Dördüncü Durak

Çalışmanın ikinci bölümünde ‘Gündelik Hayatta Zaman Kul-lanımı ve Mekan Dönüşümü’ başlığı altında incelenen mekanın değişiminin bağlı olduğu zamansal birikim (hafıza ve anlık mü-dahale), bu başlık altında Erkekler Hamamı örneği üzerinden ele alınmaktadır. Taşbaşı Çarşısının gündelik hayat tarafından dö-nüştürülemeyen ve dönüşemediği için hayata katılamayan bulu-nuşuna karşıt olan Hamam yapısı, güzergahın son durağıdır.

Şekil 10. Erkekler Hamamı

Şekil 11. Hamam Yapısı ve Çeperlerindeki Alışveriş Birimle-rinin Biraradalığı Şeması

Hamamyolunu’na cephesi olan bu yapı adası ortada erkekler hamamı programı ve çeperlerine sıralanmış dükkanlar ile Eski-şehir’in tarihine ilişkin ip uçları vermektedir. Bu bölgede henüz hiçbir yapı yokken yerden çıkan sıcak su kaynağının üzerine inşa edilen hamam, bölgenin ilk yapısı olarak bilinmektedir. Daha sonra çevrede yapılar yoğunlaştıkça merkez haline gelen bu böl-gede Hamam yapısı, çeperlerine alışveriş programları eklenerek ihtiyaçlar doğrultusunda dönüşmüştür. Kapalı bir program olan hamamın sağır cepheleri ortalama iki metre genişliğindeki bir ta-rafta saatçilerin olduğu diğer tata-rafta baharatçılar ve kahvecilerin olduğu alışveriş programları ile çevrelenmiştir. Alışveriş prog-ramları, hamam yapısını çeperlerde zarflayarak iç ve dışı yeniden kurmuştur. Yapıların kendilerini dayatmamaları gerekliliğini vur-gulaması açısından bu son durak oldukça önemlidir. Bu yapı çev-resi ile birlikte zamanla dönüşmüş ve bugün kullanım açısından

sahip olduğu tüm olanaklarla hizmet vermektedir. Bu örnek ile, mekanın, zamana bağlı değişkenlerin birikimiyle dönüşebileceği ve bu dönüşümün gündelik hayata cevap verebilen dinamikleri üst niteliksel düzeyde barındırdığı görülmektedir.

SONUÇ

Şehirlerin kalıcı değerleri, çoğunlukla tarihsel olarak geçmi-şe bakıldığında kolaylıkla araştırılabilir olan, simge değeri olan artifaktlar, yapıtlar veya miraslar ise; bunların dışarıda bıraktık-ları, simgesel olmayanın değerine sahiptir. Nesne (+) ve kalıp (-) ilişkisi²⁹ metaforu bu konuyu açıklamak için şöyle kullanılabilir:

Nesne-kalıp ilişkisinde nesnenin oluşabilmesi için kalıp bir or-tam sunar. Nesne oluşturulduktan sonra kalıp bir kenara bırakılır ve bu aşama sonrasında nesne daima birincil öneme sahiptir. Bu metafor eşliğinde şehrin kalıcı değerlerine bakıldığında; bu kalı-cı değerlerin pozitif bir alan oluşturdukları varsayılırsa, negatif alan da onların oluşumuna katkıda bulunmuştur denebilir. Meta-forun açtığı yoldan devam edecek olursak, şehrin gündelik hayatı bir negatif alan ve ortam olarak; şehir içerisindeki artifaktlardan farklı olan başka türden bir değer taşır. Dolayısıyla şehre ait ar-tifaktlar gibi ele alınamaz. Şehrin gündelik hayatı, kendi geçici doğasında değerlendirilebilirdir. Yüceleştirilmeden, kutsal hale getirilmeden, gözlemler aracılığıyla anlama çabası, bu akışkan gerçekliğe yaklaşmak için bir araç olarak kullanılabilir hale gelir.

Bu çalışmada kuramsal olarak zaman kullanımı ve mekan dö-nüşümü, Eskişehir’de bir güzergah üzerinden ele alınmıştır. Bu kavramsal boyut ile örnekler, aşağıdaki tablo aracılığıyla netleş-mektedir:

STATİK ve DİNAMİK ZAMAN

KULLANIMI MEKAN DÖNÜŞÜMÜ

1 ve 2. Durak 1,2,3 ve 4. Durak

Şekil 12. Kuramsal Açılımlar ve Güzergah Durak Noktalarının Eş-leştirilmesi

Tablo güzergah açısından ele alındığında aşağıdaki kuramsal eşleştirme ortaya çıkmaktadır:

Şekil 13. Güzergah Durak Noktaları ve Kuramsal Açılımların Eşleştirilmesi

Şekil 12 ve 13’deki tablolar eşliğinde kuramsal açılımları tek-rar özetlemek gerekirse; zaman kullanımının planlanmış olsa da yalnızca statik bir düzen içermediği aynı zamanda dinamik de olduğu üzerinde durulmuş, mekan kullanımının, buna bağlı bir ara durumu kapsadığı, zamana bağlı değişkenlerin birikimiyle dönüşebileceği belirlemesi yapılmıştır. Bu kuramsal yapının Es-kişehir’de bir güzergah üzerinden örneklenmesiyle, mekanın, za-mana bağlı değişkenlerin birikimiyle dönüşebileceği ve bu dönü-şümle yapıların gündelik hayata cevap verebilen dinamikleri üst niteliksel düzeyde barındırabildiği sonucu çıkarılmıştır. Günde-lik hayat(-) tarafından dönüştürülebilir yapılar(+) şehirleri zen-ginleştirmektedir.

(Endnotes)

1 Lefebvre H., (1998) Modern Dünyada Gündelik Hayat, İstanbul: Metis Yayınları.

2 Tacussel P., (1989) Criticism and Understanding of Everyday Life, Current Sociology.

3 Bovone. L. (1989) Theories of Everyday Life (Gündelik Hayat Teorileri:Anlam Arayışı mı Olumsuzlaması mı?) Current Sociology. 37(1).

4 Bovone. L. (1989) Theories of Everyday Life (Gündelik Hayat Teorileri:Anlam Arayışı mı Olumsuzlaması mı?) Current Sociology. 37(1).

5 Bovone. L. (1989) Theories of Everyday Life (Gündelik Hayat Teorileri:Anlam Arayışı mı Olumsuzlaması mı?) Current Sociology. 37(1).

6 De Certeau M., (1990), The Practice of Everyday Life, London.

7 Lefebvre H., (1998), Modern Dünyada Gündelik Hayat, İstanbul: Metis Yayınları.

8 Bovone. L. (1989) Theories of Everyday Life (Gündelik Hayat Teorileri:Anlam Arayışı mı Olumsuzlaması mı?) Current Sociology. 37(1).

9 Hertzberger H.,( 1991), Lessons For Students in Archite-cture, Rotterdam:Uitgeverij010 Publishers.

10 Lefebvre H., (1998) Modern Dünyada Gündelik Hayat, İstanbul: Metis Yayınları. s: 35.

11 Tacussel P., (1989) Criticism and Understanding of Everyday Life, Current Sociology.

12 Bovone. L. (1989) Theories of Everyday Life Current So-ciology. 37(1).

13 Tacussel P., (1989) Criticism and Understanding of Everyday Life, Current Sociology.

14 Bovone. L. (1989) Theories of Everyday Life (Gündelik

Hayat Teorileri:Anlam Arayışı mı Olumsuzlaması mı?) Current Sociology. 37(1) s: 2.

15 Lefebvre, H., Regulier, K. (2005). Ritm Çözümlemesine Dayanan Bir Proje: Gündelik Hayat ve Ritmleri. Çeviren Elçin Gen, Birikim Dergisi. (191) s: http://www.birikim-dergisi.com/birikim/kisi.aspx.

16 Lefebvre, H., Regulier, K. (2005). Ritm Çözümlemesine Dayanan Bir Proje: Gündelik Hayat ve Ritmleri. Çeviren Elçin Gen, Birikim Dergisi. (191) s: http://www.birikim-dergisi.com/birikim/kisi.aspx.

17 Lefebvre, H., Regulier, K. (2005). Ritm Çözümlemesine Dayanan Bir Proje: Gündelik Hayat ve Ritmleri. Çevi-ren Elçin Gen, Birikim Dergisi. (191) “Gündelik hayat soyut, nicel bir zaman etrafında döner: Batı’da, duvar ve cep saatlerinin icat edilmesiyle, daha doğrusu gündelik hayatın vazgeçilmez unsurları haline gelmesiyle birlikte tedricen yerleşikleşen bir zaman bu. Bu türdeş ve dün-yevîleştirilmiş zaman, çalışma zamanının ölçüsü olarak benimsenir benimsenmez kendini kabul ettirdi. Gündeli-ğin (everydayness) zamanı haline gelerek, gündelik ola-nın (the everyday) bütün veçhelerini işin mekân içindeki organizasyonuna tâbi kıldı: Uyuma zamanı, uyanma za-manı, yemek zaza-manı, özel hayata ayrılan zaman, ebevey-nlerin çocuklarla geçirdiği zaman, boş zaman, eğlenme zamanı, ev içi diğer ilişkilere ayrılan zaman vs.. Aynı za-manda biyolojik ritmler de söz konusu; gündelik hayat hem kozmik hem de yaşamsal olan büyük ritmlerle kesi-lir: Gündüz ile gece, aylar ile mevsimler gibi. Sonuç ola-rak, gündelik olan, çatışmalı bir birlik etrafında döner:

Bir yanda biyolojik ritmler, diğer yanda türdeş zaman-la ilişkili tekrarzaman-lamalı süreç arasındaki çatışmalı birlik…

Mekanik tekrar, kendinden önceki hareketi yeniden üreterek

kendini uzatır; ritm ise hem sürecin başındaki hareketin hı-zıyla hem de o sürecin geçirdiği değişimlerle kendini idame eder. Başka deyişle ritm, bir sürecin, çokluğu ve çoğulluğu içerisinde yeniden üretimidir. Aynı şey mekanik bir biçimde tekrarlanmaz; münavebeye değilse de, değişikliğe, yani fark-lılığa tâbidir.”

18 Pirsig R. (1998), Lila: Ahlakın Sorgulanması, İstanbul:

Ayrıntı Yayınları. “…belli bir statik biçime bağlı kalır-san fırsat eline geçtiği zaman kullanamazsın. Hiçbir şeyi takmadan, istifini bozmadan yaşamalısın ve şanslı olma zamanı geldiğinde de şanslı olmalısın: dinamik yaşam budur… Eğer bilimsel bilginin temel olarak kullanılacak statik biçimlerinden yoksunsanız mağara adamından far-kınız yoktur. Fakat bu biçimleri değiştirecek özgürlükten yoksunsanız daha ilerliye doğru hiçbir gelişimi gerçek-leştiremezsiniz… Dinamik niteliğe açık bir statik meka-nizma sanki aynı zamanda yozlaşmaya da –yani daha düşük nitelik biçimlerine düşüşe de- açıkmış gibi görü-nür. Yozlaşmanın hiçbir türüne karşı toleransı olmayan bir toplum kendi dinamik gelişimini durdurur ve statik hale gelir. Ama yozlaşmanın her türüne karşı toleranslı bir toplum da yozlaşır. Dengeli bir toplumun gelişeceği ama yozlaşmayacağı mekanizmaları tanımlamak olanak-sız değilse bile zordur.” s:222, s:224, s:225.

19 Lefebvre, H., Regulier, K. (2005). Ritm Çözümlemesine Dayanan Bir Proje: Gündelik Hayat ve Ritmleri. Çeviren Elçin Gen, Birikim Dergisi. (191) s: http://www.birikim-dergisi.com/birikim/kisi.aspx.

20 Lefebvre, H., Regulier, K. (2005). Ritm Çözümlemesine Dayanan Bir Proje: Gündelik Hayat ve Ritmleri. Çevi-ren Elçin Gen, Birikim Dergisi. (191) “Zamanın kulla-nımı, günü küçük birimler halinde fragmanlara ayırmayı

gerektirir. Gerçekçi bir yaklaşım, bu birimlerin ayrıntılı tarifini sunar; bu zaman fragmanlarının içini dolduran (yemek, giyinme, temizlik, gezme vb.) gündelik faaliyet-leri, kullandığımız şeyleri sayar. Bu yaklaşım, ne kadar bilimsel olursa olsun, yetersizdir. Gündeliğin esasını ya-kalayamaz. Nedeni basit: Gündelik, geçip giden zaman dilimlerinden değil, bu geçip gitmelerin birbiri ardı sıra diziliminden oluşur: Onların toplamı değil, ritmidir.

Fragmanları incelemek, gündeliğin bazı yapılarını ku-ramlaştırmamızı sağlayabilir; ama bu inceleme, rastlan-tısal olanı yakalarken özsel olanı gözden kaçırır.”

21 De Certeau M., (1990), The Practice of Everyday Life, London. “A theory of narration is indissociable from a theory of practices, as its condition as well as its produc-tion”… “A difference between space and time yields the paradigmic sequence: I. In the composition of the initial place II. The world of the memory III. Intervenes at the

“right moment” IV. Produces modifications of the space.

According to this kind of difference, the series has a spa-tial organization as its beginning and its end; time is the intermediary, an oddity proceeding from the outside and the producing the transition from one state of the places to the next.”… “Memory mediates spatial transformati-ons. In the mode of the “right point in time”, it produces a founding rupture or break. Its foreignness makes possible a transgression of the law of the place. Coming out of its bottomless and mobile secrets, a “coup” modifies the lo-cal order. But this change requires the invisible resources of a time which obeys other laws and which, taking it by surprise, steals something from the distribution owning the space. This schema can be found in any number of stories.” s:78, s:84, s:85.

22 Güvenç, Kenan Y., (2008), ESOGU Mimarlık Bölümü Ders Duyumları, Eskişehir.

23 Tacussel P., (1989) Criticism and Understanding of Everyday Life, Current Sociology, s:3.

24 Lefebvre H., (1998) Modern Dünyada Gündelik Hayat, İstanbul: Metis Yayınları.

25 Lefebvre H., (1998) Modern Dünyada Gündelik Hayat, İstanbul: Metis Yayınları.

26 Hertzberger H.,( 1991), Lessons For Students in Archite-cture, Rotterdam:Uitgeverij010 Publishers.

27 De Certeau M., (1990), The Practice of Everyday Life, London, “Kentte gezinen aylak adımların ayak izlerinin oluşturduğu rotalar, mekanlar arasındaki örüntüyü sağ-lar. Mekanın olanaklılıkları ve kısıtlamaları, hazırlanmış mekansal bir düzeni yürüyüşçüye dayatmaya çalışsa da yürüyüşçünün bir doğaçlama olarak deneyimlediği yürü-yüşü ile her mekansal göstergeyi başka bir şeye dönüştür-mesi mekansal dilin göstergeleri arasında bir seçim ya-pılmasına neden olur. Bazı yerler, kaybolmaya mahkum olurken, diğerleri ile rastlantısal ve kanunsuz bir mekan-sal kurgu oluşur. Kentin içinde uğrak olan, uğranılmayan ve uğursuz mekanlar böyle ortaya çıkar, ayrılır, ayıkla-nır.” s: 97.

28 De Certeau M., (1990), The Practice of Everyday Life, London, s: xix.

29 Öztürk N., (2006), Tasarımda Ara Bölge Arayışları, ESO-GU Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, s: 42-43.

30 Hertzberger H.,( 1991), Lessons For Students in Archite-cture, Rotterdam:Uitgeverij010 Publishers.

KAYNAKLAR

1. Bovone. L. Theories of Everyday Life, Current Socio-logy. 37(1), 1989.

2. De Certeau M., The Practice of Everyday Life, London,