli bu borçlanma otomatik olarak, herhangi bir üst limit olmaksızın yapılabilmektedir.

2.3.4. Karar alma süreçleri

İhtiyaç durumunda, ilk etapta belirlenen merkezi kur seviyesinde gerekli ayarlamalar yapılarak olası krizlerin önüne geçilebilmektedir. Avrupa Para Sisteminin ilk döneminin tecrübeleri de göz önüne alınarak, DKM 2 üyesi ülkelere Avrupa Merkez Bankası ile beraber merkezi kur seviyesini yeniden gözden geçirme ve ayarlama imkanı tanınmıştır. Kur seviyesinde yapılacak olan düzenleme bileşik prosedürde85 açık olarak belirtilen hükümlere uygun şekilde gerçekleştirilmektedir.

Merkezi kur seviyesini Euroya geçiş yapmış olan ülkeler ve para birimlerini Euroya çıpalayan ülkeler beraber belirlemektedir. Bu taraflara ilave olarak Avrupa Merkez Bankası ve DKM 2’ye üye ülkelerin merkez bankalarının başkanları da sürece dahildir. Komisyon ve Ekonomik ve Finansal Komite de konu hakkındaki görüşlerini sunmaktadır. Nihai karar tüm tarafların anlaşması ile sağlanır ve yeni bant aralığı aynı şekilde belirlenmektedir.