1. DÖVİZ VE DÖVİZ KURU POLİTİKASI
1.2. Döviz Kuru
Döviz kuru; bir ülkenin parasının başka ülkelerin parasına karşılık sahip olduğu değeri gösteren bir ifadedir.4
Başka bir ifade biçimi ile döviz kuru; iki ayrı ulusal para biriminin arasındaki değişim katsayısıdır. Nasıl ki bir malın değerini o malın fiyatı belirliyorsa, döviz kuru da ulusal paranın dış ülke parasına karşı değerinin belirlenmesi için kullanılan bir orandır.5
Döviz kurlarının ekonomi üzerindeki etkisi oldukça önemlidir. Çünkü kendi ülkemizde üretilen bir malın başka bir ülkeye satışı aşamasında belirlenecek olan fiyatta etkilidir. Aynı zamanda dış ülkelerden alınacak olan malın ülkemize yansıyacak maliyeti döviz kuru tarafından belirlenir.6
Ülkemizde ticaretle uğraşan bir tacir örnek gösterilirse, bu tacirin yurt dışında gerçekleşen mal alım satım işlemlerinin fiyatının belirlenmesinde döviz kurları etkili olacaktır. Önceden 1 USD= 2 TL iken 4 birimlik ithal mal alabilen tacir, 1 USD= 4 TL olduğunda yalnızca 2 birim mal satın alacaktır. Bu durum iç piyasada ki ticareti de olumsuz yönde etkileyecektir.
Bir ülkenin parasının diğer ülke paralarına nazaran değerindeki artış, o ülkenin mallarının fiyatının daha pahalı olmasına sebep olur. Ülke içindeki yabancı malların fiyatı ise daha ucuz olacaktır. Bu durum üreticiler açısından
3 Zafer Tunca, a.g.e., s. 334.
4 Mahfi Eğilmez, “Kendime Yazılar”, http://www.mahfiegilmez.com/p/ekonomi-sozlugu.html, (10.10.2018)
5Hakan Karagöz, “Döviz Kuru Dış Ticaret İlişkisi”, Konya Ticaret Odası, Konya 2009, s.1.
6 Frederic S. Mishkin, Para, Bankacılık ve Finansal Piyasalar İktisadı, 8. Baskıdan Çeviri, Akademi Yayıncılık, 2011, s. 455.
değerlendirildiğinde ortaya şöyle bir sonuç çıkacaktır: ülke parasının değer kazanmasıyla birlikte, üretici malını yurt dışına istediği oranda satamayacaktır. Çünkü hiçbir ülke malı yüksek fiyattan almayı istemeyecek ve böylelikle üreticinin satışları azalacaktır.7
Döviz kuru; nominal efektif döviz kuru, reel efektif kur, direkt ve dolaylı döviz kuru, spot kur, forward kur olmak üzere beş ayrı tanım şeklinde açıklanacaktır.
Nominal döviz kuru bütün ülkelerin paraları cinsinden belirtilebilmektedir.
Ekonomik yapı incelendiğinde nominal döviz kurları aynı doğrultuda değişim göstermezler. Şöyle ki; nominal döviz kurunun değerinde bir yükseliş yaşanacağı gibi tam tersi bir durum; yani nominal değer kaybı da yaşanır.8
Nominal döviz kuru tanımlamasında ülkenin enflasyon oranı dikkate alınmaz.
Döviz piyasasındaki döviz kurları incelendiğinde görülen kur, nominal döviz kurudur.
Yani; 1 USD=5,4267 TL ifadesi, TL’nin dolar karşısında ki nominal değerini gösterir.
“
Nominal efektif döviz kuru, Türkiye’nin dış ticaretinde önemli paya sahip ülkelerin para birimlerinden oluşan sepete göre, Türk lirasının ağırlıklı ortalama değeridir. Ağırlıklar ikili ticaret akımları kullanılarak belirlenmektedir.” 9 Nominal efektif döviz kuru, nominal döviz kurlarının oluşturduğu sepete göre hesaplanan, ulusal paranın diğer ülke paraları karşısındaki değişimini gösteren bir veridir.Reel efektif döviz kuru; herhangi bir ülke parasının değerinin, diğer dövizlerin değeriyle karşılaştırılıp mevcut ekonomik durum hakkında bilgi veren bir
7 Frederic S. Mishkin, a.g.e., s. 434.
8 Erdal M. Ünsal, İktisada Giriş, Genişletilmiş 3. Baskı, İmaj Yayınevi, Ankara 2011, s. 465.
9TCMB, http://tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatistikler/Doviz+-Kurlari/Reel+Efektif+Doviz+Kuruu, (03.11.2018)
endekstir. Reel efektif kur hesaplaması yapılırken ülkelerin enflasyon rakamları da dikkate alınır.10
Başka bir ifadeyle ticari ilişkiler içerisinde olan ülkelerin nominal efektif döviz kurunun birbirinden farklı olan fiyat ya da maliyet unsurları dikkate alınıp düzeltilerek belirlenmesidir.11
Diğer bir adı dolaysız kotasyon olan direkt kurda bir birim yabancı paranın ne kadar birim ulusal paraya karşılık geldiği saptanır. Dolaylı kotasyon olarak da isimlendirilen dolaylı döviz kuru ise bir birim ulusal paranın yabancı paraya karşılık gelen tutarının tanımlanmasıdır.12
Döviz piyasasında en fazla işlem gören kur spot kurdur. Spot kurda; taraflar arasında işlemin yapılacağı tarihteki döviz kuru dikkate alınır. Spot döviz alım satım işlemleri tarafların talebiyle anında yapılabileceği gibi, en geç iki iş günü sonra da dövizi teslim etmek suretiyle gerçekleşebilir.13
Forward kur ise firma veya bireylerce tercih edilen döviz üzerinden, dövizi ileride belirlenen bir tarihte ve kararlaştırılan fiyattan alma ya da satma hakkını kullanabilmeleri için öngörülen dövizin fiyatıdır. Vade hangi gün olarak belirlenmişse dövizin ve karşılığı olarak ödenmesi gereken ulusal para tutarının teslimi o gün yapılır.14
Vadeli piyasalarda forward kurlar ile hedging işlemleri de yapılabilir.
Forward işlemin tercih edilmesinde en temel amaç riski en düşük seviyeye
10 Faruk Türkoğlu, Ekonomiyle İlgili Her Şey, Optimist Yayınevi, İstanbul 2014, s. 107.
11 Hülya Saygılı-Mesut Saygılı-Gökhan Yılmaz, “Türkiye İçin Yeni Reel Efektif Döviz Kuru Endeksleri”, TCMB Çalışma Tebliği, 10/12, Ankara 2010, s. 2.
12 Sadi Uzunoğlu-Ayhan Aytaç-Nural Yıldız-Kasırga Yıldırak-Ahmet Atakişi, Temel Ekonomi, Literatür Yayıncılık, İstanbul, s. 284.
13 Sudi Apak, Uluslararası Bankacılık- Finansal Sistemler, 2. Baskı, Bilim Teknik Yayınevi, 1993, s.
19.
14 Sudi Apak, a.g.e., s. 20
indirebilmektir. Hem alıcı hem de satıcı açısından değerlendirildiğinde riskten korunma avantajı sağlanmış olur. Gelecekte ki bir tarihte istenilen mal veya hizmetin fiyatı önceden belirlendiği için, birey ya da firma karşılaşması muhtemel riski ortadan kaldırmış ve kendini garanti altına almış olur.15
Döviz kurları, ülkelerin para birimlerinin değerlerinin belirlenmesini sağlar ve bir ülkenin siyasi ve ekonomik açıdan gücünün anlaşılabilmesi için klavuz niteliğindedir. Ülkeler kurlar vesilesiyle uluslararası alanda birbirleriyle etkileşim halindedirler. Kurlar hem ithal hem de ihraç malların fiyatlarının, aynı zamanda maliyetlerinin belirlenmesi konusunda önemli bir etkendir. Bu durum ekonomik açıdan rakip halinde olan ülkeler arasındaki rekabet sınırlarının belirlenmesi için de önem arz etmektedir.16